عهد شکنی آمریکا در برجام و اعمال تحریمها علیه ملت ایران چند نکته به دنبال خود داشت که یکی از مهمترین آنها شکست تحریمها قبل از شروع آن بود چراکه علی رغم ادعاها و جو سازیهای رسانه‌ای که آمریکا قبل از شروع تحریمهای به زعم خود سخت ایران داشت اما قبل از آغاز آن بر خلاف رجز خوانی های اولیه مجبور شد که چند کشور را از تحریمها علیه ملت ایران استثنا کند. نکته دیگری که در این زمینه وجود دارد راهکارهایی است که دولتمردان در واکنش به این فضا بایستی انجام بدهند و اینکه آیا اروپا گزینه قابل اتکایی است برای عبور از این شرایط است. در این زمینه با محمد رضا مهدیار اسماعیلی استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی گفت و گو کردیم:
وی با ابراز اینکه اکنون پس از خروج و کارشکنی آمریکا در برجام تمام تلاش دولت این است که با راه‌اندازی سوئیفت اروپایی « اس پی وی» اشکالاتی که با خروج آمریکا از برجام به وجود می‌آید را برطرف کند گفت: در چنین شرایطی این سؤال مطرح است که سوئیفت اروپائی چقدر مفید است و چرا اروپا وارد این بازی می‌شود.
* الزام آور بودن منفعت و نه تعهد در آئین لیبرالی
این کارشناس اقتصادی با تردید در پایبندی اروپا به تعهدات برجامی خود با توجه به کارشکنی آمریکا با توجه به سابقه استعماری مشترک اروپا و آمریکا گفت: اگر اروپا هنوز همچون آمریکا به صراحت خروج خود را از برجام اعلام نکرده است به جهت بازی ای است که قصد دارد به بهانه برجام انجام دهد یعنی اکنون منفعتش اقتضای خروج از برجام را ندارد وگرنه تعهداتی که طرف مقابل در برجام به آن ملزم شده است به میزانی مستحکم است که اروپا می‌تواند بدون هیچ نگرانی از تبعات احتمالی بین‌المللی از آن خارج شود.
محمد رضا اسماعیلی در رابطه با یکی از مقاصدی که اروپائیان در حفظ برجام به دنبال آن هستند گفت: از سالها پیش اروپا با راه‌اندازی یورو در مقابل دلار به دنبال آن بود که در عرصه تعاملات بین‌المللی در مقابل یکه تازی آمریکا با دلار مقابله به مثل کند و به همین سبب همواره به دنبال ابزاری برای پیاده سازی این هدفش است تا قدرت یورو را افزایش دهد.
وی افزود: نزاع در زمینه ارز از بدو تولد یورو بین آمریکا و اروپا به وجود آمد و همواره یورو در مقابل دلار بازنده بوده است و یورو به آن شکلی که مد نظر اروپا بود نتوانست در دنیا عرض اندام کند و بتواند با دلار رقابت کند.
این استاد دانشگاه با اشاره به خروج ایران از سوئیفت گفت: خروج ایران از سوئیفت برای اروپا تبدیل به یک فرصت بالقوه شد؛ زیرا اروپائیان خواهند توانست با راه‌اندازی یک سوئیفت اروپائی که در همین ابتدای شروع به کارش یک مشتری پا به کار یعنی ایران دارد، با توجه به نیاز این مشتری سوئیفت خود را راه‌اندازی کند و با بررسی و اصلاح اشکالات آن بتواند عقب افتادگی یورو را نسبت به دلار تا حدودی جبران کند و در نتیجه بتواند یورو را تا عمق استراتژیک سایر کشورها نفوذ دهد.
محمد رضا اسماعیلی با هشدار به اینکه گاهی دولتمردان فراموش می‌کنند در دنیای لائیک غرب اصل منفعت طلبی قاعده حاکم بر تمامی قواعد، دین و آئین کشورهای غربی است افزود: بنابر این اگر اروپا به فکر راه‌اندازی سوئیفت است به جهت الزام به برجام نبوده است بلکه منفعتش فعلا اقتضای راه اندازی چنین سامانه‌ای را دارد.
وی افزود: اگر اروپا برای راه‌اندازی این سامانه در مقابل سوئیفت آمریکائی هزینه می‌دهد این هزینه برای خیرخواهی اروپا نسبت به ایران یا تعهد برجامی اروپا نیست بلکه به سبب منفعت خودش است و بنابراین دیگر برای این موضوع نباید بر کشور ایران منتی بگذارد یا خواسته باشد مجدد امتیازی بگیرد.
وی با تذکر به اینکه تعهد در دین لیبرالی هیچ معنایی ندارد، در صورتی که منفعت‌پرستی جزو قواعد لاینفک دین لیبرالی و اقتصاد آدام اسمیتی است گفت: این کلام به معنای بی توجهی به اروپا در تعاملات اقتصادی نیست بلکه منظور توجه دادن به این نکته است که مسئولان بی جهت به یک نقطه امید نبسته باشند و به صورت موازی راه‌های دیگر را نیز دنبال کنند چرا که هر لحظه ممکن است با تغییر منفعت تعهدات نیز تغییر کند.
* پشت پرده استثنا کردن 8 کشور در تحریمها چه بود
این کارشناس اقتصادی در تأیید این موضوع که رقابت پنهان آمریکا و اروپا بر سر دلار و یورو باعث مطرح شدن تشکیل سوئیفت اروپائی شده است گفت: شاهد مثال این ادعا به واکنش آمریکائی‌ها است که وقتی متوجه این بازی شدند برای اینکه ایران به صورت کامل مجبور نباشد سوئیفت اروپائی را بپذیرد در تحریم ایران استثائاتی را در نظر گرفتند.
محمد رضا اسماعیلی افزود: آمریکا نمی‌خواهد که در مقابل سوئیفت، «اس پی وی» ایجاد شود و با بازی دادن ایران تا حدودی در سوئیفت می‌خواهد مشتری پا به قرص اولیه سوئیفیت اروپائی را متزلزل کند.
وی با یادآوری رجز خوانی‌های آمریکا در ماه‌های قبل که وعده محدودیت همه جانبه ایران را در سیزده آبانماه می‌داد گفت: اما اکنون استثناء هایی قائل می‌شود؛ نتیجه این داستان برای ایران این است متوجه این بازی باشد و بداند که اروپا تا زمانی که نوع هزینه‌ای که در قبال برقراری سوئیفتش می‌دهد کمتر از مزایایش نسبت به زمان فقدان آن باشد این سوئیفت پیش می رود اما اگر آمریکائی‌ها با استفاده از هر اهرمی بازی را به شکل دیگری ترسیم کنند که هزینه اروپا برای راه‌اندازی سوئیفت اروپائی به صرفه نباشد اروپا از این اقدام صرف نظر خواهد کرد.
این استاد دانشگاه افزود: بنابراین همکاری ایران با بانکهای اروپائی گذرگاه موقتی است تا زمانی منافع سوئیفت اروپائی از مضراتش بیشتر باشد و در چنین شرایطی صرف اعتماد به اروپا خطای راهبردی و نابخشودنی است بلکه باید از این فرصت کوتاه استفاده کرد.
محمد رضا اسماعیلی در پاسخ به این سؤال که راهکار بلند مدت در چنین شرایطی چیست گفت: راهکارهای فروانی در این زمینه وجود دارد که مقدمه همه آنها دلبسته نبودن به طرف اروپائی است.
وی افزود: همان ظرفیتی که بین ایران و اروپا برای تعامل وجود دارد بین ایران با دو کشور چین و روسیه نیز قابل اجرا است یعنی این بازی را که با اروپا شکل می‌دهیم می‌توانیم به صورت دوسویه با روسیه و چین نیز شکل دهیم.
این کارشناس اقتصادی با اشاره به شرایط اقتصادی فعلی جهان گفت: موفق‌ترین الگو در چنین شرایطی تعاملات اقتصادی با سهم معناد داری نسبت به هم با این سه گروه است.
محمد رضا اسماعیلی با تصریح به اینکه چنین شرایطی دو مزیت دارد گفت: هر زمان هر یک از این کانالهای سه‌گانه دچار آفتی شود دو گزینه دیگر پیش روی کشور است.
این استاد دانشگاه در رابطه با مزیت دوم کانال سه گانه ارتباطات مالی برای کشور گفت: هر زمان هر کدام از این کانالهای سه‌گانه بخواهند که از حضور ایران در این مسیر گذرگاهی سوء استفاده کنند یا باج بیش از حدی طلب کنند وجود دو گزینه آلترناتیو می تواند قدرت ایران را برای چانه‌زنی و باج ندادن بالا ببرد. یعنی بدون اینکه هزینه اضافه بدهیم می‌توانیم این گذرگاه را حفظ کنیم.
