آخرین آماری که وزارت صنعت، معدن و تجارت از وضع تولید خودروهای سواری منتشر کرده، به وضوح گویای عقبگرد شرکت‌های چینی در صنعتخودرو کشوراست و با ادامه این روند، هیچ بعید نیست طی ماه‌های آینده شاهد خروج چشم بادامی‌ها از ایران باشیم. در حال حاضر چند شرکت چینی در خودروسازی ایران حضور دارند که بیشتر آنها در بخش خصوصی فعالیت می‌کنند و برخی نیز میهمان ایران خودرو و سایپا به‌عنوان شرکت‌های وابسته به دولت، هستند. از جمله شاخص‌ترین چینی‌های حاضر در صنعت خودرو ایران می‌توان به «چری»، «جک»، «لیفان»، «FAW»، «BYD»، «جیلی»، «ام جی»، «برلیانس» و «چانگان» اشاره کرد که تیراژ همه آنها در آخرین آمار اعلامی (آمار مربوط به دی‌ماه ۹۷) کاهشی و حتی در برخی موارد صفر بوده است.به‌عنوان مثال، چری که در ایران تحت عنوان «مدیران خودرو» محصولاتش را عرضه می‌کند، طی دی‌ماه امسال حتی یک دستگاه محصول نیز تولید نکرده است. همچنین جیلی نیز که «بم خودرو» میزبان محصولاتش در ایران است، هیچ تولیدی در دی‌ماه نداشته و لیفان نیز همین شرایط را دارد. شرکت‌هایی مانند «BYD» و جک نیز روندی نزولی در تولید داشته‌اند و طبق شنیده‌ها، برلیانس و ام جی نیز ظاهرا چندان تمایلی به ماندن در ایران ندارند.
سه عامل افت چینی‌ها
توقف تولید و نزولی شدن تیراژ خودروهای چینی را در ایران می‌توان از سه زاویه بررسی کرد. در واقع عقبگرد چینی‌ها ریشه در عوامل مختلفی دارد که البته سرنخ بیشتر آنها به تحریم خودروسازی ایران مربوط می‌شود. در این بین، سه عامل اصلی تضعیف فعالیت خودروسازان چینی در کشور عبارتند از «قطع یا کند شدن روند تامین قطعات از خارج»، «ضعف داخلی‌سازی خودروهای چینی» و «تغییر رویکرد خودروسازان چینی در بازار ایران». به جز موضوع «ضعف داخلی‌سازی»، دو مورد دیگر کاملا با تحریم‌های آمریکا و متحدانش علیه خودروسازی ایران در ارتباط است و طبعا تا گشایشی سیاسی رخ ندهد، نمی‌توان امید چندانی به حل آنها داشت. با اعمال تحریم‌های آمریکا علیه خودروسازی کشور، قابل‌پیش‌بینی بود که روند تامین قطعات از خارج، مختل شود و برخی خودروسازان خارجی، ایران را ترک کنند، با این حال گمان می‌رفت چینی‌ها مانند دور قبلی تحریم (سال‌های ۹۱ و ۹۲) به فعالیت خود ادامه داده و حتی حضورشان را پر رنگ تر نیز کنند. در دور قبلی تحریم‌ها، خودروسازان چینی نه‌تنها از ایران نرفتند و فعالیت خود را کاهش ندادند، بلکه بر تعداد آنها افزوده شد و سهم شان در بازار خودروی کشور رو به فزونی گذاشت. در واقع چینی‌ها از خلأ حضور شرکت‌های معتبر آسیایی و اروپایی در صنعت و بازار خودروی ایران طی سال‌های ۹۱ و۹۲ بهره برده و فعالیت‌های شان را توسعه دادند. شرایط به شکلی پیش رفت که علاوه‌بر پررنگ‌تر شدن فعالیت خودروسازان چینی (آنها که از قبل در ایران بودند)، شرکت‌های جدیدی نیز به کشور آمدند و در نتیجه، سهم چینی‌ها در بازار خودروی ایران رشد قابل‌توجهی به خود دید و از مرز ۱۷ درصد نیز رد شد. با توجه به این رویکرد چینی‌ها در تحریم قبلی، گمان می‌رفت در تحریم‌های جدید نیز چشم بادامی‌ها بمانند و فعالیت خود را گسترش نیز بدهند، با این حال عکس آن اتفاق افتاد. با آغاز تحریم‌های آمریکا علیه خودروسازی ایران در نیمه مرداد امسال، روند تولید خودروهای چینی در کشور رو به نزول رفت، به نحوی که هم محصولات متعلق به بخش خصوصی افت تولید را تجربه کردند و هم میهمانان چشم بادامی ایران خودرو و سایپا.
مختل شدن روند تامین قطعات از چین، موضوعی بود که برخلاف پیش‌بینی‌ها گریبان خودروهای چینی را در ایران گرفت و سبب شد تیراژ در مسیر افت قرار گیرد. این اتفاق خود ریشه در ماجرایی دیگر داشت و آن، همکاری نکردن بانک‌های چینی با ایران بود. در واقع شدت تحریم‌های آمریکا کار را به جایی رساند که بانکی‌های چینی نیز قید همکاری با ایران را زدند و در این بین، چرخش «کونلون بانک» بدترین اتفاق ممکن برای خودروسازی ایران بود. این بانک چینی در دوران تحریم قبلی همکاری مناسبی با ایران داشت و به نوعی پل ارتباطی برای نقل‌و‌انتقال پول در آن مقطع بود و هرچند گمان می‌رفت در تحریم‌های جدید نیز نقش قبلی رابازی کند، اما تغییر چهره داد و از ایران به سمت آمریکا چرخید. چند هفته پیش بود که کونلون بانک رسما اعلام کرد تنها در چارچوب اقلام غیر‌تحریمی (دارو و مواد غذایی و...) با ایران همکاری می‌کند و بس. این پیغام بانک چینی معنایش این بود که امکان نقل‌و‌انتقال پول در حوزه خودروسازی وجود ندارد. در نتیجه این اتفاق و البته اتفاقات مشابه دیگر ناشی از تحریم، روند تامین قطعات از محصولات مونتاژی خودروسازی چین در ایران، بسیار کند شد و به تبع آن، تیراژ افت کرد.در کنار این اتفاق، برخی خودروسازان چینی نیز تغییر رویکرد داده و فعالیت خود را در ایران کاهش دادند. برخی از آنها از ترس تحریم‌های آمریکا و برخی نیز به طمع دریافت چراغ سبز برای حضور در بازار خودرو این کشور، به صنعت خودرو ایران پشت کردند. گفته می‌شود برخی خودروسازان چینی تمایلی به ماندن در ایران ندارند و می‌خواهند به‌تدریج خارج شوند.
در نهایت اما ضعف داخلی‌سازی خودروهای چینی مونتاژی در ایران نیز دیگر عاملی به حساب می‌آید که به نوبه خود در کاهشی شدن روند تولید این محصولات در کشور اثرگذار بوده است. چینی‌ها طی سال‌ها حضور در صنعت و بازار خودرو ایران، چندان میلی به داخلی‌سازی از خود نشان ندادند و فشاری هم از ناحیه وزارت صنعت، معدن و تجارت در این مورد روی آنها نبود. نتیجه چنین رویکردی این شد که خودروهای چینی با داخلی‌سازی اندکی طی این سال‌ها مونتاژ شدند و در نهایت دود آن به چشم صنعت خودرو و مشتریان رفت. بدون شک اگر خودروسازان چینی در این سال‌ها داخلی‌سازی را جزو اولویت‌های خود در ایران قرار می‌دادند و نهادهای داخلی نیز آنها را بابت این موضوع تحت فشار قرار می‌دادند، حالا اوضاع تولید چشم بادامی‌ها در کشور بهتر بود.هرچه هست چینی‌ها نیز این روزها متاثر از تحریم‌های آمریکا، با افت تولید مواجهند و افق امیدوارکننده‌ای برای فعالیت آنها در کشور (در صورت تداوم شرایط فعلی به‌خصوص ادامه تحریم‌ها) قابل‌تصور نیست. مرور اوضاع تولید برندهای چینی در ایران طبق آخرین آمار اعلامی، نشان می‌دهد چشم بادامی‌ها هم‌اکنون در چه شرایطی قرار دارند و آیا امیدی به ماندن آنها هست یا باید منتظر رفتنشان باشیم.
شرایط دشوار شرکت‌های چینی
چری جزو اولین خودروسازان چینی است که به قصد توسعه بازار خود، در اواسط دهه ۸۰ راهی ایران شد و توانست خیلی زود محصولاتش را در سبد خرید ایرانی‌ها قرار دهد. قیمت پایین و مصرف سوخت مناسب و شرایط فروش متنوع، از اصلی‌ترین دلایلی به‌شمار می‌روند که جای پای چری را در ایران سفت و این شرکت را به بزرگ‌ترین عرضه‌کننده خودروهای چینی در کشور تبدیل کردند. چری اگرچه در دور قبلی تحریم‌ها ایران را ترک نکرد و توسعه محصول نیز داد، با این حال در تحریم‌های جدید، رفتاری دیگر را در پیش گرفت. بنابر آمار اعلامی از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت، چری در دی‌ماه امسال حتی یک دستگاه خودرو را نیز در ایران مونتاژ نکرده است. همچنین آمار تولید ۱۰ ماهه چری نیز در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته حدود ۴۰درصد کاهش را نشان می‌دهد. هرچند ظاهرا چری تمایل به رفتن از ایران ندارد، اما تحریم‌ها کار این شرکت را برای ماندن سخت کرده است.در کنار چری، لیفان نیز تولید در ایران را کاملا متوقف کرده است، شرکتی که محصولاتش را در کرمان‌موتور مونتاژ می‌کند. آمارهای وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان می‌دهد حتی یک دستگاه لیفان نیز طی دی‌ماه در ایران مونتاژ نشده و بنابراین سرنوشت این شرکت هم مانند چری در‌هاله‌ای از ابهام قرار دارد. لیفان جزو چینی‌های قدیمی خودروسازی ایران به شمار می‌رود که پس از چری وارد کشور شد و حال باید منتظر ماند و دید می‌رود یا می‌ماند.اما دیگر خودروساز چینی که تولید محصولاتش در کشور متوقف شده، جیلی نام دارد. جیلی ابتدا از مسیر صادرات راهی ایران شد، اما در ادامه تصمیم گرفت وارد فاز مونتاژ شود تا از هموطنانش عقب نماند. میزبان محصولات جیلی در ایران، یکی از خطوط تولید قدیمی بخش خصوصی به نام «بم خودرو» است که طبق آمار وزارت صنعت، در دی‌ماه امسال هیچ تولیدی نداشته است.
به جز جیلی اما «BYD» نیز با افت تولید همراه بوده است. این شرکت که با تبلیغات فراوان و به قصد گرفتن سهمی بزرگ از بازار خودرو ایران وارد کشور شد، گویا سودای حضور در آمریکا را دارد و طبعا ناچار است یکی از این دو (بازار ایران یا بازار آمریکا) را انتخاب کند. شنیده‌ها حاکی از آن است که «BYD» با چراغ سبز آمریکایی‌ها برای حضور در بازار این کشور روبه‌رو شده و بنابراین فعالیت‌های خود را در ایران به حداقل رسانده است. آمارهای اعلامی نشان می‌دهد «BYD» که در ایران تحت نام کارمانیا فعالیت می‌کند، طی دی‌ماه امسال فقط ۲۵ دستگاه محصول را به تولید رسانده است.جدا از برندهای مذکور، «هاوال» نیز به‌عنوان دیگر خودروساز چینی حاضر در ایران با مشکلاتی روبه‌رو است و گفته می‌شود این شرکت روند تامین قطعات محصولات خود را قطع کرده است.
تداوم فعالیت جک و FAW
هرچند «جک» به‌عنوان دیگر خودروساز چینی حاضر در ایران، ظاهرا برنامه‌ای برای رفتن ندارد اما مشخص نیست تحریم‌ها اجازه ماندن را به آن خواهد داد یا نه. جک البته به عکس چری، لیفان و جیلی، تولید محصولاتش در کشور متوقف نشده و آمار دی‌ماه نشان می‌دهد بیش از دو هزار محصول در این شرکت طی دی‌ماه امسال به مونتاژ رسیده است. میزبان محصولات جک در ایران، کرمان موتور است.دیگر خودروساز چینی حاضر در ایران یعنی «FAW» اما گویا اوضاع مناسبی دارد و به‌دنبال رفتن از ایران نیست. این شرکت که محصولاتی تحت عنوان بسترن را در خطوط تولید «گروه بهمن» مونتاژ می‌کند، تولید را در دی‌ماه ادامه داده و توانسته تیراژ ۱۰ ماهه خود را نیز در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته افزایش دهد. اطلاعات زیادی در مورد تصمیم «FAW» برای ماندن یا رفتن از ایران وجود ندارد، با این حال آخرین آمار تولید نشان می‌دهد این شرکت فعلا به‌دنبال ترک کشور نیست.
برلیانس و دانگ‌فنگ می‌روند؟
اما ماندن و رفتن خودروسازان چینی میهمان ایران خودرو و سایپا نیز در‌هاله‌ای از ابهام قرار دارد. در این بین، گویا برلیانس که با سایپایی‌ها همکاری می‌کند، احتمال دارد تولید محصولاتش را طی ماه‌های آینده کمتر کند. اگر آمار تولید برلیانس را در دی‌ماه امسال و نسبت به ماه مشابه سال گذشته بررسی کنیم، متوجه خواهیم شد افتی حدودا ۵۶ درصدی گریبان محصولات این شرکت را گرفته است. در کنار برلیانس، چانگان نیز دیگر همکار چینی سایپا محسوب می‌شود که تولید محصولاتش در ایران طی دی‌ماه امسال (نسبت به ماه مشابه سال گذشته) تقریبا به یک‌سوم کاهش یافته است. تا امروز اخباری مبنی‌بر ترک ایران از سوی چانگان منتشر نشده و به نظر می‌رسد این شرکت مایل به رفتن نیست.سایپایی‌ها یک میهمان چینی دیگر به نام «زوته» نیز دارند که محصولی تحت عنوان آریو را در ایران مونتاژ می‌کند و فعلا حرف و حدیثی در مورد رفتن آن به گوش نمی‌رسد.از برلیانس و چانگان و زوته که بگذریم، دانگ‌فنگ و هایما نیز دیگر چینی‌های حاضر در خودروسازی نیمه‌دولتی کشور به شمار می‌روند که ظاهرا اولی به‌دنبال محدود کردن فعالیت‌های خود در ایران است و دومی فعلا برای ماندن تلاش می‌کند. آخرین آمار اعلامی نشان می‌دهد تولید دانگ‌فنگ در دی‌ماه امسال به یک‌سوم ماه مشابه سال گذشته رسیده و احتمال دارد این شرکت به تبعیت از همکار فرانسوی‌اش (پژو) ایران را به دلیل تحریم‌های آمریکا ترک کند. این در حالی است که ظاهرا شرکت هایما سیگنالی بابت ترک ایران ارسال نکرده و احتمالا تا اطلاع ثانوی در مشارکت با ایران خودرو باقی خواهد ماند.
