مهم‌ترین دلایل تداوم سقف‌شکنی قیمت‌ها در بورس تهران، به بحث آزادسازی نرخ‌ها برمی‌گردد. جایی که حالا محصولات شیمیایی در کنار فولاد و دیگر محصولات عرضه‌شده در بورس کالا با حذف سقف نوسان از قید قیمت‌گذاری دستوری خارج شده‌اند. بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد قیمت محصولات فولادی در بورس کالا پس از آزادسازی کمتر از سطوحی بود که چند هفته اخیر توسط دلالان در بازار غیررسمی تعیین می‌شد. این موضوع نشان می‌دهد برخلاف تصور عموم، بحث آزادسازی نرخ‌ها نه‌تنها موجب گرانی نمی‌شود، بلکه قیمت‌ها را پایین‌تر از نرخ‌های بازار دلالی قرار می‌دهد. بر این اساس، متشکل کردن بازارها و بهبود سازوکار تعیین قیمت‌ها، نرخ تعادلی را به سطوحی کمتر از بازار دلالی می‌رساند. به این ترتیب، بار دیگر اعتماد به «مکانیزم بازار» برای تعیین قیمت‌ها هم به نفع مصرف‌کننده است و هم منافع تولیدکننده را تضمین می‌کند. به‌عبارت دقیق‌تر، مصرف‌کننده می‌تواند محصولات مورد نیاز خود را با قیمتی کمتر از بازار غیرمتشکل تهیه کند. تولیدکننده نیز با فروش در نرخ‌های تعادلی قادر خواهد بود تولیدات خود را حفظ کند. بنابراین حذف واسطه‌های رانت‌جو می‌تواند به الگویی مناسب برای سایر بازارهای نامتعادل تبدیل شود.
معاملات دیروز بورس تهران با تداوم رشد قابل‌ملاحظه شاخص کل آغاز شد. شاخص اصلی این بازار به لطف استمرار تقاضای قدرتمند در اغلب صنایع بورسی جهش ۳ هزار و ۵۸ واحدی را به نمایش گذاشت و برای اولین‌بار به کانال ۱۵۸ هزار واحدی گام نهاد. قدرت‌نمایی پایدار نقدینگی در عموم سهم‌ها در کنار برداشتن سقف نوسان قیمت محصولات پایه پتروشیمی در بورس کالا از موثرترین عوامل تداوم رشد شاخص در روز گذشته محسوب می‌شوند. همزمان با رفع محدودیت‌ها در معاملات کالایی شاهد شکل‌گیری سطحی از تعادل در معاملات فولادی بورس کالا طی روز گذشته بودیم.
پیام اولین گام آزادسازی «فولادی»ها
نکته جالب توجه پس از آزادسازی نرخ‌ها در بورس کالا کاهش قیمت این محصولات نسبت به بازار دلالی در هفته‌های اخیر است. قیمتی که دیروز برای محصولات فولادسازان در بورس کالا کشف شد، کمتر از قیمت بازارهای دلالی در روزهایی بود که عرضه‌کنندگان ملزم به عرضه محصولات خود با سقف نوسان قیمت در بورس کالا بودند. بر همین اساس مهم‌ترین پیامی که می‌توان از این موضوع برداشت کرد این است که آزادسازی نرخ‌ها برخلاف تصور عموم منجر به گرانی نمی‌شود. بلکه با ایجاد یک بازار متشکل و براساس عرضه و تقاضا قیمت‌ها را به کمتر از نرخ‌های بازار دلالی خواهد رساند. اگر آزادسازی نرخ در بازارها به‌طور کامل شکل بگیرد، می‌توان شاهد کاهش قیمت‌ها نسبت به مقاطعی باشیم که قید قیمت‌گذاری دستوری در نهایت جیب یک عده واسطه را پر می‌کرد و منافع مصرف‌کننده و تولیدکننده را توامان تحت‌الشعاع قرار می‌داد. این موضوع می‌تواند به‌عنوان الگویی برای بازار ارز و حتی خودرو نیز مدنظر قرار بگیرد. اگر آزادسازی نرخ در بازار ارز نیز به‌صورت کامل صورت بگیرد، نه تنها شاهد تفاوت قابل‌توجه نرخ ارز بازار و نرخ سامانه نیما نخواهیم بود، بلکه به‌تدریج نرخ ارز براساس واقعیات اقتصادی سطوح پایین‌تری را نیز تجربه خواهد کرد و بهبود وضعیت کنونی اقتصاد را نیز به‌دنبال خواهد داشت.
مقایسه قیمت‌های کشف شده در کلیه معاملات محصولات فولادی در روز گذشته و بر اساس سازوکار جدید حکایت از حرکت بازارهای کالایی به سمت تعادل است. در واقع، این رویداد دو پیام برای متولیان و فعالان بورس در بر داشت. یکی این بود که برداشتن سقف دامنه نوسان به‌رغم نگرانی‌های نهاد ناظر نه‌تنها به التهاب در این بازار دامن نزد بلکه زمینه‌ساز برخورد آزادانه عرضه و تقاضا و کشف متعادل قیمت‌ها شد. پیام دیگر این معاملات برای فعالان بورس تهران نشان داد که تحلیلگران باید در مدل‌های برآورد خود بازنگری جدی داشته باشند. «دنیای اقتصاد» طی گزارشی در بیست‌وهشتم مردادماه سود مورد اجماع ۵۷ شرکت بورسی را از منظر ۳۱ گروه تحلیلی فعال در بازار سرمایه منتشر کرد که اغلب تحلیلگران قیمت‌های مفروض فولادی خود را پایین‌تر از قیمت‌های کشف شده برای کالاهای پایه طی اولین نوبت آزادسازی قیمت‌ها در نظر گرفته‌اند.
رصد معاملات فولاد در بورس کالا
بررسی جزئیات معاملات کالایی فولادسازان در روز گذشته حاکی از رشد قابل‌توجه قیمت فروش شرکت‌ها نسبت به معاملات مرحله قبل است. به‌طور مشخص، در این روز ۱۱ هزار تن ورق گرم گرید C فولاد مبارکه اصفهان با قیمت پایه ۲ میلیون و ۸۱۹ هزار تومان به ازای هر تن عرضه شد. در اولین مرحله معاملات بر اساس سازوکار آزاد نوسان قیمت، میانگین هر تن ورق گرم فولاد مبارکه با قیمت ۳ میلیون و ۳۸۰ هزار تومان معامله شد. قیمت این محصول در جلسه قبلی ۲ میلیون و ۸۴۱ هزار تومان بود. مقایسه این ارقام نشان می‌دهد که قیمت ورق گرم گرید C فولاد مبارکه نسبت به مرحله قبلی در چهاردهم شهریور رشد حدود ۱۹ درصدی داشته است. از طرف دیگر، روز گذشته، هر تن ورق گرم گرید B فولاد مبارکه نیز روز گذشته به میزان ۳ میلیون و ۵۷۹ هزار تومان قیمت خورد که نسبت به مرحله قبلی ۲۶ درصد رشد داشته است. نکته جالب توجه این است که قیمت کشف شده در معاملات دیروز بیش از متوسط قیمت مورد اجماع تحلیلگران بورس تهران بوده است. طبق گزارشی که سایت تحلیلی «دنیای‌بورس» در بیست‌وهشتم مرداد از اجماع تحلیلگران منتشر کرد، هر تن ورق گرم فولاد مبارکه از سوی کارشناسان برای سال ۹۷ به‌طور میانگین ۳ میلیون و۴۱۸ هزار تومان برآورد شده که قیمت کشف شده در اولین مرحله از آزادسازی قیمت‌ها طی روز گذشته، رقمی بیش از این مقدار را نشان می‌دهد.
چشم‌انداز موج سوم
یکی از ویژگی‌های برجسته معاملات دیروز رسیدن ارزش معاملات به رقم قابل‌ملاحظه یک‌هزار و ۱۲۰ میلیارد تومان بود. به‌طور کلی طی هفته‌های اخیر ارزش معاملات روند فزاینده خود را ادامه داده و همزمان نیز ارزش سهام به‌طور محسوسی افزایش یافته است. در تابستان امسال، این سومین موج رونق بازار است که جریان نقدینگی توام با شاخص سهام به‌طور فزاینده رشد داشته است. اولین موج صعودی همزمان با جهش نرخ‌های ارز در ابتدای تیرماه رقم خورد که بازدهی متوسط ۱۶/ ۲۰ درصدی سهام را به ارمغان آورد. دومین موج صعودی در نیمه نخست مرداد با آزادسازی ارز صادرکنندگان غیرنفتی اتفاق افتاد و شاخص سهام بیش از ۵/ ۲۲ درصد افزایش یافت. در سومین مرحله از رشد تابستانی بورس تهران طی هفته اخیر مساله حذف سقف رقابت محصولات در بورس کالا به‌عنوان محرک اصلی رشد شاخص تکرار شد (۱۷ شهریور تا ۲۴ شهریور؛بازدهی بیش از ۸/ ۱۴ درصدی). مخرج مشترک رشد پرشتاب بازار در دو مرحله قبلی اصلاح نسبی قیمت‌ها پس از تجربه بازدهی‌های قابل‌توجه بود. انتظار می‌رود این بار نیز قیمت‌ها به‌طور نسبی وارد مدار اصلاح شود. مهم‌ترین مسائل بازار پس از اصلاح قیمت‌های فروش شرکت‌ها، اصلاح نرخ خوراک واحدهای بزرگ پتروشیمی و همچنین نحوه تعیین یارانه انرژی در وضعیت اقتصادی جدید است. قیمت انرژی گرچه نسبت به اهرم رشد سودآوری از منظر افزایش نرخ ارز و قیمت‌های فروش قابل‌توجه نیست اما می‌تواند به شفافیت محیط اقتصادی و افزایش کارآیی از مجرای کاهش رانت انرژی تولیدکنندگان کمک شایانی کند.
حذف آخرین مانع
معاملات دیروز در حالی شروع شد که وزیر صنعت در پایان هفته گذشته از حذف سقف دامنه نوسان برای معاملات محصولات پایه در بورس کالا پرده برداشت. البته زمزمه‌های آزادسازی عرضه این محصولات از قید دلار مرجع از میانه هفته گذشته و همزمان با حذف سقف رقابت عرضه محصولات فولادی در بین اهالی بورس تهران مطرح بود و معاملات این گروه، خاصه در روز چهارشنبه عمدتا تحت تاثیر همین اعتقاد فعالان سهام دنبال شد و تقاضای گسترده‌ای برای گروه رقم زد. اما تایید این خبر از سوی وزیر صنعت در پایان هفته محرکی جدید برای تداوم تقاضای قدرتمند در سهام گروه پتروشیمی بود.
با حذف سقف رقابت برای محصولات پتروشیمی، تمامی کالاهای عرضه‌شده در بورس کالا از قید محدودیت دامنه نوسان رها می‌شوند. به این ترتیب، دو مولفه مبهم اثرگذار بر سهام نظیر نرخ فروش ارز صادرکنندگان بورسی و قیمت فروش کالاهای پایه پس از دو ماه کلنجار با سیاست‌گذار به‌طور گسترده از پرده ابهام درآمد. با روشن‌شدن محیط سهام و افزایش میزان شفافیت پیرامون بنگاه‌های بورسی تبوتاب تقاضا به قوت روزهای قبل پا‌برجا ماند. شاخص کل در این زمینه معاملاتی رکوردشکنی‌های خود در هفته گذشته را با جهش ۴ هزار واحدی آغاز کرد تا شاخص بالاتر از ارتفاع بی‌سابقه ۱۵۹ هزار واحدی قرار گیرد. این جهش عمدتا تحت تاثیر استمرار قدرت‌نمایی تقاضا در سهام گروه پتروشیمی رقم خورد. پس از اعلام خبر برداشته‌شدن سقف نوسان برای معاملات محصولات پایه پتروشیمی در بورس کالا اغلب نمادهای این گروه با صف طولانی خرید کار خود را آغاز کردند و در مدار رشد حداکثری قیمت قرار گرفتند. مروری بر فهرست نمادهای موثر بر شاخص نیز از تبوتاب متقاضیان در سهام گروه پتروشیمی حکایت داشت. در نقطه مقابل، فولادسازان بورسی پس از رشد چشمگیر در دو روز پایانی هفته قبل، تحت تاثیر نگرانی‌های عرضه بورس کالا با فشار فروش همراه شدند.
فولادسازان نگران تقاضا در بورس کالا
بورس کالا طی روز گذشته میزبان عرضه محصولات چهار شرکت فولاد مبارکه، فولاد خوزستان، فولاد خراسان و ذوب‌آهن اصفهان بر اساس سازوکار جدید بود. فولادسازان دیروز محصولات خود را برای اولین بار بدون سقف قیمت عرضه کردند. با برداشته‌شدن سقف نوسان قیمت برای محصولات مختلف در بورس کالا انتظار می‌رفت که قیمت‌ها در بورس کالا و بازار آزاد همگرا شوند و در سطوح جدید تعادلی قرار بگیرند. با توجه به تجربه آزادسازی دیگر محصولات پایه نظیر فرآورده‌های فرعی نفت و فلزات رنگین شاهد بروز فضایی هیجانی بر معاملات فلزات عرضه‌کننده در بورس کالا طی روز گذشته بودیم. در واقع، نگرانی از کشش پایین تقاضا در چارچوب جدید موجب عقب‌نشینی محسوس سهامداران فولادی در روز گذشته و فشار سنگین فروش در چندین نماد فولادی شد. به نظر می‌رسد که علاوه بر نگرانی از سمت تقاضای معاملات فولادی در بورس کالا، رشد هیجانی با خبر آزادسازی فولادسازان طی هفته گذشته در تعدیل قیمت‌های این فولادسازان به‌خصوص صادرکنندگان این گروه بیشتر بوده است. البته اینکه متقاضیان سهام فولادی ایده‌ای از کشف قیمت در بورس کالا نداشتند نیز در فشار عرضه این سهام موثر واقع شد.
اختلال هیجان‌آفرین هسته معاملات
همزمان با فشار عرضه در سهام فلزات اساسی، شاهد اختلال در هسته معاملات بورس تهران بودیم. معمولا با افزایش جابه‌جایی و رونق سهام، سیستم پردازش اطلاعات بورس تهران دچار اختلال عملکرد می‌شود. بروز این مشکل در معاملات دیروز نیز باعث شد تا صفحه نمادها برای مقاطعی از دسترس خارج شود. توام با این اتفاق شاهد تاخیر در به‌روز‌رسانی قیمت‌ها در سامانه معاملات، کندشدن ورود به سامانه‌های برخط و بروز اختلالات و خروج از سیستم بودیم. مشکلی که موجب تشدید هیجان در معاملات دیروز شد. بر همین اساس نهاد ناظر باید برای اصلاح فنی زیرساخت معاملات تصمیمی عاجل بگیرد.
هیجان‌زدایی با حذف «دامنه»
یکی از مشکلات کنونی سامانه معاملات محدودیت دامنه نوسان قیمت‌هاست. دامنه نوسان به‌طور کلی بر میزان کارآیی بازار، ارزش سهام، نقدشوندگی اوراق بهادار، شفافیت بازار و هزینه‌های معاملات موثر است. معمولا بروز تصمیمات عجولانه و التهاب‌آفرین سرمایه‌گذاران خرد را یکی از دلایل توجیه وجود محدودیت نوسان قیمت می‌دانند. با این حال، مطابق بررسی‌های صورت گرفته آثار منفی دامنه نوسان بیش از مزایای آن است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که محدودیت دامنه نوسان سبب تسری عوامل موثر بر سهام به روزهای آتی می‌شود. چون دامنه نوسان قیمت در یک روز از نوسان سهام برای رسیدن به قیمت واقعی جلوگیری می‌کند. بنابراین باعث تاخیر در فرآیند رسیدن به قیمت سهام به سطح تعادلی آن می‌شود و معمولا چند روز زمان لازم است تا قیمت سهام به سطح تعادلی خود برسد. از طرفی، تجربه اخیر حذف سقف رقابت در بورس کالا نشان داد که به‌رغم نگرانی از نبود دامنه نوسان، قیمت‌ها در برخورد آزادانه عرضه و تقاضا به سطوح تعادلی خود حرکت می‌کنند. این موضوع در معاملات دیروز کالاهای پایه فولاد بورس کالا نیز مشاهده شد. بنابراین بر اساس همین تجربه محدود می‌توان انتظار داشت که نه‌تنها رفع محدودیت نوسان روزانه قیمت به بروز التهاب نمی‌انجامد، بلکه سازوکار بازار منجر به شکل‌گیری تعادل و همگرایی قیمت‌های بورس با بازار آزاد می‌شود.
