به نظر می‌رسد انتشار غیرمنتظره و ضعیف اولین گزارش عملکرد مرداد یکی از شرکت‌های زیرمجموعه گروه پتروشیمی باعث چرخش روند معاملات و تشدید هیجانی عرضه‌ها در ساعت پایانی دادوستدهای دیروز شده است؛ به‌طوری‌که بسیاری از سهام مرتبط را با صف فروش روبه‌رو کرد. پخش شایعه اثر تحریم‌ها بر صادرات این شرکت، مهم‌ترین عامل اثرگذار بر فضای عمومی بازار و به‌طور مشخص خریدوفروش گروه‌های پتروشیمی و فلزات و معدنی‌ها در معاملات دیروز ارزیابی میشود. علاوه بر این، سرنوشت قیمت‌های عرضه محصولات پایه در بورس کالا، عملکرد مرداد بنگاه‌ها به دلیل تغییر بنیادی در بازار ارز، تسویه معاملات اعتباری کارگزاری‌ها و روند قیمت در بازارهای موازی از جمله نرخ سود سپرده از عوامل مهم تعیین‌کننده در تعیین مسیر آتی بورس تهران به شمار می‌روند.
آغاز احتیاطی بازار
معاملات دیروز با حمایت چشمگیر تک‌نماد «فارس» از شاخص سهام آغاز شد. حمایت این نماد از نماگر اصلی بازار در کنار رشد دسته‌جمعی قیمت در نمادهای گروه پالایشی زمینه‌ساز ورود موقت شاخص کل به کانال جدید و بی‌سابقه ۱۳۸ هزار واحدی شد. اما ضعف تقاضای عمومی به‌ویژه در بزرگان فلزی و معدنی در کنار معاملات ناهمگن در پتروشیمی‌ها مانع حرکت رو به رشد شاخص کل در روز گذشته شد. سایه سنگین ابهام در نحوه قیمت‌گذاری محصولات پایه فلزی و پتروشیمی در بورس کالا که پس از رونمایی از بسته جدید ارزی بروز کرد، همچنان عامل ضعف معاملاتی در سهام وابسته در بورس تهران محسوب میشود. ضمن اینکه مساله تعیین نرخ خوراک نیز باعث هم‌افزایی عوامل منفی در معاملات صنعت پتروشیمی است. اما مهم‌ترین عامل تاثیرگذار در ساعات پایانی معاملات دیروز نگرانی فعالان بازار از ارائه گزارش ضعیف عملکرد ماهانه شرکت‌ها به بهانه انتشار گزارش «شخارک» بود.
بازار تحت‌الشعاع گزارش «شخارک»
طی روزهای اخیر شاهد انتشار تدریجی گزارش عملکرد مردادماه بنگاههای بورسی بودیم. این اطلاعات به دلیل تحولات بنیادین در ساختار بازار ارز در میانه مردادماه و تاثیر آن بر سودآوری بورس دلارمحور تهران حائز اهمیت ویژه است. لحظه‌شماری فعالان سهام برای بررسی و مطالعه این گزارش‌ها عمدتا ناشی از حساسیت به نحوه انعکاس عملکرد بنگاه‌ها در اولین دوره از گزارش‌های عملکرد، پس از اجرای بسته جدید ارزی است. گرچه در دو روز پایانی هفته قبل چندین شرکت عملکرد مرداد خود را به اطلاع سهامداران رساندند، اما تمرکز بازار عمدتا معطوف به گزارش شرکت‌های کالامحور بود. به این ترتیب، پس از دو روز انتظار، پتروشیمی خارک به‌عنوان نخستین شرکت از زیرمجموعه‌های سهام کالایی بازار، گزارش عملکرد ماه مرداد خود را طی روز گذشته روانه سامانه کدال کرد.
عدم فروش همزمان محصولاتی چون پروپان، پنتان و بوتان پتروشیمی خارک در مرداد موجی از نگرانی را در بین سهامداران به وجود آورد. انتشار این اطلاعات بر خلاف جریان حاکم بر معاملات این شائبه را در بین اهالی بازار به وجود آورد که عدم فروش «شخارک» در مرداد به احتمال بسیار ناشی از بازگشت تحریم‌ها بوده است. در این میان اطلاعات ناموثق گروه‌های تلگرامی نیز بر ایجاد چنین موجی موثر بود. بنابراین، به محض انتشار این گزارش، عرضه سهام در نماد معاملاتی پتروشیمی خارک افزایش یافت و متعاقب آن فشار فروش در نمادهایی چون پتروشیمی پارس، پتروشیمی فن‌آوران، زاگرس، پردیس و هلدینگ خلیج فارس تشدید شد. هراس از تاثیر تحریم‌ها و عدم توانایی شرکت‌ها برای فروش محصولات چنان بسامدی در معاملات داشت که برخبر‌های مثبتی نظیر رشد قابل‌ملاحظه قیمت جهانی اوره به سطح ۳۰۰ دلار و بازگشت قیمت جهانی متانول به سطح ۴۰۰ دلار سایه افکند. چنان‌که عنوان شد بخشی از واکنش هیجانی بازار به دلیل حساسیت بیش از حد معامله‌گران به گزارش‌های ماهانه و بررسی تاثیر شرایط جدید ارزی بر عملکرد شرکت‌ها بود. بنابراین عدم فروش غیرمنتظره بخشی از محصولات شرکت پتروشیمی خارک باعث تقویت این گمانه در بازار شد که صادرات محصولات پتروشیمی با آغاز دور نخست تحریم‌ها متوقف شده است. اما بررسی‌های سایت «دنیای بورس» نشان می‌دهد که این اطلاعات مستند نیست و عمدتا به دنبال ترس و شایعه افکنی برخی از اهالی بازار ایجاد شده است. فریبرز کریمایی، قائم‌مقام انجمن صنفی کارفرمایان پتروشیمی موضوع توقف صادرات محصولات پتروشیمی از ۱۵ مردادماه و با آغاز دور اول تحریم‌های آمریکا را تکذیب کرد و افزود: گرچه صادرات با محدودیت‌هایی مواجه شده اما همچنان ادامه دارد و هیچ مانعی برای فروش صادراتی وجود ندارد. قائم مقام انجمن صنفی کارفرمایان پتروشیمی در مورد فروش صادراتی محصولات با تخفیف‌های بالای ۲۰ تا ۳۰ درصد و عقب‌نشینی خریداران خارجی به «دنیای‌بورس» گفت برخی محصولات خاص با تخفیف‌هایی به فروش رسیده، اما تخفیف ۱۰ تا ۳۰ درصد، آن هم درباره همه محصولات شیمیایی صحت ندارد. مطابق این بررسی‌ها، تاثیر شدید شایعات بر روند معاملات دیروز بیشتر خودنمایی می‌کند. البته این نحوه رفتار به دلیل ذات ریسک‌گریز سرمایه‌گذاران طبیعتا اجتناب‌ناپذیر است. انتظار می‌رود با انتشار گزارش‌های بیشتر از شرکت‌های صادرات‌محور تصویر دقیق‌تری از عملکرد بنگاه‌ها در مردادماه ارائه شود و با رفع نگرانی‌ها در این‌باره شاهد بهبود وضعیت سهام باشیم. در همین راستا، ارائه توضیحات شرکت‌ها درخصوص عملکرد ماه مزبور بسیار ضروری و راهگشا خواهد بود. همچنان تکیه بر اطلاعات غیرموثق که بعضا معامله‌گران برای سودگیری از موج‌های نوسانی منتشر می‌کنند، برای سرمایه‌گذاران در کوتاه‌مدت زیان در بردارد و سفته‌بازان از چنین اخباری در‌صدد سودای کسب سودهای قابل توجه هستند.
ضعف بزرگان فلزی و معدنی
معاملات فولادسازان و کانه‌های معدنی مرتبط نیز در روز گذشته ضعیف و عمدتا در دامنه منفی انجام شد. فشار عرضه در سهام غول‌های فلزی بورس تهران از جمله «فولاد» و «فملی» بیشترین اثر منفی را بر شاخص سهام تحمیل کرد. البته نگرانی معامله‌گران از انتشار گزارش عملکرد ضعیف «شخارک» در میانه دادوستدها به این گروه هم سرایت کرد و باعث تشدید عرضه‌ها در ساعات پایانی معاملات شد. اما به‌طور کلی، وضعیت نامعلوم قیمت محصولات فلزی در بورس کالا مهم‌ترین چالش عرضه‌کنندگان این بازار به شمار می‌رود. چنان که بارها گفته شد پس از رونمایی از بسته جدید ارزی، وزارت صنعت به‌عنوان متولی نحوه عرضه محصولات در بورس کالا، بر تعیین قیمت پایه با دلار مرجع ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی اصرار ورزیده است. از سوی دیگر، اختلاف شدید قیمت‌ها در بورس کالا و بازار آزاد منجر به بروز وضعیت رانتی در بازار محصولات فلزی و پتروشیمی شده و همین مساله انتقادات زیادی، هم از سوی کارشناسان و هم تولیدکنندگان در پی داشته است. با توجه به عقب‌نشینی سیاست‌گذار از ارز ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی، شکل‌دهی به بازار دوم ارز، شکست سیاست‌گذار در قیمت‌گذاری بورس کالا نیز اجتناب‌ناپذیر است. فعالان بورس تهران نیز منتظر رفع خطای راهبردی وزارت صنعت در این زمینه و تعدیل قیمت‌ها در چارچوب بسته جدید ارزی هستند.
اما در روزی که فولادسازان و کانه‌های فلزی تحت فشار عرضه بودند، سهام گروه مرتبط با فلز روی و آلومینیوم شاهد تقاضای قدرتمند بود. نمادهای «فاسمین» و «فرآور» و «فایرا» به‌عنوان لیدرهای این گروه و سایر تولیدکنندگان محصولات فلزی روی و آلومینیوم، با افزایش تقاضا و رشد محسوس بهای سهم مواجه شدند و بسیاری از آنها با صف خرید به کار خود پایان دادند. بازگشت قیمت جهانی فلزات رنگین به روند صعودی پس از سقوط هفته‌های ماقبل محرک رشد تقاضا در این گروه ارزیابی میشود. در واقع، تنزل شاخص دلار به پایین‌ترین سطح خود طی دو هفته اخیر در کنار کاهش موجودی انبار برخی فلزات نظیر آلومینیوم و روی از عوامل اثرگذار بر رشد قیمت‌های جهانی فلزات به شمار می‌روند. افت شاخص دلار برآیند سیگنال‌های منفی از سوی دو مقام تاثیرگذار بود. گرچه رئیس بانک مرکزی آمریکا در سخنرانی اخیر خود از افزایش تدریجی نرخ بهره گفت اما بروز برخی سیگنال‌های منفی در اظهارات سکاندار پولی آمریکا در کنار انتقادات مجدد ترامپ از انقباض بیشتر پولی در اقتصاد این کشور، موجب فشار بر ارزش دلار شد و در نتیجه تقاضای غیردلاری برای کالاهای پایه افزایش یافت و قیمت جهانی طلا، نفت و فلزات پایه رشد ملموسی نشان داد.
رفت و برگشت پالایشی‌ها
در ضعف غول‌های فلزی-معدنی و پتروشیمی شاهد تداوم رشد قیمت در گروه پالایشی در ساعات اولیه معاملات دیروز بودیم. این گروه از پربازده‌ترین صنایع بازار سهام طی یک ماه گذشته بود و این روند در یک خلأ اطلاعاتی در داد و ستدهای دیروز ادامه پیدا کرد. علاوه بر شروع موج صعودی در بازار جهانی نفت که مستقیما بر سودآوری این صنعت اثر مثبت خواهد گذاشت به نظر می‌رسد سهامداران نسبت به اصلاح نرخ مبنای ارز برای قیمت فرآورده‌های نفتی نیز خوش‌بین هستند. با وجود این قیمت‌ها در برخی نمادهای این گروه نظیر «شاوان»، «شتران» و «شپنا» در ساعت پایانی با منفی شدن جو کلی بازار با ریزش قیمت مواجهند.
تداوم موج صعودی خودرویی‌ها
سهام گروه خودرو در ادامه روند صعودی خود طی دو روز کاری اخیر، در دادوستدهای دیروز نیز با افزایش تقاضا و رشد دسته‌جمعی قیمت مواجه شدند. افزایش تدریجی تقاضا در این گروه به تشکیل صف طولانی خرید در چندین نماد برجسته این گروه، از جمله سایپا و سرمایه‌گذاری رنا، پارس‌خودرو و زامیاد منجر شد. به طورکلی، بروز ابهامات کلان در بازار سهام پس از اعلام بسته ارزی سبب شکل‌گیری موج‌های موقت نقدینگی به سهام گروه خودرو بورس تهران شده است. از طرف دیگر در چارچوب جدید ارزی که کالاها در حال تعدیل با نرخ‌های ارز هستند، شایعات از آزادسازی قیمت خودرو به گوش می‌رسد و به نظر می‌رسد در تداوم تقاضای سهام گروه خودرو بی‌تاثیر نبوده است. با این حال، افزایش شدید نرخ ارز، خروج صنعت خودرو و قطعات از شمول تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی و بازگشت تحریم‌ها از مهم‌ترین عوامل فشار بر تولیدات خودرویی ارزیابی میشود. علاوه بر این، مزیت نسبی صنایع صادرات‌محور در شرایط جدید ارزی نیز یکی از موانع درونی بازار سهام برای حرکت بلند‌مدت نقدینگی به این گروه به شمار می‌آید. اما فشار سیاست‌گذار برای کنترل قیمت کالاهای پایه در بورس کالا عملا به زیان موقت تولیدکنندگان کالایی و به‌کام گروه‌هایی شده است که در ماه‌های اخیر بهره چندانی از رشدهای ممتد بازار نبرده‌اند.
سنت تسویه اعتبارات
یکی از ویژگی‌های سنتی معاملات بورس تهران زمان تسویه اعتبارات بیش از نیمی از کارگزاری‌ها در شهریورماه است. معمولا تسویه خریدهای اعتباری به دلیل اتمام سال مالی بخش عمده‌ای از کارگزاری‌ها سبب افزایش عرضه در بازار میشود. اما سال گذشته به لطف رشد قیمت جهانی کالاهای پایه شهریور متفاوتی در بورس تهران رقم خورد. در شرایط کنونی هم توام با روند نسبتا متعادل در بازار جهانی کالاها می‌توان به سوخت دلاری بورس تهران امید بست که موج نخست اثرگذاری آن در بازدهی حدود ۲۶ درصدی شاخص سهام طی ماه مرداد انعکاس پیدا کرد. بنابراین، گرچه تسویه اعتباری کارگزاری‌ها در شهریورماه می‌تواند عرضه سهام را تحت فشار قرار دهد، اما قابلیت‌های بنیادی سهام از عوامل محرک رشد تقاضا محسوب می‌شوند که می‌تواند همچون سال گذشته یک شهریور متفاوت را رقم بزند.
واگرایی شاخص‌ها
شاخص کل که در ابتدای معاملات دیروز رشد بیش از ۱۲۰۰ واحدی را تجربه کرده بود، در ادامه و به‌ویژه پس از انتشار گزارش عملکرد «شخارک» تحت فشار عرضه قرار گرفت تا در ساعت پایانی معاملات وارد محدوده منفی شد و ۴/ ۰ درصد افت کرد. در نقطه مقابل، شاخص‌های هم‌وزن طی روندی صعودی رشد قابل‌ملاحظه ۹/ ۱ درصدی را تجربه کرد تا مهر تاییدی بر گردش نقدینگی به سمت شرکت‌های کوچک‌تر بازار باشد. مروری بر شاخص صنایع بورسی هم به‌خوبی این تصویر را نمایش می‌دهد. به‌جز شاخص گروه فلزات، معدنی‌ها، پتروشیمی و هلدینگ‌های مرتبط و بانک‌ها، متوسط ارزش سهام در سایر گروه‌ها افزایش داشت. اگر در گزارش‌های ماهانه ارسالی از سوی شرکت‌های بزرگ صادراتی‌محور شاهد ادامه روند کندی فروش باشیم، تغییر مسیر سرمایه‌ها به سمت سهام کوچک‌تر محتمل است. این اتفاق به دو دلیل چابکی شرکت‌های کوچک‌تر در فروش محصولات و حساسیت کمتر سیاست‌گذار به کنترل نرخ‌های فروش آنها وجود دارد.
نگاهی به تغییر مالکیت‌ها
بررسی روند جابه‌جایی‌های صورت‌گرفته در بازار دیروز نشان از فعالیت غالب سهامداران حقیقی در سمت خرید دارد. این برای چهارمین روز کاری متوالی است که سهامداران خرد در سمت خرید تحرک بیشتری دارند. به‌طوری‌که در این روز خالص خرید معامله‌گران خرد بازار به بیش از ۶۵ میلیون سهم به ارزش ۴ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان رسید. در صدر این خریدها تمایل برای جمع‌آوری سهام گروه مپنا قرار داشت که با خالص خرید ۱۰ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومانی حقیقی‌ها روبه‌رو شد. در ادامه این روند خریدهای پرحجم در نماد معاملاتی شرکت پالایش نفت تبریز را شاهد بودیم. بر این اساس حدود ۵ میلیارد تومان نقدینگی در مسیر پرتفوی سهامداران حقوقی به حقیقی «شبریز» منتقل شد. شرکت سرمایه‌گذاری صندوق بازنشستگی نیز با انتقال تغییر مالکیت ۳ میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومانی به پرتفوی سهامداران حقیقی از دیگر نمادهای مورد توجه در این روز بود. در مجموع بیشترین ارزش تغییر مالکیت در میان صنایع ۳۸گانه بورسی به گروه فنی و مهندسی اختصاص پیدا کرد، به‌طوری‌که در مجموع بیش از ۱۰ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان نقدینگی در مسیر سبد سهامداران حقوقی به حقیقی این صنعت جابه‌جا شد. در ادامه این روند خودرویی‌ها قرار داشتند که با خالص خرید ۷ میلیارد و ۳۲۵ میلیون تومانی در فهرست صنایع مورد توجه سهامداران خرد بازار قرار گرفت. در راس این گروه نیز تمایل به خرید سهام شرکت‌های ایران خودرو و گروه بهمن قرار داشت. البته میزان خریدهای صورت‌گرفته در نماد «خودرو» به مراتب سنگین‌تر بود و با حجم تغییر مالکیت ۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومانی همراه شد. خالص خرید سهامداران خرد در نماد «خبهمن» نیز به بیش از یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان رسید.گروه پالایشی نیز از دیگر صنایع مورد توجه حقیقی‌ها در بازار دیروز بود که با خالص خرید ۵ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومانی حقیقی‌ها همراه شد. در این میان دو نماد پالایش نفت تبریز و اصفهان، بیشترین حجم خریدها را به خود اختصاص دادند.
حقوقی‌ها چه خریدند؟
بررسی روند خریدهای صورت‌گرفته از سوی سهامداران عمده نیز نشان از آن دارد که گروه فلزات اساسی بیشترین تغییر مالکیت را از سوی سهامداران حقوقی تجربه کرد که با رقمی در حدود ۱۴ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان همراه شد. در این میان دو نماد «فولاد» و «فملی» شاهد بیشترین تغییر مالکیت به نفع معامله‌گران حقوقی بازار بودند. به این ترتیب دیروز خالص خرید حقوقی در نماد معاملاتی شرکت فولاد مبارکه اصفهان به ۷ میلیارد تومان رسید. در نماد معاملاتی شرکت ملی مس ایران نیز شاهد تغییر مالکیت ۶ میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان به نفع معامله‌گران عمده بودیم.
