به دنبال انتشار گزارش قتل «جمال خاشقجی » توسط اطلاعات مرکزی آمریکا ناظران معتقدند برخلاف آنچه ظاهر این اقدام آمریکا نشان می دهد تغییر اساسی در روابط میان ایالات متحده و عربستان سعودی ایجاد نخواهد شد؛ بلکه تنها چیزی که در مناسبات میان دو طرف تغییر می کند رویکردها و اهرم های فشار آمریکاست.
بازگشت به متن این گزارش نشان می‌دهد که اطلاعات و مدارک صریح و دقیقی از مداخله مستقیم «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی در اینجا مطرح نشده و این گزارش با استناد به تحلیل ها و شواهدی تاکید می کند که محمد بن سلمان در ترور خاشقجی به نحوی دست داشته است. همین اطلاعات پراکنده درگزارش سیا چندین علامت سوال به وجود می‌آورد.
بر اساس گزارش مذکور سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا مسئولیت مستقیم محمد بن سلمان در قتل جمال خاشقجی را که مبتنی بر تسلط ولیعهد سعودی بر تصمیمات این کشور از سال 2017 بوده است با مشارکت مستقیم مشاور اصلی وی در این جنایت تایید و نیز به و استفاده از ابزار خشونت و سرکوب برای ساکت کردن مخالفان در خارج از کشور توسط نزدیکان بن سلمان اشاره کرده است.
به دنبال انتشار این گزارش واشنگتن تحریم‌هایی را بر افراد درگیر در این پرونده اعمال و سیاست منع ورود به ایالات متحده را علیه هر کسی که در عربستان در سرکوب مخالفان خارج از این کشور نقش داشته است آغاز کرد.
در این زمینه «سیف عبدالفتاح» استاد علوم سیاسی معتقد است اقداماتی که از جانب ایالات متحده بنابر آنچه در گزارش مذکور آمده انجام شده تاکنون ناچیز بوده است و همین نشان می دهد آمریکا به منافع خود در رابطه با عربستان پایبند است. همچنین دولت جو بایدن ترجیح داده تا توپ در زمین محمد بن سلمان انداخته و منتظر پاسخ یا اقدام ولیعهد سعودی در قالب دفاع از خود در پرونده قتل خاشقجی باشد.
این استاد علوم سیاسی معتقد است که با این حال اما سعودی‌ها برای دفاع از خود اقدام علنی انجام نمی دهند و ترجیح می دهند از روش‌های سیاسی استفاده کنند. همین امر موجب می‌شود تا در هفته های آینده شاهد مانورهایی از طرف ریاض و واشنگتن باشیم.
«عبد الله عقرباوی» محقق روابط بین الملل و امور امنیتی نیز در این زمینه اظهار داشت آنچه اتفاق افتاده در چارچوب تلاشهای دولت بایدن برای بازگرداندن تعادل در سیاست خارجی آمریکا در خاورمیانه پس از «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری سابق ایالات متحده است.
این کارشناس امور امنیتی خاطرنشان کرد دولت جدید آمریکا معتقد است که سیاست ترامپ روابط میان واشنگتن و ریاض را از الگوی سنتی خود خارج کرده و این مناسبات باید مجدداً تنظیم شود. همچنین بایدن مسئله حقوق بشر را به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای خود جهت تأثیرگذاری بر کشورهای منطقه از اولویت های خود قرار داده است؛ موضوعی که در دوره ترامپ مورد توجه قرار نگرفت.
عبدالله عقرباوی گفت، با توجه به اینکه انتشار گزارش قتل جمال خاشقجی یکی از شاخص‌های تغییر ابزارهای واشنگتن برای نفوذ در عربستان است بعید به نظر می‌رسد که روابط میان ریاض و واشنگتن شاهد تحولات اساسی و بحران های غیر قابل حل باشد.
وی خاطرنشان کرد در عین حال این نوع فشارها بر عربستان سعودی تعهد این کشور را به برنامه دولت بایدن جهت برقراری تعادل در روابط با ایالات متحده در منطقه تضمین می کند.
این محقق عرب زبان تصریح کرد جمال خاشقجی اهرم فشار مناسبی برای ایجاد فشار مورد نیاز علیه رژیم سعودی تلقی شده و یک فرصت برای عربستان فراهم می کند تا سیاست خارجی خود را در سایه تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی تغییر دهد.
عقرباوی همچنین معتقد است روند تعادل سیاست خارجی آمریکا در دوره بایدن شامل ایران و ترکیه نیز می‌شود که بایدن برای اجرای این سیاست از چندین ابزار استفاده خواهد کرد. بنابراین انتشار گزارش خاشقجی نیز می‌تواند به معنای اعمال فشار بایدن علیه عربستان جهت پذیرش سیاست جدید واشنگتن در قبال پرونده های منطقه از جمله ایران و ترکیه باشد.
وی گفت که افشای اطلاعات مربوط به پرونده خاشقجی در وهله اول با اهدف سیاسی انجام می شود و در واقع می‌توان گفت که داستان خاشقجی تازه شروع شده است؛ زیرا سیاست سنتی عربستان سعودی همواره مبتنی بر پنهان کاری بوده و سعودی ها اقدامات خطرناک را به شکل مخفیانه انجام می دهند. بنابراین افشا گری می تواند اهرم فشار بزرگی علیه ریاض باشد.
سیف عبدالفتاح نیز درباره اظهارات آنتونی بلینکن، وزیر خارجه جدید آمریکا درباره عدم تمایل واشنگتن به قطع روابط با عربستان و یا رویارویی با این کشور گفت این امر نشان می‌دهد که ایالات متحده به دنبال استفاده از گزینه های مختلف است. در این شرایط شاید اکنون تنها گزینه آمریکا در مقابل عربستان کنار گذاشتن محمد بن سلمان باشد ،اما گزینه های متعدد دیگری نیز وجود دارد که در نهایت همه آنها باید منافع واشنگتن را تامین کند. بنابراین گفتگوهای دو طرف در این زمینه مدتی طولانی و به اشکال مختلف به طول خواهد انجامید و با فشار های مختلفی همراه خواهد بود که رویکرد باج خواهی واشنگتن از ریاض را نشان می دهد.
این استاد علوم سیاسی تصریح کرد، باج خواهی آمریکا از عربستان در دوره ترامپ باج خواهی مالی بود؛ به این صورت که عربستان در ازای تحقق خواسته‌های خود میزان پولی که مد نظر دولت ترامپ بود را به آن می‌داد. در حالی که باج خواهی واشنگتن از ریاض در دوره بایدن شامل فشار آوردن به سعودی ها در پرونده های خاص و گرفتن امتیاز از آنهاست.
آینده سیاسی محمد بن سلمان بعد از انتشار گزارش قتل خاشقجی
معتقدند که یکی از گزینه‌های موجود در جدول آمریکایی ها مقابل عربستان ممکن است برکناری محمد بن سلمان یا حداقل وادار کردن وی برای آزادی شاهزادگان و بازگشت تدریجی آنها به موقعیتشان باشد. اما موضوع برکناری محمد بن سلمان از ولیعهدی و به دنبال آن پایان دادن به رویایی پادشاهی وی موضوع پیچیده ای در روابط ریاض و واشنگتن است. علاوه بر آن گزارش قتل خاشقجی حاوی مدارک کافی برای محکوم کردن مستقیم ولیعهد سعودی نیست و به طور کلی آنچه که در این گزارش آمده پیش از این نیز به روش های مختلف افشا شده بود؛ در صورتیکه افشای صریح نقش مستقیم محمد بن سلمان در این جنایت یک نکته سرنوشت ساز در پرونده خاشقجی است.
همچنین به گفته تحلیلگران آنچه می تواند پرونده جمال خاشقجی را از زمان ترامپ تاکنون تغییر دهد وجود شواهدی روشن و قطعی درباره محکومیت محمد بن سلمان است که تاکنون کسی آنها را افشا نکرده و در گزارش سیا نیز مطرح نشده بود.
بنابراین احتمالات زیادی درباره پنهان کردن عمدی اطلاعات در این زمینه وجود دارد، اما آنچه که مشخص به نظر می رسد این است که دولت دموکرات آمریکا هنوز قصد ندارد به دلیل ماهیت پیامدهای افشای جزئیات بیشتر از نحوه ترور جمال خاشقجی مناسبات خود را با عربستان به شکل جدی تحت شعاع قرار دهد.
آینده بن سلمان در مطبوعات بین المللی
انتشار گزارش ترور جمال خاشقجی بازتاب فراوانی در سراسر رسانه‌های جهان داشت. رادیو بی بی سی در این زمینه اعلام کرد که گزارش خاشقجی ضربه بزرگی به اعتبار محمد بن سلمان بوده و برای چندین دهه تعاملات غرب و عربستان را تحت تاثیر قرار خواهد داد. اما بعید به نظر می رسد در جایگاه ولیعهدی بن سلمان و یا روابط میان واشنگتن و ریاض تاثیری داشته باشد.
وب سایت بلومبرگ نیز نوشت واشنگتن با استفاده از پرونده جمال خاشقجی می‌تواند در چندین مورد عربستان را تحت فشار قرار دهد که از جمله آنها پرونده جنگ یمن و پرونده هسته‌ای ایران است.
رونامه فایننشنال تایمز انگلیس نیز گزارش های مربوط به اینکه بایدن قصد کنار زدن بن سلمان را دارد را رد کرده و نوشت، هدف اصلی بایدن از تحت فشار قرار دادن محمد بن سلمان خاتمه دادن به زیاده‌خواهی‌ها و سیاست افراطی ترامپ و دامادش «جر کوشنر» است که ولیعهد سعودی را مجاز به انجام هرگونه رفتارهای گستاخانه کرده بودند.
واشنگتن پست نیز با انتشار گزارشی درباره آینده روابط عربستان و آمریکا در دوره بایدن اعلام کرد، احتمال دارد تنش های جدیدی میان دو کشور به وجود آید اما در روابط تاریخی دو طرف تغییری ایجاد نشده و آمریکا همچنان به فروش سلاح به عربستان ادامه خواهد داد.
