محصول مذکور در زمره تولیدات استراتژیک عرصه زراعت و کشاورزی قابل تعریف است که گردش مالی دو تا سه هزار میلیارد تومانی آن در داخل کشور موید تقاضای بالا و قابل توجه برای خرید این محصول خاص و کم نظیر است.
چای را می‌توان از نمونه محصولاتی به شمار آورد که در سفره تمامی اقشار جامعه اعم از غنی، فقیر و طبقه متوسط وجود دارد و در اکثریت قریب به اتفاق مراسم و مجالس خصوصی، دولتی، گروهی و خانوادگی حضور آن به چشم می‌خورد.
این تقاضا و جذابیت بالا، صرفا منحصر به کشور ایران نمی‌شود و امروزه چای از نمونه نوشیدنی‌های بسیار پر مصرف در تمامی کشور‌های دنیا محسوب می‌شود و همین گستردگی و فراگیریِ وُسعت تقاضا فرصتی ویژه وکم نظیر به شمار می‌رود و قطعا در صورت توجه مضاعف به این حوزه، می‌توان از این ظرفیت به عنوان یک مولفه حائز اهمیت برای خیزش و رانش فزاینده اقتصاد کشور به سمت توسعه بهره برداری کرد.
این ادعا زمانی قابل اثبات می‌شود که اساسا چای ایرانی از مرغوب‌ترین و ارگانیک‌ترین تولیدات چای در جهان به شمار می‌رود و این ویژگی منحصر به فرد در سایه طبیعت، اقلیم و خاک خاص این مرز و بوم در مزارع خطه شمالی کشور، باعث شده تا چای ایرانی به عنوان یکی از محصولات برند در عرصه کشاورزیِ کشور مطرح شود.
بنابر گزارش‌های موجود، تاریخچه نخستین باغ چای ایران به سال ۱۲۸۰ هجری شمسی در لاهیجان باز می‌گردد، نخستین کارخانه چای سازی در سال ۱۳۱۱ هجری شمسی تأسیس و راه‌اندازی شد.
پس از انقلاب، بنابر نگاه ویژه سیاستگذاران حوزه اقتصادی کشور، شاهد توفیقات و پیشرفت‌های ارزنده‌ای در زمینه تولید این نوشیدنی بوده‌ایم، به نحوی که در دهه ۷۰، دو سوم چای مورد نیاز کشور به واسطه تولید داخلی تامین و عرضه می‌شد.
اگرچه چین به عنوان نخستین کشور زادگاه چای در جهان معروف است و امروزه نیز با بیش از ۸۰ میلیون چای کار و دو میلیون تن محصول، بیشترین و بزرگ‌ترین تولید کننده چای در جهان به شمار می‌رود، اما کیفیت بالای چای ایرانی باعث شده تا این انحصار تا حدودی از ید و اختیار این کشور خارج شود و به واقع ایران نیز به نوبه خود از حیث کیفی صاحب چای مناسب و مطلوبی باشد.
آنچنان که مطالعات و بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد در حال حاضر نزدیک به ۲۶ هزار هکتار باغ چای در دو استان مازندران و گیلان وجود دارد که ۲۱ هزار هکتار از آن مورد بهره برداری قرار می‌گیرد و فعالیت ۵۵ هزار چای کار در این اراضی، نمودی از اشتغالزایی قابل توجه این محصول زراعتی در خطه گیلان و مازندران است.
برآورد‌های انجام شده نشان می‌دهد در طول سال قریب به یکصد تا یکصدو و 10هزار تن چای مصرف می‌شود و به تبع در صورت عدم تامین داخلی این محصول، به ناچار واردات آن اجتناب ناپذیر خواهد بود، زیرا هیچ نوشیدنی دیگری از قابلیت جایگزین سازی این محصول برخوردار نیست و حتی قهوه به عنوان یکی از نوشیدنی‌های پر مصرف جهان نیز از چنین ظرفیت و توانمندی برای عرضه و تقاضا در کشور برخوردار نیست، زیرا اساسا ذائقه مردم ایران با طعم چای به مراتب، قرابت بیشتری دارد.
تأملی بر ویژگی منحصر به فرد چای ایرانی
یکی از ویژگی‌های بارز چای ایرانی به سلامت این محصول و عدم استفاده از مواد شیمیایی، سموم و غیره برای دفع آفات این گیاه معطوف می‌شود.
محمد حسین فلاح، یکی از چایکاران سابق استان مازندران، در گفت‌وگو با خبرنگار گروه اقتصادی باشگاه خبرنگاران جوان؛ با اشاره به مطلب فوق تصریح کرد: چایکاران فعال در دیگر کشور‌های جهان به دلیل شرایط آب و هوایی خاصی که با آن مواجه هستند، به ناچار می‌باید بعد از هر نوبت برداشت محصول، اقدام به سم پاشی کنند، اما در کشور ایران به دلیل فصل ۶ ماهه برداشت و فرارسیدن مقطع خواب گیاهان در ۶ ماه بعدیِ سال، ضرورت و نیازی به سم پاشی برای دفع آفات و یا بازدارندگی از بروز آن وجود ندارد و این موضوع از ویژگی‌های منحصر به فردی است که برای چای ایرانی، امتیازی خاص و ویژه محسوب می‌شود.
وی افزود: به واسطه همین خصوصیت، از چای ایرانی به عنوان ارگانیک‌ترین چایِ جهان یاد می‌شود و به واقع ضریب سلامت این محصول، به نسبت دیگر چای‌های تولید شده در جهان در بالاترین حد ممکن قرار دارد.
فلاح گفت: در سالیان گذشته، فرسودگی و قدیمی بودن تجهیزات تولیدی چای در کاخانه‌ها در فرآیند فرآوری، بر روی میزان و ضریب تولید بسیار اثرگذار بود، اما در سال‌های اخیر با توجه به گام‌هایی که برای حصول پیشرفت در این عرصه برداشته شده، ضریب تولید با افزایش هر چه بیشتری همراه شده که البته این تحول را نمی‌توان به تمام کارخانه‌های تولید چای شمال کشور تعمیم داد و همچنان هستند کارخانجاتی که با تجهیزات قدیمی به فرآوری و تولید چای مبادرت می‌ورزند.
وی افزود: واردات چای از دیگر عارضه‌هایی است که متاسفانه همواره به عنوان چالشی در پیش روی این صنعت مطرح بوده و قطعا در صورت استفاده از فناوری‌های روز و افزایش سطح زیر کشت می‌توان ضریب واردات را به حداقل ممکن کاهش داد.
این فعال سابق در حزوه تولید چای بیان کرد: دستیابی به چنین توفیقی باعث جلوگیری از خروج ارز از کشور می‌شود و وابستگی کشور به چای خارجی را نیز کمتر خواهد کرد، زیرا این محصول از نمونه اقلامی به شمار می‌رود که صرف نظر از مصرف آن، ناممکن است، زیرا مصرف این نوشیدنی به نوعی با فرهنگ غذایی و خوراکی این مرز و بوم آمیخته و عجین شده است.
وی افزود: متاسفانه، فرهنگ سازی لازم برای استفاده از چای ایرانی در داخل کشور به میزان کافی و وافی انجام نشده و امید آن می‌رود در سالی که از سوی مقام معظم رهبری به حمایت از کالای ایرانی مزین شده، شاهد تلاش هر چه بیشتری در این زمینه باشیم.
فلاح گفت: یکی دیگر از نارسایی‌های پیش روی این صنعت به کیفیت بسته بندی آن باز می‌گردد و قطعا در صورت توجه هر چه بیشتر به این مقوله، شاهد فروش و ارزش افزوده هر چه بیشتری در فرآیند عرضه آن خواهیم بود.
این فعال سابق در صنعت چای گفت:به واقع می‌باید میان کسانی که چای را کشت می‌کنند و گروه‌هایی که چای را تولید می‌کنند (فعالان در عرصه کارخانجات تولید چای) تفاوت قائل شد، زیرا کم نیستند افراد و گروه‌هایی که گمان می‌کنند چای آماده مصرف، صرفا در قالب یک حلقه، تولید و تامین می‌شود که این تلقی و تصوری اشتباه است.
وی افزود: با وجود تلاش بسیار چای کاران و تولیدکنندگان چای، اما بخش قابل توجه سود حاصله نصیب واسطه‌ها و تجار می‌شود که می‌باید با اتخاذ تدابیر ویژه، شاهد بازنگری و حصول تغییراتی جدی در میزان سود دهی فعالان این عرصه باشیم که البته طرح این موضوع به معنای نادیده گرفتن سود تجار نیست، اما انتظار می‌رود سود عادلانه تری نصیب چای کاران و چای سازان کشور شود.
توسعه شبکه آبیاری از ضروریات و الزامات قابل توجه در عرصه چایکاری به شمار می‌رود
بدون تردید، آبیاری و تامین آب مورد نیاز چای، همچون دیگر محصولات و تولیدات حوزه زراعت کشاورزی و باغداری از ضروریاتی است که غفلت از آن با تحمیل خسارات و هزینه‌های سنگینی همراه خواهد شد.
با توجه به تغییرات اقلیمی و کاهش نزولات آسمانی و ظهور و بروز پدیده خشکسالی، تجدید نظر در سیستم‌های آبیاری برای باغات و عرصه‌های زراعی از ضروریاتی است که توجه به آن، بیش از هر زمان دیگری ضروری به نظر می‌رسد.
محمد ولی روزبهان رئیس سازمان چای کشور در گفت‌وگو با رسانه‌ها در این خصوص تصریح کرد: بخش قابل توجهی از باغات چای کشور در ارتفاعات و سطح شیب دار قرار گرفته اند که به تبع توسعه شبکه آبیاری تحت فشار در این شرایط ضرورتی جدی و اجتناب ناپذیر به نظر می‌رسد، (بدون تردید تقویت و ارائه تسهیلات هر چه بیشتر به چایکاران برای حصول این امر از موارد حائز اهمیتی است که در فقدان و خلاء آن امکان پیشبرد هر چه بیشتر طرح‌های اینچنینی دشوار خواهد شد).
تأمین نقدینگی از دیگر ضروریاتی است که در سالیان اخیر همواره به عنوان یکی از جدی‌ترین دغدغه‌های چایکاران و چای سازان مطرح بوده و به تبع هر آنچه در این عرصه شاهد موفقیت بیشتری باشیم، به تبع انگیزه فعالان این حوزه در دو بخش کاشت و تولید افزون‌تر خواهد شد.
کاهش وابستگی این صنعت به دولت، اعمال خصوصی سازی واقعی در این حوزه و جذب سرمایه گذاری از دیگر ضروریاتی است که هر آنچه در این بخش گام‌های بیشتری برداشته شود به همان میزان موفقیت و توفیقات حاصل شده فزاینده‌تر خواهد شد و مجموع این مولفه‌ها در نهایت چای ایرانی را به عنوان یک نوشیدنی با کیفیت در رتبه‌های بالاتر جهانی ارتقا خواهد داد.
