کمبود عرضه نفت خام و جهش قیمت‌ها در نتیجه کاهش صادرات نفت خام ایران، مهم‌ترین اثری است که بازار نفت تا پایان سال می‌تواند با آن مواجه شود. با این حال کارشناسان نسبت به وقوع «شوک تقاضا در بازار نفت» نیز هشدار می‌دهند. این شوک می‌تواند در سال ۲۰۱۹ و با مشخص شدن اثرات جنگ تجاری آمریکا و چین بر رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه و در شرایطی مشخص شود که احتمالا تولید روزانه نفت خام اوپک و آمریکا با افزایش همراه شده است.
اما موضوعی که حالا و در آینده کوتاه‌مدت بازار نفت را با چالش مواجه خواهد کرد، به‌زعم بسیاری از کارشناسان، چیزی نیست جز کاهش صادراتنفت خام ایران. از جمله چالش‌هایی که محدودیت آمریکا بر صادرات نفتخام ایران برای دنیا به همراه دارد و نشانه‌های آن نیز در حال آشکار شدن است؛ افزایش قیمت نفت، گران شدن هزینه خرید نفت برای مصرف‌کنندگان، افزایش قیمت سوخت، به سراشیبی افتادن قیمت‌ها و... است که مشکلاتی را بر سر راه کشورهای مختلف دنیا از جمله خود آمریکا قرار خواهد داد.
از این رو پس از آنکه عربستان و روسیه در نشست الجزایر اعلام کردند برنامه‌ای برای افزایش تولید بیشتر ندارند، قیمت نفت از قله ۸۰ دلار بر بشکه عبور کرد و در معاملات روز گذشته نیز رکورد تازه‌ای در بازه چهار سال گذشته از خود به جا گذاشت. بی‌علاقگی عربستان و روسیه نسبت به افزایش تولید آن هم در شرایطی که تحریم‌های نفتی آمریکا کمتر از دو ماه دیگر علیه کشورمان اجرایی خواهد شد، پیام کاهش عرضه را برای بازار به همراه داشت. مدیر بازارها و امنیت انرژی آژانس بین‌المللی انرژی، کیسوک ساداموری در این زمینه عقیده دارد «اگرچه بازار نفت در حال حاضر در تعادل قرار دارد، اما ممکن است تا پایان امسال با چالش‌های فراوانی مواجه شود زیرا اعمال تحریم‌های آمریکا علیه ایران می‌تواند سمت عرضه را تحت فشار قرار دهد.» این تنها هشداری نبود که روز گذشته نسبت به عواقب خروج نفت خام ایران از بازار عنوان شد. مدیر تجارت نفت شرکت BP در آسیا دیگر کسی بود که دیروز در گفت‌وگو با رویترز با اشاره به اینکه «به زمان محدودیت عرضه در بازار نزدیک می‌شویم»، علت اصلی محدودیت عرضه را آغاز تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران عنوان کرد.
به گزارش «دنیای‌اقتصاد» روز گذشته نفت خام رکورد چهارساله خود را شکست. هر بشکه نفت خام برنت تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۴:۳۰ به وقت تهران) با ۶۵ سنت رشد قیمت برای موعد تحویل در نوامبر به ۸۵/ ۸۱ دلار بر بشکه رسید. هر بشکه نفت خام آمریکا نیز با ۴۲ سنت رشد قیمت، ۵۰/ ۷۲ دلار بر بشکه قیمت‌گذاری شد. رکوردشکنی قیمت نفت خام در حالی همچنان ادامه دارد که از نگاه کارشناسان، کاهش عرضه نفت خام ایران در پی اعمال تحریم‌های آمریکا علت اصلی جهش قیمت‌ها است.
عدم اطمینان به مازاد ظرفیت تولید عربستان
آن‌طور که مدیر بازارها و امنیت انرژی آژانس بین‌المللی انرژی در گفت‌وگو با اس‌اند پی پلاتس تاکید کرده است، با نزدیک‌تر شدن به موعد اجرای فاز دوم تحریم‌های آمریکا علیه ایران که می‌تواند صادرات نفت خام کشورمان را کاهش دهد، تشدید روند افت تولید در ونزوئلا و اختلالات احتمالی از سمت تولیدکنندگانی همچون لیبی، می‌تواند تعادل بازار نفت را تا پایان سال به چالش بکشاند. از نگاه ساداموری، در چنین شرایطی سایر تولیدکنندگان نفت خام باید سطح تولیدات خود را افزایش دهند.
به اعتقاد نماینده آژانس بین‌المللی انرژی در نشست APPEC، تاثیر کاهش صادرات نفت خام ایران بر بازار نفت از این جهت می‌تواند بسیار قابل ملاحظه باشد که ممکن است نسبت به آنچه پیش‌بینی می‌شد، بیشتر باشد. این کاهش در حالی ممکن است صادرات ۲/ ۱ میلیون بشکه نفت خام ایران را از بازار جهانی خارج کند که حالا و در شرایطی که تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران به شکل کامل اجرایی نشده است، نفت رکورد چهارساله خود را شکسته است. بنابراین پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که با نزدیک‌تر شدن به موعد ۵ نوامبر، قیمت‌ها با جهش بیشتری همراه خواهند شد. این پیش‌بینی را می‌توان در گزارش‌های بسیاری از موسسات و بانک‌های سرمایه‌گذاری مشاهده کرد. در چنین شرایطی بحث جایگزین کردن نفت خام ایران بیش از پیش جدی به نظر می‌رسد. با این حال ساداموری با اشاره به عربستان سعودی، امارات متحده عربی، کویت و عراق به‌عنوان تولیدکنندگانی که ممکن است ظرفیت اضافه تولید داشته باشند، به پلاتس می‌گوید: ما نمی‌توانیم مطمئن باشیم که ظرفیت مازاد آن دسته از کشورهایی که می‌توانند تولید خود را افزایش دهند، با چه سرعت و با چه میزانی می‌تواند به مرحله تولید برسد و مطابق با نیاز بازار عرضه شود. به گفته ساداموری و بر‌اساس تخمین‌های آژانس بین‌المللی انرژی، ظرفیت مازاد عرضه عربستان سعودی ۶/ ۱ میلیون بشکه در روز است.
این میزان درامارات متحده عربی ۲۰۰ هزار بشکه و در کویت نیز ۱۰۰ هزار بشکه است. عراق نیز ۱۵۰ هزار بشکه در روز مازاد تولید دارد. بنابراین این انتظار وجود دارد که این تولیدکنندگان، در شرایط کمبود عرضه احتمالی، با افزایش تولید به تقاضای بازار پاسخ دهند. این انتظار در حالی وجود دارد که مطابق چشم‌انداز آژانس از ظرفیت مازاد عرضه از سمت تولیدکنندگان نفت خام خاورمیانه، بسیاری از این کشورها در سقف تولید قرار دارند و سرعت و میزان افزایش عرضه عربستان سعودی نیز به شکل شفاف مشخص نیست. در نتیجه چنین شرایطی است که مشخص می‌شود خروج دونالد ترامپ از توافق بین‌المللی برجام، با چه هزینه‌های سنگینی برای مصرف‌کنندگان نفت خام دنیا همراه بوده است. اما افزایش قیمت نفت در پی اعمال تحریم علیه ایران، تنها یک بعد از اقدامات آمریکا است. در بعد دیگر، تیره شدن روابط تجاری آمریکا با چین، رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه و بازار نفت را با مخاطراتی مواجه خواهد کرد. تفاوت اثرات سیاست‌های آمریکا در مقابل ایران و چین در بازه زمانی اثرگذاری آنها است. از نگاه کارشناسان اثرات تحریم نفت ایران در کوتاه‌مدت به شکل جهش قیمت نفت خود را نشان خواهد داد در حالی‌که آثار جنگ تجاری با چین، در بلندمدت و به مرور اثرات منفی خود را نشان خواهد داد.
شوک تقاضا در کمین بازار نفت
مدیر بخش تجارت انرژی در شرکت بی‌پی دیگر شخصی بود که روز گذشته بخشی از صحبت‌های خود از آینده بازار را متوجه ایران کرد. جانت کانگ، مدیر بخش عرضه و تجارت نیمکره شرقی در BP با اشاره به این نکته که بازگشت تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران می‌تواند افزایش قیمت‌ها را در پی داشته باشد، گفت: با این حال اثرات منفی جنگ تجاری آمریکا با چین بر تقاضای نفت خام، باعث خواهد شد قیمت‌ها بار دیگر کاهش پیدا کنند. این اظهارنظر در حالی نقطه مقابل پیش‌بینی نفت ۱۰۰ دلاری از سمت موسساتی همچون شرکت تجاری سوئیسی مرکوریا (Mercuria) و ترافیگورا قرار دارد که نشانه‌هایی از کند شدن رشد تولید ناخالص داخلی دنیا مشاهده می‌شود. تحلیلگران و صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرده‌اند رشد تولید ناخالص داخلی جهان در سال آینده بین ۱/ ۰ تا یک درصد کاهش پیدا می‌کند. اما اتفاقی که تا‌کنون در بازار نفت رقم خورده این بوده است که نگرانی از کاهش عرضه نفت خام ایران، اهرم قوی‌تری برای اثرگذاری بر رشد قیمت‌ها بوده تا جنگ تجاری دو غول اقتصادی دنیا.
کانگ با اشاره به اینکه «بازار بر کاهش عرضه تمرکز بسیاری کرده است»، در حاشیه کنفرانس APPEC به رویترز گفت: به نظر می‌رسد بازار در نتیجه تمرکز بر سمت عرضه، از نتایج جنگ تجاری و میزان اثرگذاری آن بر اقتصاد جهانی چشم‌پوشی کرده است. در پی جنگ تجاری آمریکا علیه چین، با دستور دونالد ترامپ بر ۲۰۰ میلیارد دلار از کالاهای چینی تعرفه واردات به ایالات متحدهآمریکا وضع شده است که اقدام متقابل پکن را در پی داشته است. در نتیجه این وضع «شوک تقاضا» در بازار نفت وضعیتی است که مدیر بخش تجارت انرژی در شرکت بی‌پی نسبت به وقوع آن هشدار می‌دهد. او در این زمینه می‌گوید: در شرایطی که ممکن است کاهش صادرات نفت خام ایران، عرضه و تقاضا در بازار نفت را طی سه تا شش ماه آینده بسیار به یکدیگر نزدیک کند، ممکن است تقاضای نفت خام در سال آینده تحت تاثیر جنگ تعرفه‌ای با کاهش مواجه شود. این کارشناس همچنین عقیده دارد احتمالا تا ۱۲ ماه آینده و در شرایطی که بازار نفت با شوک تقاضا مواجه است، تولید و عرضه نفت خام نیز از سمت کشورهای عضو اوپک وایالات متحده آمریکا با افزایش همراه شود. آمریکا در سال جاری تولیدات روزانه نفت خام خود را با افزایش ۳/ ۱ میلیون بشکه‌ای همراه کرده و مجموع تولید را به بیش از ۱۱ میلیون بشکه در روز رسانده است. شوک تقاضای نفت خام می‌تواند به معنای کاهش تقاضا برای ۱۵۰ هزار تا ۲۰۰ هزار بشکه نفت خام در روز باشد.
ریسک رشد قیمت نفت در اوج
با وجود چشم‌اندازی که از کاهش تقاضا به دلیل جهش قیمت‌ها و اثرات مخرب جنگ تجاری وجود دارد، نماینده ایران در هیات عامل اوپک در گفت‌وگو با رویترز گفت: روسیه و عربستان به دلیل نداشتن ظرفیت مازاد عرضه نمی‌توانند تولید خود را به‌طور قابل توجهی افزایش دهند و در پی این شرایط قیمت نفت افزایش خواهد یافت. به عقیده حسین کاظم‌پور اردبیلی، عربستان و روسیه نمی‌توانند و در عین حال هم نمی‌خواهند تولید خود را در کوتاه‌مدت افزایش دهند بنابراین در مقدار کمتر و در زمان دیرتر نفت خود را به بازار عرضه می‌کنند تا قیمت‌ها بالا بماند. کاظم‌پور اردبیلی تاکید کرد «آنها سبب شدند که قیمت‌ها افزایش یابد و در عین حال خواهان این هستند که از این سطح هم بالاتر نرود.» اظهار نظرهای کاظم‌پور‌اردبیلی در حالی بود که بسیاری از بانک‌ها و موسسات سرمایه‌گذاری نیز چشم‌اندازشان از بازار نفت در آینده نه چندان دور، رشد قیمت‌ها در این بازار است.
با این حال، نگاهی به گزارش رویترز از پیش‌بینی قیمت‌ها نشان می‌دهد چشم‌اندازها همگی بر قیمت‌های ۸۰ تا ۱۰۰ دلار بر بشکه تاکید دارند. اشلی کلتی، تحلیلگر نفت در شرکت خدمات مالی کانتور فیتز جرالد در این زمینه گفت: قیمت نفت به زودی ممکن است به ۹۰ دلار در هر بشکه صعود کند، ما باور نداریم که اوپک بتواند تولید خود را در کوتاه‌مدت به میزان قابل توجهی افزایش دهد، زیرا ظرفیت تولید شناور فیزیکی در این سیستم چندان بالا نیست.
بانک آمریکا مریل لینچ نیز پیش‌بینی خود از میانگین قیمت نهایی در سال ۲۰۱۹ را از ۷۵ به ۸۰ دلار افزایش داد. این بانک پیش‌بینی خود برای میانگین قیمت وست تگزاس اینترمدیت را نیز ۲ دلار افزایش داده و ۷۱ دلار اعلام کرد. این بانک اعلام کرد مساله ایران در کوتاه‌مدت همچنان در بازار تاثیرگذار بوده و باعث جهش قیمت‌ها به ۹۵ دلار در نیمه اول سال ۲۰۱۹خواهد شد.
زیان مصرف‌کنندگان نفت از تحریم ایران
تصمیم پالایشگاه‌های هندی برای کاهش واردات در بحبوحه بالارفتن قیمت نفت خام، افزایش قیمت سوخت در این کشور و همچین رشد قیمت بنزین در کره‌جنوبی از دیگر چالش‌هایی است که می‌توان آن را به کاهش صادرات نفت خام ایران و فشار آمریکا بر متحدانش برای صفر کردن واردات نفت ایران مرتبط کرد. هند و کره‌جنوبی دو مشتری بزرگ نفت خام و میعانات گازی ایران هستند و از سمت آمریکا با فشار زیادی برای کاهش خرید این محصولات از ایران مواجهند. فشار آمریکا بر این کشورها در حالی است که بهای آن را پالایشگاه‌ها و مصرف‌کنندگان سوخت در این کشورها باید بپردازند. پس از انتشار اخباری مبنی بر رشد قیمت سوخت در هند، این بار نوبت به کره‌جنوبی رسید تا اخبار گرانی آن منتشر شود. کره‌جنوبی تنها کشوری است که در میان تمام مشتریان نفت خام ایران، طی سه ماه گذشته هیچ نفتی از ایران وارد نکرده است.
اما مساله رشد قیمت سوخت در کره‌جنوبی، در کنفرانس APPEC نیز مطرح شد. بر اساس گزارش‌های موجود، با توقف واردات میعانات پارس جنوبی که همواره یکی از اقتصادی‌ترین خوراک‌های پالایشگاه‌های کره‌ای برای تولید بنزین بوده است، قیمت این سوخت در کره‌جنوبی افزایش پیدا کرده است. منابع صنعتی در سئول اظهار کردند دسترسی محدود به میعانات پارس جنوبی پالایشگاه‌های بزرگ کره‌جنوبی را وادار کرده گریدهای دیگری از اقیانوسیه، آفریقا، آمریکا و اروپای شمالی را با هزینه بالاتر تهیه کنند. در نتیجه قیمت بنزین داخلی و فروش خارجی آن تحت فشار صعودی قرار گرفته است. اسکات شفلد، رئیس هیات مدیره شرکت آمریکایی «پایونیر ریسورسز» در کنفرانس APPEC اظهار کرد میعانات ایگل فورد گزینه خوبی به جای میعانات پارس جنوبی برای کاربران نهایی آسیایی است و انتظار می‌رود تولید این گرید فوق‌سبک آمریکایی در کوتاه تا میان‌مدت، به دو میلیون بشکه در روز برسد. با این حال معامله‌گران آسیایی می‌گویند یافتن جایگزینی برای میعانات پارس جنوبی با قیمت مشابه دشوار خواهد بود زیرا این گرید ایرانی همواره اقتصادی‌ترین میعانات برای کاربران نهایی در خاوردور به شمار می‌رفت. یک معامله‌گر میعانات در یک شرکت بازرگانی ژاپنی در حاشیه کنفرانس APPEC گفت: پارس جنوبی به دلیل ارزانی و فراوانی، معمولا گزینه شماره یک برای کاربران نهایی آسیایی بود که قادر به فرآوری این نوع گرید بودند. آمار اس‌اند‌پی گلوبال پلاتس نیز نشان می‌دهد که میعانات ایرانی همواره قیمت ارزان‌تری نسبت به سایر گریدهای صادراتی خاورمیانه و اقیانوسیه مانند میعانات قطر و استرالیا داشته است.
