پیش از این،در قالب گزارشی تفصیلی به نقش جمعیت در توسعه و کارکرد بافت جمعیتی "جوان" در تسریع و تسهیل فرآیند شکوفایی اقتصادی صنعتی و تولیدی کشور پرداخته شد.
آنچنان که پیش از این مقرر گردید،در ذیل این گزارش تلاش می شود به تهدیدها و فرصت های جمعیت سالخورده در جامعه و کشور پرداخته شود.
یکی از مولفه ها و شاخصه های بررسی و ارزیابی توسعه کشورها در حوزه های گوناگون به واسطه احصای سن امید به زندگی در جوامع برآورد می شود.
به واقع، هرآنچه سن امید به زندگی در کشورها، با افزایش هر چه بیشتری همراه شود به تبع آن ضریب جمعیت سالخورده نیز رو به فزونی می یابد.
بدون تردید، با بالا رفتن سن و رسیدن به مرز کهولت، توان و بنیه این طیف از جمعیت با اُفت و تنزل همراه می شود و قطعا در چنین شرایطی، بهره وری این گروه جمعیتی به نسبت گروه های جوان سنی یک کشور به مراتب پایین تر خواهد بود.
قاعدتا قرار نیست جمعیت سالخورده در هر کشوری را صرفا به واسطه اُفت کارآمدی و بهره وری این گروه سنی، نادیده انگاشت و می باید تلاش شود برای تامین تکریم و حفظ احترام این طیف جمعیتی، حداکثر تلاش و توان لازم لحاظ شود، این امر در جوامع و کشورهای ارزشی و اخلاقی همچون ایران به مراتب از اهمیت و ضرورت فزاینده تری برخوردار است، آنچنان که در بسیاری از خانوارهای ایرانی، نسبت به حفظ حرمت سالخوردگان، حسایست های ویژه ای وجود دارد و اساسا از احترام به سالمندان به عنوان یک ضرورت اخلاقی یاد می شود که اجر و صواب آن در نزد پروردگار حق تعالی، محفوظ می ماند.
فارغ از بُعد اخلاقی، از حیث انسانی، تلاش برای تامین امکانات لازم و مورد نیاز جمعیت سالمند، یک امر ضروری است آنچنان که در جوامع توسعه یافته تلاش می شود ،در این راستا، اقدامات و تمهیدات لازم عملیاتی شود.
در جامعه ایران نیز، به افراد سالخورده در خانوارها به عنوان یک نعمت نگریسته می شود.
بدون تردید تامین امکانات و الزامات مورد نیاز افراد و گروه های سالخورده در هر کشوری هزینه ساز است و طبیعتا جامعه ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و با تحلیل این واقعیت که افزایش هزینه ها و هزینه بر بودن زیست و حیات جمعیتی که از حیث کارآیی و جنبه مولد آن دچار ضعف است، مدیریت اقتصادی سخت و پیچیده تر می شود (که البته قرار نیست به تمامی پدیده ها صرفا از حیث اقتصادی نگریسته شود و کم نیستند واقعیاتی که نباید ارزیابی و واکاوی آن در دایره چرتکه ها و حساب و کتاب های اقتصادی مورد واکاوی قرار گیرد)
آنچنان که آمار و ارقام منعکس شده در رسانه ها نشان می دهد، بنابر سرشماری سال 1395 ، قریب به 9 درصد از جمعیت کشور، از بافت سالخورده تشکیل شده و این جمعیت در سال های آتی با افزایش هر چه بیشتری نیز همراه خواهد بود.
عوامل موثر و دخیل در افزایش جمعیت سالخورده کشور
در سده ها، دهه ها و سالیان اخیر، ضریب جمعیت سالخورده جوامع از جمله کشور ایران با افزایش هر چه بیشتری همراه شده و این سیر و روندی است که در آینده نیز استمرار خواهد داشت.
اساسا با رشد و پیشرفت علمی، بهداشتی و حوزه سلامت در جهان، امکان مقابله با بیماری ها و امراض با سهولت هر چه بیشتری میسر می شود و مجموعه این مولفه ها و همچنین بالا رفتن نشاط در زندگی، سن امید به زندگی نیز ارتقاء پیدا می کند.
چندی پیش، حریرچی، سخنگوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در گفت و گو با باشگاه خبرنگاران جوان، در برنامه 10:10 دقیقه، سن امید به زندگی در جامعه زنان ایرانی را حدود 80 سال و در جامعه مردان کشورمان حدود 75 سال عنوان کرد.
فارغ از هزینه های اقتصادی که به واسطه زیست و حیات جمعیت پیر و سالخورده در هر کشوری ایجاد می شود، بالارفتن جمعیت این طیف موید افزایش سن امید به زندگی به عنوان یکی از مولفه های پیشرفت و توسعه جوامع محسوب می شود.
مطالعات و بررسی های انجام شده، نشان می دهد در سال 2050 میلادی،30 درصد از بافت جمعیتی کشور، متشکل از گروه های سنی سالخورده جامعه خواهد بود، این بررسی حاکی از دو برابر شدن جمعیت سالمند ایران در 15 سال آینده است.
اما این تحول جمعیتی، لزوما به معنای یک نقیصه محسوب نمی شود و ضمن تلاش کشور برای افزایش جمعیت و سیاست های فرزندآوری می توان با برنامه ریزی و اتخاذ تدابیر هوشمندانه، بخش قابل توجهی از تهدیدات بالقوه جمعیت سالمند کشور از حیث اقتصادی را به فرصت تبدیل کرد.
به واقع، طرح این موضوع به معنای نفی و یا ساده انگاری موضوع مخاطرات اقتصادی جمعیت سالمند برای اقتصاد کشور نیست، اما عقل سلیم حکم می کند با برنامه ریزی مدون و اصولی از ضریب هزینه های اقتصادی تحمیلی به کشور به واسطه زیست جمعیت سالمند کاسته شود و این امری قابل حصول خواهد بود، آنچنان که امروزه کشور ژاپن با حدود 23 درصد جمعیت سالخورده، یکی از مهمترین،اثرگذارترین و تعیین کننده ترین کشورها در صحنه نظام بین المللی و اقتصادی جهان است.
چه باید کرد؟
پژوهشگران دانشگاه آزاد اسلامی واحد فیروزکوه، بصورت خاص، بر روی این موضوع (تاثیر و نقش جمعیت سالخورده بر رشد اقتصادی )کارکردند و از ما حصل این تحقیقات، نتایج قابل توجهی به دست آمد.
بنابر گزارش هایی که از این تحقیقات در رسانه ها منعکس شد، در کشورهایی که سن امید به زندگی بیش از 70 سال است، اثرات پیری بر رشد اقتصادی منفی و در جوامعی که سن امید به زندگی کمتر از میزان اشاره شده است، اثرات یاد شده مثبت ارزیابی می شود و این به معنای نقش تعیین کننده میزان بهره وری جمعیت و انعکاس مستقیم آن بر رشد اقتصادی کشورهاست.
صالح قویدل، دانشیار دانشکده آزاد اسلامی واحد فیروزکوه، در این خصوص می گوید:در جوامعی که جمعیت بالای 65 سال آنها بیش از 20 درصد است اثرگذاری رشد جمعیت بر رشد اقتصادی کاهش می یابد و حتی ممکن است این اثر گذاری با ضریبی منفی همراه شود و در نقطه مقابل، در کشورها و جوامعی که جمعیت بالای 65 درصد آنها کمتر از 20 درصد است اثرگذاری رشد جمعیت بر رشد اقتصادی این جوامع مثبت ارزیابی می شود.
وی معتقد است، با الگوبرداری از کشور ژاپن و پیاده سازی سیاست های آنها در این عرصه، می توان به توفیقات قابل توجهی در این حوزه نائل شد.
رسول صادقی، استاد دانشگاه تهران نیز در ارتباط با جمعیت پیر و سالخورده کشور و نقش آنها در رشد اقتصادی به رسانه ها می گوید:افزایش جمعیت در سنین فعالیت، به افزایش نسبت تولیدکنندگان به مصرف کنندگان منتهی می شود و این امر برای رشد تولید سرانه، مثبت و سازنده است.
وی می افزاید:در شرایطی که بخش قابل توجهی از نیروی کار ، قادر به اشتغال و بهره گیری از فرصت های شغلی نیست، سود بالقوه جمعیتی باعث بار جمعیتی می شود و در چنین شرایطی جمعیت مذکور در سال های آینده وارد فاز سالخوردگی و سالمندی می شوند و به دلیل اینکه نتوانسته اند در سنین فعالیت به اشتغال و درآمد مناسبی دست یابند، در سنین میان سالی نیز برای اقتصاد کشور بحران آفرین می شوند.
(به واقع،در صورت کارآمدی جمعیت در سنین فعالیت، دستاوردهای حاصل شده در سایه اشتغال و کوشش آنها در سنین کار، اثرات مثبتی را برای اقتصاد در پی خواهد داشت و این اثرات و مزایای آن، تا سالیان متوالی حتی در دوران سالمندی این گروه جمعیتی مثبت خواهد بود)
با این اوصاف، در گام نخست باید زمینه و بستر اشتغال برای جمعیت کشور به نحو شایسته و مطلوبی فراهم شود تا اثرات بار جمعیتی (جمعیت مصرف کننده مطلق و غیر مولد) به حداقل ممکن کاهش یابد.
از دیگر سو، با تحقق سلامت پایدار در جامعه و تزریق نشاط و طراوت به کشور می توان ظهو از کارافتادگی را به تاخیر انداخت و یک فرد به عنوان جزئی کوچک از جمعیت میلیونی جامعه، حتی در سنین بالا نیز در مشاغل خاصی که به اقتضای سنی این طیف جمعیتی (سالمند) تعریف می شود از کارآمدی قابل توجهی برخوردار شود.
حصول این امر، مصداقی از بهره گیری حداکثری از امکانات موجود است که در چارچوب سیاست های اقتصاد مقاومتی به آن تاکید شده است و با تحقق این امر می توان سیاست استفاده حداکثری از امکانات موجود را به بهترین نحو ممکن عملیاتی کرد.
فرصت های شغلی به واسطه زیست و افزایش جمعیت سالخورده جامعه،ظهور می یابد
یکی دیگر از مزایای، زیست و حیات افزایش جمعیت سالخورده جامعه به فرصت های شغلی مقتضی و متناسبی معطوف می شود که برای تامین نیازهای این گروه، بروز می یابد.
بدون تردید، برخی از نیازهای جمعیت سالخورده مستلزم تامین اقلام و محصولاتی است تا به واسطه آن،زندگی طبیعی و عادی این گروه سنی با سهولت هر چه بیشتری استمرار یابد و همین امر، سنگ بنای فعالیت مشاغلی نوظهور خواهد بود که با نمود خلاقیت ها و نوآوری های افراد و گروه های فعال در این عرصه،به تولید و عرضه محصولات مربوطه ختم خواهد شد.
با برنامه ریزی دقیق می توان بسیاری از تهدیدات بالقوه در حوزه های گوناگون، از جمله عرصه جمعیتی کشور و مناسبات آن با حوزه اقتصادی را به فرصت تبدیل کرد و یا مخاطرات آن را تا حداکثر ممکن کاهش داد.
در پایان نباید این نکته را نادیده گرفت که طرح موضوع افزایش جمعیت سالخورده به معنای ثمرات نرخ رشد منفی جمعیت نیست، زیرا افزایش جمعیت بصورت بالقوه فرصت و ثروتی بی بدیل در توسعه اقتصادی به شمار می رود اما می توان به موازات رشد جمعیت، با ارتقای امید به زندگی و فراهم سازی شرایط در راستای بقای هر چه بیشتر و طولانی مدت تر عمر افراد و گروه های سالخورده ،بهره وری حداکثری را از آحاد جامعه برای اقتصاد کشور قابل حصول کرد.
