سال 2020 میلادی برای منطقه خلیج فارس یک سال دشوار بود زیرا همه اعضای شورای همکاری خلیج فارس به شدت تحت تأثیر اختلالات اقتصادی ناشی از اپیدمی ویروس کرونا قرار گرفتند. شاید بیشترین کشور آسیب دیده در منطقه خلیج فارس عربستان باشد که بزرگترین تولید کننده نفت در جهان است؛چراکه صرفاً به درآمد نفتی برای تأمین مالی برنامه های توسعه اقتصادی متکی است.
قیمت نفت در سه ماهه دوم سال 2020 به طرز چشمگیری کاهش یافت و اعمال محدودیت‌های سفر و کاهش فعالیت‌های صنعتی ، منجر به کسری بودجه گسترده عربستان شد. پایین بودن قیمت نفت تلاش برای ایجاد تنوع اقتصادی را بیش از هر زمان دیگری ضروری کرده است ، اما ذخایر گسترده نفتی عربستان سعودی و هزینه پایین استخراج آن ، پیگیری سیاست‌های اقتصادی مبتنی بر درآمد غیر نفتی را برای عربستان دشوار کرده است.
«محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان اواخر ژانویه راهبرد جدید صندوق سرمایه‌گذاری عمومی این کشور را برای پنج سال آینده اعلام کرد.
موجودی این صندوق تا سال 2030 به بیش از 7.5 تریلیون ریال سعودی خواهد رسید.
او افزود که بناست تا پایان سال 2025 موجودی صندوق به چهار میلیون ریال عربستان برسد و 1.8میلیون فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کند.
به گفته ولیعهد عربستان سعودی بر اساس این طرح سالانه 150 میلیارد ریال سعودی هزینه اقتصاد داخلی خواهد شد و دولت بخش خصوصی را شریکی بسیار مهم در این زمینه می‌بیند.
محمد بن سلمان در ادامه افزود تا پایان دوره پنج ساله، سهم شرکت‌های داخلی از طرح‌های عمرانی به شصت درصد خواهد رسید.
بن سلمان گفت که این طرح بخشی از چشم‌انداز «سعودی 2030» با هدف ایجاد بخش‌های جدید، شکل دادن به مشارکت‌های اقتصادی راهبردی و بومی‌سازی فناوری و دانش است تا «بر اثر توسعه و تنوع در اقتصاد کشور، جایگاه عربستان سعودی به عنوان شریک محبوب سرمایه‌گذاری در جهان تثبیت شود».
رئیس صندوق سرمایه گذاری سعودی گفت: در صورت مساعد بودن شرایط بازار ، امکان فروش بیشتر سهام آرامکو در آینده وجود دارد.
شایان ذکر است که دستیابی به اهداف اقتصادی آینده عربستان به شرایط ثبات بازار و افزایش قیمت نفت در آینده بستگی دارد.
بن سلمان نتوانسته در این مدت هیچ یک از درگیری هایی را که عربستان در آنها وارد شده است را به پایان برساند. در بخش اقتصادی نیز همین مسأله صدق می‌کند؛ قرار بود حجم سرمایه صندوق سرمایه گذاری ملی طی سال جاری به 700 میلیارد دلار برسد اما شکست جذب سرمایه گذاری‌های خارجی باعث شد این حجم در حد 400 میلیارد دلار باقی بماند.
کرونا و چشم انداز 2030
اهداف استراتژیک چشم‌انداز 2030 را می توان به صورت کلی در سه بخش اصلی بررسی کرد: ایجاد تنوع اقتصادی و بهبود محیط کار و اصلاحات مالی و اصلاحات اجتماعی و اهداف متعدد دیگر در زمینه‌های مختلف.
با این وجود مشخص نیست که دولت سعودی آیا واقعا می‌خواهد با طرح چشم‌انداز 2030 در راستای منافع شهروندان سعودی عمل کند یا نه؟
دولت سعودی همچنان به دنبال توسعه بخش خصوصی است که کاملا مشخص است که این اقدامات در راستای منافع خود دولت صورت می‌گیرد تا طبقه تجاری.
دولت سعودی همچنین می‌تواند با یک دستورالعمل اجرایی بسیاری از موضوعات اصلی را تغییر دهد. به طور مثال ولیعهد سعودی نقش زیادی در کمرنگ شدن نقش کمیته امر به معروف و نهی از منکر در عربستان داشته است.
همچنین عربستان قیمت نفت برای مشتریان آسیایی و آمریکایی را در شرایطی که اوج دوباره کرونا دورنمای بازار انرژی را تیره و تار کرده پایین آورد.
شرکت آرامکو عربستان قیمت فروش نفت خام سبک عرب به آسیا در ماه دسامبر را 10 سنت در هر بشکه پایین آورد. آسیا بزرگترین بازار نفت عربستان است.
علاوه بر آن محمد بن سلمان دهم ژانویه از راه‌اندازی پروژه «لاین» به عنوان شهر بدون خودرو و کربن در عربستان خبر داد.این پروژه 500 میلیارد دلاری بناست با تاکید بر مفهوم آینده‌نگری و نزدیک شدن این کشور نفتی به مقوله‌های محیط زیستی و انرژی‌های پایدار ساخته شود. محل اجرای این پروژه که سال‌هاست مقام‌های سعودی از آن سخن می‌گویند در شمالی غربی این کشور، در سواحل دریای سرخ در استان تبوک است. ساخت این شهر در سه ماهه اول سال جاری میلادی و با بودجه مصوب از صندوق سرمایه‌گذاری عمومی کلید خواهد خورد. این پروژه قرار است 380 هزار شغل ایجاد کرده و در عین حال پیش بینی شده تا سال 2030 بتواند 48 میلیارد دلار به تولید ناخالص داخلی عربستان کمک کند.
عربستان همچنین اعلام کرد بودجه 990 میلیارد ریالی (263.91 میلیارد دلار) آن در 2021، حدود 7 درصد کمتر از هزینه‌های آن در سال جاری میلادی است. بزرگترین صادر کننده نفت دنیا به دنبال مهار کسری بودجه بزرگی است که به خاطر کاهش درآمدهای نفتی و بحران کرونا ایجاد شده است.
عربستان انتظار دارد کسری بودجه آن در سال جاری میلادی به 298 میلیارد ریال یعنی 12 درصد تولید ناخالص داخلی برسد. تخمین زده می‌شود درآمد نفتی عربستان در سال آینده میلادی 30 درصد معادل 141 میلیارد ریال یا 4.9 درصد تولید ناخالص داخلی کاهش یابد. عربستان قصد دارد بودجه خود را تا 2023 متعادل کند.
وزارت دارایی عربستان اعلام کرد این بودجه توانایی این کشور را در اتخاذ سیاست‌های مناسب برای ایجاد تعادل بین رشد و ثبات اقتصادی و مالی در میان مدت و بلند مدت نشان می‌دهد.
عربستان انتظار دارد اقتصاد آن 3.7 درصد در سال جاری میلادی کوچک شود ولی در 2021 به رشد 3.2 درصدی برسد.
ضربه مالی به آرامکو
در سایه شیوع اپیدمی ویروس کرونا درآمد آرامکو عربستان خسارت بزرگی متحمل شد ، زیرا در سه ماهه سوم سال مالی با افت ناگهانی 44.6٪ مواجه شد.
ارزش بازار بورس سعودی در اکتبر گذشته حدود 130.6 میلیارد دلار ضرر کرد که این امر ناشی از کاهش قیمت نفت بود که بر سهام شرکت آرامکو،غول نفتی عربستان تأثیر منفی گذاشت.
بررسی انجام شده توسط خبرگزاری آناتولی نشان داد که ارزش بازار شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار داخلی در پایان معاملات ماه اکتبر 489.8 میلیارد ریال (130.6 میلیارد دلار) کاهش یافته است.
ارزش بازار شرکت های مذکور در پایان سپتامبر گذشته به 9.13 تریلیون ریال (2.434 تریلیون دلار) رسیده است.
در این میان آرامکو سعودی بیشترین سهم در کاهش ارزش بازار خود را داشت که این مقدار ماهانه 440 میلیارد ریال (117.33 میلیارد دلار) در ماه اکتبر بوده است.
ارزش بازار این شرکت به 6.740 تریلیون ریال سعودی (1.797 تریلیون دلار) کاهش یافت ، در حالی که در پایان ماه سپتامبر 7.180 تریلیون ریال (1.914 تریلیون دلار) کاهش داشت.
ریاض به دنبال ابزارهای اقتصادی و مالی برای مقابله با بحران‌های مالی در کوتاه مدت و میان مدت است ، اما برنامه طرح تنوع اقتصادی نیاز به اصلاحات واقعی اقتصادی و سیاسی در داخل کشور و تلاش برای آرام کردن وضعیت منطقه برای اطمینان از ثبات دارد که اگر عربستان به این برنامه دست یابد اقتصاد عربستان تقویت می‌شود. با این وجود اجرای این برنامه نیز به درآمد نفتی و توانایی این کشور در جذب سرمایه‌گذاری خارجی بستگی دارد در حالی که عربستان سعودی برای سومین سال متوالی با روند نزولی سرمایه گذاری خارجی روبرو است ، مقامات ریاض این ناکامی اقتصادی را به دلیل مشکلات ناشی از بیماری همه گیر ویروس کرونا در جهان می‌دانند.
تاثیر سیاست عربستان بر اقتصاد
در نهایت برای اینکه عربستان سعودی از نظر اقتصادی ثبات داشته باشد ، باید اصلاحات جدی را انجام دهد ، این کشور باید به دنبال جذب سرمایه‌گذاران خارجی باشد و قوانین بین‌المللی را به درستی اجرا کند و همچنین یک سری اصلاحات سیاسی را در کشور انجام دهد.
با این وجود ، موانع سیاسی قابل توجهی برای اصلاح این کشور وجود دارد.شکست روند اصلاحات می‌تواند به مشکلات سیاسی منجر شود. ایالات متحده ، که به مدت 6 سال از مداخله نظامی عربستان در یمن حمایت کرد ، تصمیم گرفت تا تحت حمایت « جوبایدن» رئیس جمهور جدید آمریکا این حمایت را پس بگیرد.
تصمیم بایدن نیاز دارد که عربستان سیاست خود را در قبال بحران یمن بررسی کند.
جنگ یمن به باتلاقی تبدیل شده که محمد بن سلمان، را در خود می‌کشد؛ زیرا وی تصور می‌کرد به واسطه پول و تجهیزات می‌تواند به اهداف خود دست یابد، اما اکنون گرفتار جنگی تمام عیار با انصارالله یمن شده است.
علاوه بر نیاز به ثبات بازار و افزایش قیمت نفت و حل بحران یمن، هرگونه تنش در منطقه می‌تواند بر برنامه جدید اقتصادی دولت عربستان تأثیر منفی بگذارد.
