توسعه بازارهای خارجی نگاه ویژه سیاستگذاران این کشور را به آفریقا و خاورمیانه معطوف داشت. در این میان، عراق به عنوان یکی از مناطق مهم در دید سیاستگذاران اقتصادی حزب عدالت و توسعه نقش ویژه‌ای را ایفا می‌کند که این موضوع را می توان از اظهارات اردوغان در نشست خبری خود با برهم صالح در جریان سفر سال گذشته او به آنکارا درک کرد.
براساس اظهارات اخیر سفیر ترکیه در عراق، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور این کشور در اواخر فروردین ماه به عراق سفر خواهد کرد. این سفر در حالی صورت می‌گیرد که ترکیه در رکود اقتصادی قرار دارد، نتایج انتخابات شهرداریها نشان می‌دهد که اداره شهرهای مهمی مانند استانبول، آنکارا و ازمیر از دست حزب عدالت و توسعه خارج شده و نرخ برابری لیر در مقابل دلار با تلاطم همراه شده است.
به همین دلیل، این سفر برای اردوغان و آینده سیاسی او از اهمیت بالایی برخوردار است. ترکیه تورم بالای 20 درصدی را در چند ماه گذشته تجربه کرده است که این موضوع در کنار بی ثباتی در بازار ارزی ترکیه در یکسال گذشته باعث به وجود آمدن صف‌های طویل برای دریافت مایحتاج اولیه زندگی در این کشور شده است.
این موضوعی است که به عنوان مهمترین دستاویز مخالفان اردوغان در انتخابات شهرداری ها بدل شد و توانست شهرداری شهرهای مهم استانبول، ازمیر و آنکارا را از حزب عدالت و توسعه بازستاند. در ادامه این گزارش، توضیحات بیشتری درباره این موضوع ارائه می دهیم:
*وضعیت نابسامان اقتصادی ترکیه در آستانه سفر اردوغان به عراق
سیستم اقتصادی که از سال 2003 تاکنون بر ترکیه استوار است و توانسته بود تا سال 2015 میلادی تاب آوری اقتصادی ترکیه را در برابر بحران های مالی اروپا افزایش دهد.
بر سه اصل سرمایه گذاری خارجی در داخل، صادرات خدمات و محصولات به خارج و ثبات در بازار ارزی این کشور استوار است. میزان سرمایه گذاری مستقیم خارجی در سال 2018 طبق گفته وزیر اقتصاد ترکیه 22 درصد کاهش پیدا کرده است. این در حالی است که سایت بازرگانی و اقتصاد در آمارهای خود کاهش سرمایه گذاری در ترکیه را به وضوح نشان می‌دهد.
نمودار ۱- میزان سرمایه گذاری مستقیم خارجی FDI ترکیه از 2010 تا 2018
از سوی دیگر، بازارهای ارزی در این کشور به دلیل تنش با آمریکا دچار تلاطم بسیاری شده و همین موضوع باعث شده است که ثبات اقتصادی در این کشور با چالش رو به رو شود. این موضوع باعث افزایش تورم در این کشور شده است. این تورم در ژانویه 2018 به بیش از 20 درصد رسید و اکنون نیز میزان تورم در این کشور بیش از 19 درصد است.
نمودار ۲- بی ثباتی در نرخ برابری لیر در برابر دلار از ژانویه 2018 تا آوریل 2019
نمودار ۳- نرخ تورم در ترکیه از آوریل 2018 تا ژانویه 2019
*جایگاه کلیدی عراق در اقتصاد ترکیه
علاوه بر این، عراق نیز به دلایل اقتصادی، امنیتی و سیاسی برای ترکیه از اهمیت بالایی برخوردار است. در ادامه توضیحات بیشتری درباره این موضوع ارائه می‌دهیم:
عراق با واردات بیش از 10.6 میلیارد دلار از ترکیه در سال 2018 به چهارمین بازار صادراتی این کشور در سال گذشته بدل شده است. این موضوع در کنار گسترش حضور شرکت های پیمانکاری ترکیه ای در عراق باعث شده است که این کشور جایگاه منحصر به فردی در اقتصاد ترکیه بازی کند.
این موضوع آن زمان اهمیت پیدا می کند که در حال حاضر اردوغان در تلاش است تا با گسترش صادرات محصولات و خدمات فنی و مهندسی قدری از چالشهای اقتصادی پیش روی این کشور بکاهد، از طرفی نیز عراق به عنوان کشوری که تازه از دل بحران تروریسم سر بر آورده است، زیر ساختهای مناسبی ندارد و این موضوع می تواند باعث شود تا عراق به صورت بالقوه برای افزایش واردات از ترکیه و درخواست خدمات مهندسی از شرکت های این کشور دچار عطش روز افزون شود.
به همین دلیل، اردوغان نیز با اعطای تسهیلات 5 میلیارد دلاری که درکنفرانس کویت به برنامه بازسازی عراق متعهد شده بود به شرکت های ترکیه ای، این قابلیت را برای آنها ایجاد کرده است که دست برتر را در به دست آوردن مناقصات دولتی در عراق داشته باشند.
از سوی دیگر، دولت ترکیه نیز در صدد است تا با بازگشایی گذرگاه مرزی اوفاکوی به طور مستقیم با دولت مرکزی عراق مراودات بازرگانی خود را افزایش دهد. در حال حاضر ترکیه تنها از دو گذرگاه مرزی هابور و اوزوملو می‌تواند با عراق داد و ستد مرزی انجام دهد که هردو این گذرگاه ها نیز در اقلیم کردستان مستقر است.
این در حالی است که دولت عراق با بازگشایی گذرگاه جدید به دلیل شرایط امنیتی و احتمال دخالت ترکیه در امور داخلی این کشور تا به حال موافقت نکرده است. از منظری دیگر، اردوغان به خوبی می‌داند که تحریم‌های ترامپ علیه اقتصاد ایران می‌تواند به فرصتی برای افزایش صادرات محصولات ترکیه ای به عراق بدل شود.
نمودار ۴- حضور شرکت های ترکیه ای در عراق
در مجموع، عراق کشوری مهم برای ایران و ترکیه است. با نگاهی به وضعیت اقتصادی آنکارا می‌توان به چالشهای پیش روی رئیس جمهور این کشور پی برد، چالش‌هایی که باعث شد تا از لحاظ سیاسی سه شهر آنکارا، ازمیر و استانبول را از دست بدهد.
اکنون اردوغان با وضعیتی متزلزل قرار است در صدر هیئتی وارد عراق شود و بی شک مسائل اقتصادی یکی از اولویت های اصلی او در این سفر خواهد بود.
نگاه او به عراق نگاهی بر پایه عملگرایی اقتصادی و مسائل امنیتی است. هم مرزی عراق و ترکیه و حضور گسترده شرکتهای ترک در این کشور باعث شده است که جایگاه عراق برای تجار این کشور نیز بسیار با اهمیت باشد.
از سوی دیگر، تلاش آمریکا برای تضعیف پایگاه اقتصادی ایران در منطقه با اعمال شدیدترین تحریم های اقتصادی می‌تواند فرصتی برای ترکیه باشد تا خلا کالاهای ایرانی را در عراق پر کند.
این در حالی است که ایران به عنوان تنها رقیب جدی ترکیه در عراق، با حمایت همه جانبه خود از ملت و دولت عراق در برابر چالش تروریسم در کنار پیوندهای مذهبی و تاریخی میان مردم دو کشور توانسته است، جایگاه ویژه ای در اقتصاد و سیاست عراق داشته باشد و به راحتی نمی توان این کشور را از صحنه معادلات عراق کنار گذاشت. به همین دلیل، انتظار می‌رود ایران حضور رقیب خود در عراق را رصد کرده و از منافع اقتصادی خود در عراق صیانت کند.
