محمدعلی خطیبی، مدیر اسبق امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران با اشاره به اجرای فاز دوم تحریم‌های نفتی توسط آمریکا، درباره راهکارهای مقابله با تحریم‌های نفتی اظهار داشت: همواره مجموعه‌ای از راهکارها مدنظر بودند؛ یکی از مهمترین مسائلی که در این چهار دهه همه روی آن تأکید داشتند ولی اقدامی در جهت آن صورت نگرفت، بحث کاهش وابستگی اقتصادی به درآمدهای نفتی بود.
وی افزود: هر موقع که دشمن تصمیم می‌گیرد به ما فشار وارد کند، از این نقطه ضعف استفاده میکند، اگر از ابتدا سالی دو الی سه درصد وابستگی خود را به درآمدهای نفتی کم میکردیم، الآن تقریباً این وابستگی منتفی شده بود.
* دوره قبلی تحریم‌ها در فروش فرآورده مشکلی نداشتیم
وی در ادامه با بیان ضرورت صادرات فرآورده به جای نفت خام، به تجربه تحریم‌های سال 90 اشاره کرد و گفت: در آن زمان ما در فروش فرآورده‌های نفتی کوچکترین مشکلی نداشتیم و به راحتی آنها را میفروختیم، ولی در فروش نفت خام مشکلات وجود داشت؛ زیرا هر نفت خام مشخصات خاص خودش را دارد و در هر بندر و اسکله‌ای با یک تست ساده، مشخص می‌شود این نفت از کدام کشور آمده است.
وی ادامه داد: بنابراین به سادگی صادرات نفت خام قابل رصد و تحریم‌پذیری است، ولی فرآورده‌های نفتی اینطور نیست، من فکر می‌کنم می‌شود از تجربیات تحریم قبلی استفاده کرد و مانع از افت میزان صادرات نفت کشور شد، ولی اگر فرآورده بود مسلم بدانید که صادرات آن خیلی آسانتر صورت میگرفت.
مدیر پیشین اموربین الملل شرکت ملی نفت درباره توانمندی ایران در توسعه صنایع پالایشی تصریح کرد: اگر ما در این حوزه مشکلی داشتیم نمیتوانستیم پالایشگاه ستاره خلیج فارس را با نیروهای متخصص داخلی راه اندازی کنیم، ما در حوزه پالایشگاه سازی توانایی لازم را داریم.
وی افزود: سه فاز بزرگ ستاره خلیج فارس بدون حضور نیروهای خارجی آغاز به کار کرد؛ نیروی انسانی متخصص و تحصیلکرده زیادی در اختیار کشور ما هست و میتوانیم آنها را سازماندهی و استفاده کنیم.
خطیبی تصریح کرد: در بحث تأمین مالی هم ما صندوق ذخیره ارزی را داریم که هر سال مقداری از فروش نفت باید در این صندوق ذخیره شده باشد، بنابراین میتوانیم از آن به عنوان پشتوانه کار استفاده کنیم؛ از این رو از نگاه من، ما در این سه عامل مشکل جدی نداریم.
* ساخت پالایشگاه برای ما حالت حیاتی و امنیتی پیدا کرده است
وی در پاسخ به ادعای عدم سوددهی پالایشگاه‌سازی خاطر نشان کرد: در شرایطی که دشمن در حال کاهش میزان صادرات نفت ایران است، ساخت پالایشگاه برای ما حالت حیاتی و امنیتی پیدا کرده است. ضمن اینکه غیراقتصادی بودن آن را هم من قبول ندارم؛ اگر اینطور باشد باید تمام پالایشگاهها در دنیا بسته شود؛ چرا کشوری مثل هندوستان که کشوری فقیر است، در حال ساخت پالایشگاه بیش از نیاز خودش است؟ زیرا نفت را در آنجا تبدیل به فراورده کرده و می‌فروشد، پس این کار سودآوری دارد.
خطیبی ادامه داد: در همه جای دنیا از صنایع پالایشی و پتروشیمی سود میبرند. به فاصله قیمتی فرآورده‌ها با نفت خام توجه کنید، اگر کاری سودآور نباشد، کسی به سراغ آن نمی‌رود. حالا ممکن است بگوییم پالایشگاهها در ایران سودآور نیست که این به مشکل خاص کشور ما برمیگردد؛ ما باید این را حل کنیم نه اینکه بگوییم این کار در همه جا سودآور است جز ایران.
وی علت سودآور نبودن صنایع پالایشی در ایران را قدیمی بودن فناوری آنها دانست و بیان کرد: مشکل در اینجا، دولتها هستند که این فناوری را به روز نکردند؛ اما در نهایت مشکل به پالایشگاه برنمی‌گردد، مساله در نوع مدیریت ما است؛ حجم نفت کوره زیاد است باید این نفت را به فرآورده‌های سبکتر و با ارزشتر تبدیل میکردیم اما این کار را انجام ندادیم. باید همواره به پالایشگاه رسیدگی کرد، فناوری آن را به روز کرد و راندمان را افزایش داد؛ ولی ما هیچ کاری نکردیم در نتیجه تاکید داریم این کار اقتصادی نیست.
* ضرورت تشکیل کنسرسیوم برای تامین مالی پالایشگاههای بزرگ
مدیر اسبق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت با بیان اینکه "در حال حاضر چین، ژاپن، کره جنوبی و سریلانکا پالایشگاههای زیادی دارند که سودآور هم هست"، گفت: نفت کوره ما در واقع نفت کوره نیست، نفت کوره غنی است؛ نفتی که خوب پالایش نشده یا پالایش اولیه شده است و غنی از فرآورده‌های نفتی است. برخی این نفت کوره ایران را مجدد پالایش میکنند و از آن فرآورده باارزش به دست می‌آورند.
وی افزود: در حال حاضر بخش خصوصی در زمینه پالایش میعانات گازی و نفت کوره آمادگی کامل دارد؛ منتها ما باید به اینها مجوز بدهیم و حمایت کنیم. در حال حاضر برخی سرمایه‌گذاران خصوصی روی پالایشگاههای کوچک کار میکنند، دولت باید از اینها حمایت کند تا بتوانند در این راستا قدم بردارند.
خطیبی درباره امکان استفاده از نقدینگی داخل کشور در حوزه صنایع پالایشی و پتروشیمی گفت: متأسفانه در کشور ما فرهنگ کنسرسیوم تشکیل دادن خیلی ضعیف است، در حالی که در کشورهای دیگر فرض کنید 10 یا 20 شرکت سرمایه‌های خود را روی هم میگذارند، کنسرسیوم تشکیل میدهند و به جای کار روی پروژه‌های کوچک، وارد پروژه‌های بزرگ میشوند، اما بخش خصوصی ما از نظر فرهنگی در تشکیل این کنسرسیوم‌ها چندان قوی نیست.
مدیر اسبق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت خاطرنشان کرد: ما بایستی کمک کنیم تا بخش خصوصی وارد کنسرسیوم شوند تا بتوانند در زمینه پایین دستی ورود کنند و پتروشیمی و پالایشگاههای بزرگ بسازند؛ سرمایه‌های کوچک امکان چنین کاری را ندارند، مگر اینکه فرهنگ‌سازی شود و چند سرمایه کوچک، یک کنسرسیوم بزرگ تشکیل دهند و برای ساخت پالایشگاه اقدام کنند.
