با نزدیک شدن به موعد تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران، راهکارهای مختلفی برای دور زدن تحریم‌ها و ادامه صادرات نفت روی میز وزارت نفت و سازمان‌های ذیربط برای بررسی قرار گرفت. یکی از این راهکارها عرضه نفت خام در بورس بود. راهکاری که به گفته بیژن زنگنه، وزیر نفت، سران سه قوه با آن موافقت کرده‌اند.
دیدگاه بخش خصوصی به عرضه نفت خام در بورس
آنطور که علی کاردر، مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران، هفته گذشته اعلام کرد، قرار بود عرضه نفت خام در بورس، هفته گذشته آغاز شود اما این اتفاق رخ نداد. بخش خصوصی به عنوان متقاضی و متولی این اقدام، بر این باور است که آمریکا معاملاتی که توسط دولت ایران انجام می‌شود را منع کرده و اعلام نکرده است که مردم عادی خرید و فروش نکنند. قرار است عاملان بخش خصوصی در قالب تشکل‌ها، اتحادیه‌ها و شرکت‌های فعال در حوزه انرژی، وارد عمل شوند و برای فروش نفت می‌توانند از نفتکش‌های شرکت ملی نفتکش و یا نفتکش‌های آزاد که تحریم مانع فعالیت آن‌ها نمی‌شود، استفاده کنند.
از سوی دیگر بخش خصوصی می‌تواند سازوکاری را فراهم کند که خارج از مقررات سخت دنیا نفت را صادر کند. هم‌چنین گفته می‌شود بازار کشورهای آسیایی مانند چین و هند و کشورهایی است که امکان انتقال ارزی را دارند.
از طرف دیگر شنیده‌ها حاکی است که قیمت بخش خصوصی با قیمت بین‌المللی یکسان است. زیرا نمی‌توان قیمت را با دو نرخ در کشور به فروش برساند. بخش خصوصی هم‌چنین نحوه دریافت پول را تعریف و از طریق بانک‌های عاملی که تعریف شده است اقدام می‌کند.
آیا با عرضه نفت خام در بورس می‌توان تحریم‌ها را دور زد؟
با وجود اینکه بخش خصوصی به جد معتقد است با عرضه نفت خام در بورس می‌توان تحریم‌ها را دور زد، برخی کارشناسان می‌گویند وقتی هنوز نتوانسته‌ایم مشکلات و ضعف‌های هسته معاملاتی بورس را برطرف کنیم، چطور می‌خواهیم یک سیستم نرم‌افزاری جدید برای بورس نفت ایجاد کنیم؟ به عقیده آن‌ها با عرضه نفت خام در بورس نمی‌توان اثرات تحریم‌ها را کاهش داد. زیرا ساز و کار بورس نفت بر اساس بازار آزاد است و بازار آزاد مبتنی بر عرضه و تقاضاست.
طبیعتا ما در سمت عرضه مشکلی نداریم، ولی در سمت تقاضا قطعا با مشکلات زیادی مواجه خواهیم بود چراکه بازار مناسبی برای تقاضای نفت ما وجود نخواهد داشت. از سوی دیگر نحوه تسویه نقدی نفت در بورس، بر اساس دلار انجام می‌پذیرد ولی با توجه به تحریم‌های ارزی، ایران در تسویه نقدی معاملات دچار مشکل خواهیم شد.
بورسی‌ها چه می‌گویند؟
سیدعلی حسینی - -مدیرعامل بورس انرژی در این باره در گفت‌وگو با ایسنا بار دیگر به اهمیت همکاری وزارت نفت و بانک مرکزی برای عرضه نفت خام در بورس اشاره کرده و گفته است یکی از مسائلی که تصمیم‌گیری در این باره را طولانی کرده است، ضرورت همکاری بانک مرکزی و بانک‌های عامل، بابتِ ارائه راه‌حل‌های ممکن و مشارکت در امر نقل و انتقال و تسویه وجوه است که انتظار می‌رود پیگیری‌هایی که توسط شرکت ملی نفت ایران، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و بورس انرژی ایران در حال انجام است، به نتیجه منجر شود.
وی تاکید کرده که "ضروری است شرکت ملی نفت ایران با برگزاری جلسات کارشناسی و مشورتی منظم با حضور تمامی دستگاه‌های ذیربط بتواند به راه‌حل مطمئن و موثری برای تحویل و تسویه مالی معاملات نفت خام در بورس دست یابد ."
بررسی راهکارهای دیگر
این اظهارات درحالی است که سیدحمید حسینی - سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی- در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه فعلا اتفاق جدیدی در عرضه نفت خام در بورس رخ نداده است، اظهار کرد: اتفاق جدیدی در این مورد رخ نداده، زیرا تحریم‌های نفتی هنوز جدی نشده است تا سازوکاری فراهم و اجرایی شود.
وی با بیان اینکه عرضه نفت خام در بورس هنوز به سازوکارهای بیش‌تری نیاز دارد، توضیح داد: در این باره یک تصمیم کلی گرفته شده است و به آیین‌نامه و هماهنگی بین بخش‌های مختلف اقتصادی کشور احتیاج دارد. من فکر می‌کنم منتظرند مشخص شود مذاکرات نفتی با اروپا به کجا می‌رسد.
سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی ادامه داد: تیم دیگری با شرکت نفت چین درحال مذاکره بودند و تیمی هم در کنفرانس اخیر نفت در سنگاپور مذاکره کردند. کارشناسان در حال رصد مذاکرات هستند تا ببینند چه نتیجه‌ای در پی دارد. اگر این مذاکرات به نتیجه نرسید، عرضه نفت خام در بورس جدی‌تر فعال خواهد شد.
نخستین قدم شرکت ملی نفت ایران
بعد از مباحثی که در این راستا اعلام شد، درنهایت شرکت ملی نفت ایران اواخر هفته گذشته، طبق اعلامیه‌ای جزئیات این موضوع را شرح داد. شرکت ملی نفت ایران در نظر دارد تا پایان مهرماه سال جاری به عرضه یک میلیون بشکه نفت خام در رینگ بین‌الملل بورس انرژی ایران اقدام کند که قرار است اطلاعیه عرضه مربوطه طی هفته جاری از طریق سایت شرکت بورس انرژی منتشر شود.
بر این اساس، فروش به‌صورت ۲۰ درصد ریالی و ۸۰ درصد ارزی خواهد بود که تسویه بخش ریالی (بر اساس نرخ تسعیر سنا) به‌صورت نقدی قبل از تحویل محموله و تسویه بخش ارزی به صورت اعتباری، با ارائه ضمانت‌نامه بانکی تعهد پرداخت ریالی معتبر از بانک‌های مورد قبول شر کت ملی نفت ایران، پس از تحویل محموله صورت می‌گیرد. خریدار باید بخش ارزی را ظرف مدت زمان مشخص شده بعد از بارگیری، به ترتیب مورد تایید شرکت ملی نفت که در اطلاعیه عرضه اعلام خواهد شد، واریز و تسویه کند.
متقاضیان خرید جهت شرکت در معامله، باید ۱۰ درصد ارزش سفارش را به‌صورت ریالی به میزان پیش پرداخت قبل از عرضه به حساب اعلامی شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه واریز کند که درصورت انجام معامله بخشی از ۲۰ درصد ریالی محسوب خواهد شد. خریداران بر اساس قیمت پایه اعلامی شرکت ملی نفت ایران که بر اساس قیمت‌های معاملاتی امور بین‌الملل این شرکت خواهد بود، برروی قیمت نفت‌خام رقابت کرده که انتظار می‌رود ایجاد چنین فضای رقابتی منجر به کشف قیمت مناسب و شفاف شود.
تحویل نفت‌خام به خریداران در محموله‌های حداقل ۵۰۰۰ تنی (معادل حدود ۳۵ هزار بشکه استاندارد) قابل انجام بوده و البته خریداران می‌توانند با تجمیع قراردادهای خرید، نسبت به برداشت محموله‌های بزرگ‌تر اقدام کنند. فروش محموله‌ها به‌صورت مقصد آزاد (به جز سرزمین اشغالی فلسطین) خواهد بود.
