استراتژی مشترک آمریکا و فرانسه در خاورمیانه و کشورهایی همچون لبنان و عراق بر مبنای سیاست «چماق و هویج» بوده و این رویکرد دو طرف را طی سالهای گذشته به ویژه در عرصه لبنان شاهد بوده‌ایم؛ جایی که فرانسوی‌ها به آرامی با استفاده از نفوذ بالای خود در لبنان پروژه‌های آمریکایی را اجرا می‌کند.
پشت پرده خودنمایی فرانسوی‌ها در عراق
اما طی ماه گذشته همزمان با شکست آمریکا در افغانستان و افزایش فشارها ضد واشنگتن برای خروج از کشورهای غرب آسیا و به ویژه پافشاری پارلمان عراق به این منظور، شاهد خودنمایی پاریس در عرصه داخلی عراق هستیم که نمونه بارز آن اجلاس بغداد در 28 آگوست (6 شهریور) بود؛ جایی که حضور «امانوئل ماکرون» رئیس جمهوری فرانسه در این نشست ماهیت منطقه‌ای کنفرانس مذکور را از آن سلب کرده و البته با انتقادات زیادی مواجه شد.
فشار فرانسه بر دولت «مصطفی الکاظمی» نخست‌وزیر عراق در این اجلاس به اندازه‌ای بود که به عراقی‌ها اجازه نداد از دولت سوریه که علاوه بر موضع جغرافیایی نزدیک پرونده‌های مشترک زیادی با عراق به ویژه در زمینه مبارزه با تروریسم دارد، برای حضور در این اجلاس دعوت کنند؛ به این بهانه که ماکرون نمی‌خواست با «بشار اسد» رئیس جمهوری سوریه سر یک میز بنشیند.
فرانسه به عنوان طراح و بنیانگذار اتحادیه اروپا و دومین قدرت اقتصادی آن پس از آلمان، از مهمترین کشورهای غربی است که از آن به عنوان بازنده بزرگ سیاست‌های آمریکا در قبال عراق در سه دهه گذشته یاد می‌شود، اما اکنون این سوال مطرح می‌شود که آیا پاریس برغم کارشکنی‌های آمریکا تلاش تازه‌ای را برای بازگشت به عراق شروع کرده است؟ آیا فرانسه قصد دارد سیاست چماق و هویج که همراه با آمریکا در لبنان اجرا می‌کند را در عراق نیز تکرار کند و یا اینکه قصد دارد جای واشنگتن را در این کشور بگیرد؟
فرانسه به عنوان عضو اصلی «ناتو» بعد از آمریکا بیشترین تعداد نیرو را در قالب «ائتلاف بین‌المللی برای مبارزه با تروریسم» به عراق فرستاد و روابط مناسبی نیز با این کشور دارد.
عراق و فرانسه از سال 1933 تاکنون 76 توافق نامه همکاری امضا کرده اند که 14 توافقنامه همچنان دارای اعتبار است.
مهمترین این توافق نامه‌ها شامل «همکاری فرهنگی، علمی، فنی برای توسعه»، «تشویق و حمایت مشترک از سرمایه گذاری»، «همکاری دفاعی»، «تاخیر بدهی‌ها»، «گردشگری»، «استفاده از انرژی هسته‌ای در امور مسالمت آمیز»، «همکاری در زمینه سامانه های الکترونیکی»، «حمل و نقل هوایی»، «همکاری اقتصادی و فنی»، «سامانه ثبت اختراع»، «فرآورده‌های نفتی» و «کمک به ادامه تحصیل دانشجویان» است.
در تازه‌ترین رخداد نیز، توتال به‌عنوان بزرگ‌ترین شرکت نفتی فرانسه قراردادی به ارزش 27 میلیارد دلار برای سرمایه‌گذاری در تاسیسات نفت و گاز عراق منعقد کرده است؛ آن هم درحالی‌که تنها چند روز از حضور امانوئل مکرون، در کنفرانس بغداد می‌گذرد. این قرارداد شامل افزایش ظرفیت تولید نفت و گاز عراق، توسعه چاه‌های آبی این کشور و همچنین تاسیس یک نیروگاه خورشیدی است که پس از تکمیل، روزانه هزار مگاوات برق تولید خواهد کرد.
عراق، دروازه نفوذ فرانسه به منطقه؟
برخی کارشناسان بر این باورند که فرانسه قصد دارد تا نفوذ منطقه‌ای خود را از لبنان به سمت سایر کشورها گسترش دهد و از این رو عراق را همچون پلی برای گسترش روابط سیاسی و اقتصادی خود با کشورها منطقه و خاورمیانه می‌بیند. پیش از این ماکرون در یک مصاحبه تلویزیونی گفته بود، فارغ از هر تصمیمی که آمریکایی‌ها بگیرند فرانسه حضور خود در عراق برای مبارزه با تروریسم را ادامه خواهد داد.
«ایلی ابوعون» مدیر برنامه‌های خاورمیانه و شمال آفریقا در موسسه صلح خاورمیانه در این خصوص اظهار داشت که فرانسه بعد از شکست در لبنان، عقب‌نشینی آمریکا از عراق را فرصت مناسبی برای گسترش نفوذ سیاسی و اقتصادی خود در این کشور می‌بیند. عرصه عراق همچنین فرصت رقابت اقتصادی با ترکیه را در اختیار فرانسه قرار می‌دهد.
از طرف دیگر ترکیه مدتی است که در لیبی و شمال آفریقا که حیاط خلوت تاریخی سیاسی و اقتصادی فرانسه به شمار می‌آید به کنش‌گری پرداخته و به دنبال دگرگونی بازی به سود خود است. اقدامات چند ساله اخیر ترکیه در شمال عراق هم که بی‌نیاز از توضیح است.
در این شرایط پاریس می‌کوشد با کمک کردن به دولت عراق برای رویارویی با دخالت‌های خارجی در این کشور و تلاش برای آنچه بازگرداندن و تقویت حاکمیت ملی بغداد می‌خواند، به رقابت با آنکارا برخاسته و شاید با پشتیبانی از تحرکات «پ ک ک» اوضاع امنیتی پیرامونی ترکیه را به مخاطره اندازد.
یک مسئول ارشد عراقی نیز در خصوص نقش فرانسه در اجلاس بغداد گفت، این نشست درواقع یک پروژه فرانسوی بود تا بعد از خروج آمریکا از عراق یک هم‌پیمان استراتژیک به جای واشنگتن برای بغداد پیدا شود. این کنفرانس قرار بود در پاریس برگزار شود؛ زیرا فرانسوی‌ها می‌خواستند سازماندهی‌کنندگان آن باشند، اما بعد از تصمیم برای حضور کشورهای همسایه این اجلاس به بغداد منتقل شد.
یکی از اعضای دولت الکاظمی نیز در این خصوص گفت، هرچند مشارکت فرانسوی‌ها در اجلاس بغداد به دلیل ماهیت منطقه‌ای آن توجیهی نداشت، اما این کنفرانس در واقع یک ایده فرانسوی بود و نمی‌شد نماینده‌ای از پاریس در آن نباشد. همچنین عراق می‌خواهد به نقش میانجی خود در منطقه بازگردد و فرانسه نیز می‌خواست اجلاس بغداد دروازه‌ای برای بازگشت موثر آن به منطقه باشد؛ بنابراین نشست مذکور به نفع هر دو طرف شد.
اما در سایه همه این تحرکات نباید فراموش کنیم که فرانسه هر چقدر هم که صاحب نفوذ و قدرت باشد در نهایت یکی از بازیگران زمین پیچیده سیاست در منطقه است و توان مشخصی دارد. در حقیقت فرانسه نمی‌تواند بی‌توجه به منافع دیگر بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در کشورهایی غرب آسیا کار زیادی پیش ببرد. این اصل درباره شرایط عراق هم به روشنی قابل مشاهده است. فرانسوی‌ها خوب می‌دانند که چهره غرب آسیا از آخرین سالهای حضور استعماری‌شان در این منطقه بسیار دگرگون شده است و همانطور که دوره اشغالگری آمریکا در منطقه و خاورمیانه به سر آمده جایی برای سایر اهداف استعماری غرب هم در این منطقه وجود ندارد.
