بین کشورهای عضو اوپک بیشترین افزایش درآمد از لحاظ دلاری به عربستان تعلق داشته، چراکه این کشور به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت اوپک، حدود یک‌سوم از درآمدهای نفتی این سازمان را به خود اختصاص داده است. اما ایران که در سال ۲۰۱۷ از فضای پسابرجام استفاده کرده و تولید نفت خود را افزایش داده بود، بعد از عربستان بیشترین رشد دلاری درآمدهای ناشی از صادرات نفت را از آن خود کرده است. رشد درآمدهای نفتی ایران در ۷ ماه ابتدای سال نیز ادامه یافته و به نظر می‌رسد با وجود فشارهای ترامپ برای کاهش صادرات نفت ایران، امسال نیز افزایش درآمدها را تجربه کنیم. با این حال انتظار می‌رود فشار تحریم‌ها به کاهش چشمگیر صادرات نفت ایران تا پایان سال منجر شود که کاهش درآمدهای نفتی در سال ۲۰۱۹ را به دنبال خواهد داشت.
برآورد از درآمدهای نفتی اوپک
بر اساس گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا، با وجود افت تولید کشورهای عضو اوپک به دنبال توافق برای کاهش عرضه نفت در سال ۲۰۱۷، رشد قیمت‌ها به افزایش درآمدهای نفتی این سازمان منجر شده است. در این سال میزان درآمدهای نفتی اوپک در مجموع به ۵۶۷میلیارد دلار رسیده است که نسبت به سال ۲۰۱۶ حدود ۱۲۶ میلیارد دلار معادل ۲۸درصد رشد را نشان می‌دهد. این در حالی است که سال ۲۰۱۷ مصادف با اولین سال اجرای توافق بین کشورهای تولیدکننده نفت برای کاهش عرضه بود. اعضای اوپک به همراه برخی کشورهای تولیدکننده خارج از این سازمان از جمله روسیه توافق کردند که تولیدات خود را از ابتدای سال ۲۰۱۷ حدود ۸/ ۱ میلیون بشکه کاهش داده تا به مازاد عرضه در بازارهای جهانی خاتمه داده و زمینه رشد قیمت‌ها را فراهم کنند. سهم اوپک از این مقدار کاهش تولید حدود ۲/ ۱ میلیون بشکه در روز بود. این توافق نهایتا به افزایش قیمت نفت منجر شد. بر اساس آمار منتشر شده توسط دبیرخانه اوپک، قیمت سبد نفتی اوپک در سال ۲۰۱۷ حدود به ۴۳/ ۵۲ دلار بر بشکه رسید که نسبت به سال پیش از آن حدود ۱۲ دلار در بشکه(معادل ۲۹ درصد) رشد قیمت را نشان می‌داد.
رشد قیمت نفت به افزایش درآمدهای نفتی اوپک در سال ۲۰۱۷ منجر شد و پیش‌بینی می‌شود با تداوم رشد قیمت‌ها در سال جاری روند افزایشی درآمدهای این سازمان ادامه یابد. اداره اطلاعات انرژی آمریکا پیش‌بینی کرده است که درآمدهای کشورهای عضو اوپک از صادرات نفت در سال جاری در مجموع به ۷۳۹ میلیارد دلار برسد که ۱۶۹ میلیارد دلار معادل ۸/ ۲۹ درصد بیشتر از سال ۲۰۱۷ است. اداره اطلاعات انرژی آمریکا پیش‌بینی می‌کند در سال جاری قیمت هر بشکه نفت برنت حدود ۷۲ دلار بر بشکه باشد، این مقدار نسبت به بهای برنت در سال ۲۰۱۷ حدود ۱۸ دلار(معادل ۳۴ درصد) بیشتر است. بنابراین مشاهده می‌شود این سازمان انتظار ندارد درآمدهای نفتی اوپک در سال جاری میلادی به اندازه پیش‌بینی‌اش از رشد قیمت نفت افزایش داشته باشد. این می‌تواند به این معنا باشد که اداره اطلاعات انرژی آمریکا برآورد کاهشی از تولید نفت اوپک داشته است.
انتظار برای کاهش تولید اوپک از سوی EIA در حالی است که این سازمان در نشست ماه ژوئن خود تصمیم گرفت توافق نفتی را تعدیل کند و تولیدات خود را افزایش دهد. چراکه به دلیل کاهش تولید ناخواسته در ونزوئلا و برخی دیگر از اعضای این سازمان میزان پایبندی به توافق در ماه مه به بیش از ۱۵۰درصد رسیده بود و اوپک تصمیم گرفت با افزایش تولید میزان پایبندی را به ۱۰۰درصد برساند. هرچند اعضای اوپک از جمله عربستان و متحدانش در ماه‌های اخیر تولیدات خود را افزایش داده‌اند، اما به نظر می‌رسد اداره اطلاعات انرژی آمریکا انتظار ندارد رشد تولید این کشورها بتواند افت تولید نفت در ونزوئلا و ایران(در اثر اعمال تحریم‌های ترامپ) را جبران کند. یعنی رشد تولید اعضای اوپک کمتر از افت تولید ایران و ونزوئلا خواهد بود.
اما اداره اطلاعات انرژی آمریکا بر این باور است که رشد درآمدهای نفتی اوپک در سال ۲۰۱۹ متوقف می‌شود، چراکه از سویی قیمت نفت کاهش خواهد یافت و از سوی دیگر تولید نفت اوپک افت می‌کند. این سازمان در آخرین گزارش ماهانه خود بهای نفت برنت در سال ۲۰۱۹ را ۷۱ دلار بر بشکه برآورد کرده و پیش‌بینی می‌کند که در این سال درآمدهای نفتی اوپک حدود ۳۲ میلیارد دلار کاهش یابد. بنابراین احتمالا افت صادرات نفت ایران و ونزوئلا مهم‌ترین عوامل اثرگذار در کاهش درآمدهای نفتی اوپک در نظر گرفته شده است.
رشد درآمد نفتی ایران
گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا نشان می‌دهد میزان درآمدهای نفتی ایران در سال ۲۰۱۷ حدود ۵۵ میلیارد دلار بوده است. این مقدار ۱۷ میلیارد دلار معادل ۴۵ درصد بیشتر از درآمدهای نفتی کشور در سال ۲۰۱۶ است. از لحاظ مقداری ایران بعد از عربستان بیشترین رشد درآمدهای صادرات نفت را تجربه کرده، درآمد نفتی این کشور در سال ۲۰۱۷ حدود ۳۰ میلیارد دلار معادل ۲۲ درصد رشد داشته است. اما از لحاظ درصدی میزان افزایش درآمدهای نفتی ایران بعد از لیبی بیشترین رشد را به خود اختصاص داده است.معافیت از توافق نفتی مهم‌ترین دلیل رشد قابل توجه درآمدهای نفتی ایران در سال ۲۰۱۷ است. در واقع در حالی که کشورهای حاضر از توافق تنها از محل رشد قیمت نفت سود بردند، ایران به دلیل معافیت از توافق نه تنها تولیدات خود را کاهش نداد، بلکه حدود ۳۰۰ هزار بشکه نیز بیشتر کرده است. تولید کشورمان در سال ۲۰۱۶ حدود ۵/ ۳میلیون بشکه در روز بوده است.اداره اطلاعات انرژی آمریکا میزان برآورد خود از رشد درآمدهای نفتی اعضای اوپک را جز‌‌به‌جز برای کل سال جاری میلادی اعلام نکرده است. اما آن‌طور که آمار این سازمان نشان می‌دهد، درآمد نفتی ایران در ۷ ماه ابتدای سال ۲۰۱۸ (بازه ژانویه تا پایان جولای) حدود ۴۲ میلیارد دلار بوده است. یعنی حدود ۷۶ درصد از درآمدهای نفتی سال ۲۰۱۷ در ۷ ماه ابتدای سال محقق شده است. از این رو می‌توان پیش‌بینی کرد که در سال جاری میلادی با وجود فشارهای آمریکا و کاهش صادرات نفت ایران تا پایان سال، درآمدهای نفتی نسبت به سال گذشته روند افزایشی را تجربه کند.
شروع زودهنگام تاثیر تحریم‌ها
با وجود انتظار برای رشد درآمدهای نفتی کشور در سال جاری، انتظار می‌رود تا پایان سال میزان صادرات کاهش قابل توجهی را تجربه کند. چراکه برآوردهایی که سایت‌های خبری خارجی و موسسات بین‌المللی از میزان صادرات نفت ایران در ماه گذشته منتشر کرده‌اند، نشان می‌دهند با وجود اینکه هنوز حدود ۲ ماه تا آغاز تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران زمان باقی است، فشار دولت ترامپ توانسته به کاهش صادرات نفت کشور در ماه آگوست منجر شود. بر اساس آمار منتشر شده توسط بلومبرگ، میزان صادرات نفت‌خام و میعانات‌گازی ایران در ماه گذشته میلادی به کمتر از ۱/ ۲ میلیون بشکه در روز رسیده است. بلومبرگ میگوید این مقدار کمترین سطح صادرات نفت ایران از مارس ۲۰۱۶ یعنی دو سال و نیم گذشته است و نسبت به آوریل یعنی یک ماه پیش از اعلام ترامپ مبنی بر خروج از برجام حدود ۷۵۵ هزار بشکه کاهش را نشان می‌دهد.
بر اساس این گزارش افت واردات ژاپن، چین و هند از کشورمان، بیشترین تاثیر را در کاهش صادرات نفت در ماه گذشته میلادی داشته است. مجموع نفت خام و میعانات گازی که ایران به این سه مقصد آسیایی در ماه آگوست ارسال کرده کمتر از ۱/ ۱ میلیون بشکه در روز بوده که حدود ۷۰۰ هزار بشکه کمتر از ماه جولای است. در عین حال میزان صادرات نفت به قاره سبز در ماه گذشته مقداری افزایش یافته و از ۳۲۳ هزار بشکه به ۳۵۵ هزار بشکه در روز رسیده است. با این حال بلومبرگ تاکید می‌کند که این آمار ممکن است مجددا بازبینی شوند، چراکه برخی محموله‌ها که در ماه آگوست بندر خارگ را ترک کرده‌اند، هنوز به مقصد نهایی نرسیده‌اند. در مجموع، میزان صادرات نفت ایران به هند و اروپا تاکنون به نصف کاهش یافته و حتی چین و ترکیه که اختلافات اساسی با دولت ترامپ دارند در ماه آگوست واردات خود از ایران را کاهش داده‌اند. وال‌استریت ژورنال بر این باور است که بخش مهمی از کاهش صادرات نفت ایران به دلیل مشکلات حمل و نقل اتفاق افتاده و از بخش حمل و نقل نفت به‌عنوان پاشنه آشیل صادرات نفت ایران یاد می‌کند. در واقع به دلیل تحریم‌ها شرکت‌های بیمه‌ای نفتکش‌های حامل نفت ایران را بیمه نمی‌کنند، از این رو شرکت‌های نفتکش نیز از حمل نفت کشور خودداری می‌کنند.ایران در تلاش است با استفاده از ناوگان نفتکش‌های خود این مشکل را تا حدودی حل کند، اما به گفته کارشناسان نهایتا ایران می‌تواند حدود یک میلیون بشکه از نفت خود را با تانکرهای شرکت ملی نفتکش حمل کند.
در کنار این آمار رویترز نیز بر اساس یک نظرسنجی از افزایش تولید نفت اوپک با وجود کاهش عرضه نفت ایران خبر داده است. بر‌اساس این گزارش، تولید اوپک در ماه آگوست به حدود ۷۹/ ۳۲ میلیون بشکه در روز رسیده که نسبت به ماه جولای ۲۲۰ هزار بشکه بیشتر است. از این رو میزان پایبندی به توافق اوپک از ۱۲۰درصد در ماه جولای به ۱۱۷درصد در ماه آگوست رسیده است. لیبی و عراق بیشترین رشد تولید را در این ماه به خود اختصاص داده‌اند و عربستان سعودی نیز که در ماه جولای میزان تولیداتش را کاهش داده بود، ماه گذشته مجددا به مدار رشد عرضه بازگشت. این کشور در آگوست حدود ۴۶/ ۱۰ میلیون بشکه در روز نفت تولید کرده که ۶۰ هزار بشکه بیشتر از ماه جولای است. اما بین کشورهای عضو اوپک بیشترین کاهش تولید به ایران اختصاص داشته است. بر اساس این گزارش، میزان عرضه نفت ایران در ماه آگوست ۱۵۰ هزار بشکه کاهش یافته است. ونزوئلا نیز همچنان افت تولید را تجربه می‌کند. اما با وجود افت تولید شدید ایران و تداوم کاهش عرضه ونزوئلا میزان تولید نفت اوپک به بیشترین سطح از سپتامبر ۲۰۱۷ رسیده است.
ایران در نوامبر چه میزان نفت می‌فروشد؟
افت تولید و صادرات نفت ایران در ماه گذشته بیشتر از انتظارات بود، از این رو برخی کارشناسان و موسسات برآورد خود از کاهش صادرات نفت ایران را در ماه نوامبر یعنی همزمان با آغاز تحریم‌های ترامپ علیه فروش نفت کشور تغییر داده‌اند. وال‌استریت ژورنال به نقل از برخی منابع آگاه مدعی شده که پیش از این شرکت ملی نفت ایران انتظار داشته میزان صادرات نفت در نوامبر به حدود ۵/ ۱ میلیون بشکه در روز برسد، برخی کارشناسان نیز اعلام می‌کردند که تا پایان سال میزان صادرات ایران کاهش یک میلیون بشکه‌ای را تجربه خواهد کرد، اما در حال حاضر برخی از آنها می‌گویند ممکن است ایران این کاهش صادرات را در حال حاضر تجربه کرده باشد. بر‌اساس این گزارش هرچند کشورهایی چون چین، هند و اتحادیه اروپا اعلام کرده‌اند که از تحریم‌های ترامپ تبعیت نمی‌کنند، اما فشارهای دولت ترامپ آنها را به عقب‌نشینی از مواضع خود وادار خواهد کرد. در واقع شرکت‌ها نمی‌خواهند با مخالفت با دستورات دولت آمریکا از استفاده از سیستم بانکی این کشور محروم شوند. سارا وخشوری، مدیرعامل شرکت SVB انرژی میگوید، مهم‌ترین تفاوت تحریم‌های کنونی با تحریم‌های ۲۰۱۲ در این است که دولت ترامپ برخلاف دولت اوباما«کاهش صادرات نفت» ایران را دنبال نمی‌کند و در پی «قطع صادرات نفت» این کشور است. این کارشناس بازار نفت بر این باور است که در زمان آغاز تحریم‌ها در ۴نوامبر میزان صادرات نفت ایران بالای یک میلیون بشکه است اما متوسط صادرات نفت ایران در نوامبر حدود ۸۰۰ هزار بشکه در روز خواهد بود. پلاتس نیز انتظار دارد در ماه نوامبر میزان صادرات ۴۷/ ۱ میلیون بشکه در روز باشد که نسبت به آوریل ۴۴/ ۱ میلیون بشکه در روز کمتر است.
تاثیر بر قیمت نفت
قیمت نفت در ماه گذشته میلادی افزایش یافت و بهای برنت در معاملات روز جمعه به بالای ۷۸ دلار بر بشکه نیز بازگشت، کارشناسان نگرانی از تحریم‌های ایران را دلیل رشد قیمت نفت در ماه گذشته می‌دانند. چراکه بازار نفت در ماه آگوست بر خلاف دیگر بازارهای کالایی از جمله فلزات که به دلیل نگرانی از جنگ تجاری بین چین و آمریکا با کاهش شدید مواجه شدند، رشد ۴ درصدی را تجربه کرد (گزارش «دنیای اقتصاد» با عنوان «حرکت معکوس نفت در بازار جهانی» در تاریخ ۱۰ شهریور را بخوانید).
با وجود این رشد قیمت اما برخی کارشناسان بر این باورند که هنوز تاثیر تحریم‌ها در قیمت نفت دیده نشده است. هلمی کرافت، تحلیلگر موسسه RBC در این باره میگوید: «من واقعا مطمئن نیستم که این میزان کاهش(عرضه نفت ایران) در قیمت نفت دیده شده باشد.» او در ادامه به وال‌استریت ژورنال گفته است، به نظر می‌رسد هنوز بسیاری از معامله‌گران بر این باورند که دولت ترامپ پیش از انتخابات میان‌دوره‌ای آمریکا چنین ریسکی نمی‌کند که با کاهش شدید صادرات نفت ایران قیمت‌ها را افزایش دهد. درست چند روز بعد از آغاز تحریم‌های نفتی ایران، انتخابات میان‌دوره‌ای مجلس نمایندگان آمریکا برگزار خواهد شد. برخی کارشناسان بر این باورند که افزایش قیمت نفت که رشد بهای بنزین را به دنبال دارد، می‌تواند شانس دموکرات‌ها برای پیروزی در این انتخابات را افزایش دهد. در صورت درست بودن برآورد این دسته کارشناسان ممکن است رشد قیمت نفت تا حدودی تاثیر کاهش صادرات در درآمدهای نفتی ایران را جبران کند.
