این در حالی است که انتظار می‌رفت طبق بسته جدید ارزی قیمت‌ها متناسب با بازار دوم ارز تعیین شود؛ اما سیاست‌گذار در یک اقدام غیرکارشناسی مبنا را دلار ۴۲۰۰ تومانی قرار داد. در نتیجه، شکاف قیمت محصولات در بازار آزاد و بورس کالا حدودا دوبرابر شده است. این مساله نه‌تنها کمکی به مصرف‌کننده نهایی نکرده، بلکه رانت عظیمی را از جیب تولیدکنندگان نصیب واسطه‌ها کرده است.
شاخص کل بورس تهران در جریان دادوستدهای دیروز افت بیش از یک‌درصدی را ثبت کرد و ضمن عقب‌نشینی از یک کانال دیگر، در سطح ۱۲۸ هزار و ۵۲۳ واحد قرار گرفت. فشار سنگین فروش در سهام صنایع دلار‌محور بازار به تنزل حدود هزار و ۳۸۰ واحدی نماگر اصلی سهام منجر شد. در طرحی کلی، افت و خیز قیمت‌ها در معاملات چند روز اخیر و به ویژه پس از اعلام سیاست جدید ارزی، حاصل ابهامی است که در سیاست‌های اقتصادی ناهماهنگ دولت وجود داشته است. این امر سبب احتیاط و انتظار اهالی تالار شیشه‌ای شده است. به‌طور مشخص، مقاومت سیاست‌گذار در برابر شناورسازی قیمت پایه محصولات عرضه‌شده در بورس کالا، دادوستد سهام حدود ۶۰ درصد از شرکت‌های فعال در بورس اوراق بهادار را تحت‌الشعاع قرار داده است. همین مساله مبهم و پرسش‌برانگیز شاخص کل را تحت فشار قرار داده است.
مقاومت در برابر ریزش
نماگر اصلی سهام در معاملات دیروز مجددا تحت فشار عرضه در گروه‌های کالایی افت کرد. نماد معاملاتی شرکت‌های فولاد مبارکه اصفهان، ملی مس ایران، هلدینگ پتروشیمی خلیج فارس و پتروشیمی جم بیشترین فشار را بر شاخص سهام وارد کرده‌اند. این در حالی است که طی معاملات یکشنبه توام با آرامش حاکم بر بازارهای ارز و سکه تقاضا در سهام مزبور نیز افزایش یافت و قیمت‌ها رشد کرد. مجددا در معاملات دیروز این دسته از سهام برجسته بازار تحت فشار عمومی عرضه سهام قرار گرفتند و در نبود تقاضای موثر با افت بهای سهم به کار خود پایان دادند. اما نکته مشخص در معاملات منفی دیروز، پایین بودن حجم و ارزش معاملات در اکثر نمادها نسبت به میانگین روزهای گذشته است. دیروز تنها ۳۶۴ میلیاد تومان سهم در بین فعالان بورس تهران دست‌به‌دست شد، در حالی که متوسط این رقم در دوره رونق اخیر-نیمه نخست مردادماه- بیش از ۶۲۰ میلیارد تومان بوده است. شرایط به گونه‌ای است که در نمادهای پرمعامله روزهای رونق، فشار فروش و حجم معاملات هم طبیعتا بیشتر احساس می‌شود. اما نسبت ورود به خروج پول به بازار همچنان بیشتر است. به عبارت دیگر، سهم‌های بزرگی که در دوره رونق اخیر حجم بالای معاملات را تجربه و نقدینگی قابل‌توجهی را جذب کردند، در فاز اصلاحی بازار در حجم‌های کمتری دادوستد می‌شوند که معنای دیگر آن بقای بخشی از نقدینگی در سهام است و میل کمتر برای خروج را نشان می‌دهد. در عین حال، فشار عرضه و افت قیمت‌ها پیام دیگری هم دارد و آن، خروج پول‌هایی است که به سودای کسب سود‌های موقت میل بیشتری برای خروج از بازار دارند.این اتفاق، به نوعی مهر تایید بر تاثیر فضای هیجانی بر معاملات منفی در سهام رشدکرده بازار است. از این رو ممکن است کاهش بیشتر قیمت‌ها عرضه سهام این گروه را تشدید کند. با این حال ریزش قیمت‌ها برای خریداران تحلیلی با دید میان‌مدت و بلندمدت فرصت‌های مناسب خرید ایجاد خواهد کرد. در واقع، جذابیت خرید و رشد تقاضا در سهام یادشده که اصلاح قیمتی مناسبی را طی این دوره تجربه کرده‌اند، در چارچوب جدید ارزی سدی در برابر ریزش قیمت‌ها ارزیابی می‌شود.
توزیع رانت در اتاق فرمان
بسته جدید ارزی به‌عنوان موتور محرک اصلی رشد قیمت‌ها در شرکت‌های صادرکننده یا مرتبط با قیمت‌های صادراتی، رشد نسبتا قابل‌توجه شاخص کل را در پی داشت و بخشی از قابلیت‌های سهام را آشکار کرد. اما برخی زوایای مبهم و نامشخص در بسته ارزی بانک مرکزی در مقام اجرا و به تبع آن، ناهماهنگی در سایر حوزه‌های مرتبط با ارز، تولیدکنندگان بورسی را دچار مشکل در عرضه محصولات کرده است. به بیان روشن‌تر، عرضه کالاهای پایه صنایع پتروشیمی، فولاد و فلزات رنگین در روزهای پس از شناورسازی ارزهای غیرنفتی در بازار دوم با مشکل در نحوه قیمت‌گذاری (تداوم رویه پیشین قیمت‌گذاری) مواجه است. بر اساس آخرین مذاکرات صورت‌گرفته در بورس کالا، وزارت صنعت، معدن و تجارت که متولی قیمت‌گذاری در این بازار است، اجرای هماهنگ با سیاست جدید ارزی را به حالت تعلیق درآورده و همین موضوع دادوستد سهام وابسته در بورس تهران را با تنگنای اطلاعاتی و عملیاتی مواجه کرده است.مطابق دستورالعمل‌های اجرایی عرضه محصولات در بورس کالایی، قیمت محصولات عرضه‌شده حاصل ضرب شاخص بازارهای جهانی و نرخ رسمی ارز است. ظاهرا بهانه اصلی برای مبناگرفتن نرخ مرجع بانک مرکزی در تعیین قیمت کالاهای پایه، کنترل بار تورمی قیمت‌هاست. اما برآوردی که از اختلاف قیمت کالاهای عرضه‌شده در بورس کالا با قیمت‌های بازار آزاد صورت گرفته تحقق این هدف را تایید نمی‌کند.
متوسط بهای هر کیلوگرم از انواع مختلف پلیمرها در بازار آزاد رقمی نزدیک به ۱۱ هزار و ۲۰۰ تومان بوده ولی این نرخ در قیمت‌های پایه در بورس کالا رقمی نزدیک به ۵ هزار و ۲۰۰ تومان است. به‌صورت دقیق‌تر قیمت تمام شده هر کیلوگرم از پلیمرها در بورس کالا با احتساب ۵ درصد رشد نرخ در معاملات، ۹درصد مالیات بر ارزش افزوده و نزدیک به ۷۰ تومان هزینه حمل و بارگیری و انبارداری قابل محاسبه بوده و به حدود ۶ هزار و ۲۰ تومان می‌رسد. همین نکته نشان می‌دهد که رقمی نزدیک به ۴۵ درصد رانت قیمتی تنها در این بازار وجود دارد. البته این محاسبات نیاز به دقت بالاتری دارد ولی با احتساب یک ضریب خطا می‌توان به این ارقام استناد کرد. این در حالی است که نمی‌توان برآورد دقیقی از حجم معاملاتی که پس از خرید در بورس کالا به بازار آزاد منتقل می‌شود، داشت ولی در گفت‌وگو با اهل فن و تجمیع نظرات آنها شاید بتوان گفت که نیمی از معاملات بورس کالا مجددا در بازار آزاد مورد معامله قرار می‌گیرد.بنابراین چنان‌که ملاحظه می‌شود مصرف‌کننده نهایی که در بازار آزاد اقدام به خرید می‌کند ناگزیر به خرید قیمت‌های بالاست. از این دیدگاه هدف دولت برای رفاه مصرف‌کننده نه‌تنها تامین نمی‌شود، بلکه با اختلاف فاحش ناشی از شکاف بین نرخ ارز رسمی و نرخ ارز بازار آزاد، تنها بستری برای کسب رانت از سوی واسطه‌های کالایی فراهم شده است. پس در اینجا مساله صرفا منافع بخش عده‌ای کم‌شمار از سهامداران نیست، بلکه مساله اصلی دست‌هایی است که ضد منطق اقتصاد بازار برخاسته و به بهانه شعار حمایت از تولید و کنترل تورم، در حال اتلاف منابع عمیقا کمیاب و توزیع نادرست ثروت در شرایط دشوار اقتصادی است.
تکرار چهارماه اشتباه
مثل روز روشن است که کل اقتصاد و در اینجا مشخصا بورس تهران طی روزهای اخیر بیش از تحریم‌ها از سیاست‌های یک بام و دو هوای دولت در حوزه‌های مرتبط با ارز و تجارت رنج می‌برد. تصمیم‌گیری‌های دفعی، بخشی و ناهماهنگ درون دولت که انتظار می‌رفت پس از رونمایی کامل از بسته جدید ارزی سر‌و‌سامانی بگیرد، اکنون با اجرای ضعیف این بسته ارزی همچنان تداوم داشته است.امری که بخش‌های مختلف اقتصاد کشور را تحت‌الشعاع قرار داده است.مساله‌ای که تکرار همان خطای قبلی در سیاست‌های ارزی در چهارماه گذشته است. پیش از این، دیدیم که چگونه بازار ارز به دلیل خطای راهبردی با التهاب رو‌به‌رو شد و نرخ‌ها قله‌های قبلی را در این بازار جابه‌جا کردند. اما با وجود اینکه دولت پس از مدت‌ها ناگزیر سیاست ارزی خود را مطابق با روش‌های قابل پیش‌بینی تصحیح کرد همچنان در حوزه قیمت‌گذاری بازارهای کالایی اقدام مناسبی انجام نداده است. انتظار کارشناسان و فعالان حقیقی بازار این است که به منظور جلوگیری از اشتباهات پیشین روند دستورالعمل‌های اخیر در چارچوب نظام جدید ارزی تصحیح و منابع پولی جذب مقاصد حقیقی خود شود.
حمایت از بازار؛ از شعار تا عمل
بسیاری از کارشناسان رویکرد منفی عموم مردم به سرمایه‌گذاری را به دلیل تسلط جریان‌های مسموم فکری بر حوزه عمومی می‌دانند. مساله‌ای که زمینه‌ساز مهجوریت بازار سرمایه به‌عنوان یکی از فرصت‌های جذاب برای سرمایه‌گذاری در اقتصاد است. اما علاوه بر ضعف فرهنگ سرمایه‌گذاری موضوع دیگری که بر مشکلات جذب سرمایه‌ها به بازار سهام افزوده است، مساله شوک قیمتی به دلیل مداخلات دولت در اقتصاد است. در واقع، حضور مداوم دولت برای کنترل نابهینه بازارها که در ماه‌های اخیر بیشتر هم شده نه‌تنها رفاه عمومی را در پی نداشته، بلکه ریسک سرمایه‌گذاری در کسب‌و‌کار را افزایش داده است. در این شرایط، سرمایه میلی برای حضور در بازار پرنوسان سهام نخواهد داشت. بنابراین تصمیم‌های ناگهانی موجب تشدید بی‌اعتمادی فعالان اقتصادی شده و میل به سرمایه‌گذاری را کاهش خواهد داد. این در حالی است که مسوولان اجرایی اخیرا بارها با شعار حمایت از بازار سرمایه در پی‌هدایت نقدینگی به بازار سرمایه بوده‌اند، اما سیاست‌های دولت عملا مغایر با ثبات اقتصادی و مانع حرکت منابع به سمت بازار سهام است.
عرضه فولادسازان در بورس کالا
مطابق آنچه گفته شد نگاه بسیاری از فعالان سهام به معاملات بورس کالا متمرکز است. از بین عرضه‌های مختلف در این بازار، روز گذشته ۱۹ هزار و ۵۰۰ تن تختال شرکت فولاد مبارکه اصفهان، ۱۰ هزار تن تختال فولاد خوزستان و همچنین ۵ هزار تن شمش بلوم فولاد کاوه جنوب در بورس کالا عرضه شد که نرخ‌های مبادله حاوی نکات جالب‌توجهی برای سهامداران است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که قیمت‌گذاری محصولات فولادی بورس کالا طی روز گذشته، مشابه رویه قبلی، یعنی بر مبنای نرخ ارز رسمی انجام شده است. هر کیلوگرم تختال فولاد مبارکه در معاملات دیروز به میزان ۲ هزار و ۳۳۱ تومان قیمت خورد. با توجه به قیمت‌های تکلیفی آخرین دستورالعمل وزارت صنعت، معدن و تجارت که برای این محصول عدد ۵۲۲ دلاری را اعلام کرده، باید نرخ ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی به‌عنوان نرخ مبنای تسعیر ارز قرار گرفته باشد.پیش از این، در چهارم تیرماه هر کیلوگرم تختال فولاد مبارکه در بورس کالا، ۱۰ درصد بالاتر از قیمت پایه، به میزان ۲ هزار و ۵۷۴ تومان قیمت خورد. مقایسه این قیمت‌ها نشان می‌دهد که قیمت تختال فولاد مبارکه در این دوره کاهش ۴/ ۹ درصدی را ثبت کرده است. اما نکته جالب توجه در معاملات دیروز بورس کالا عدم تقاضای سنگین در قیمت‌های عرضه‌شده بود. به‌نحوی که شمش فولاد خوزستان و تختال فولاد مبارکه در قیمت پایه عرضه و بدون رقابت برای افزایش قیمت در همان قیمت ۲ هزار و ۳۳۱ تومان به ازای هر کیلو معامله شدند. این اتفاق می‌تواند به دلیل اعمال سخت‌گیری‌های آتی درخصوص رصد خریداران بورس کالا باشد. اما به‌طور قطع دلایل وقوع چنین امری نیازمند بررسی‌های بیشتر در این زمینه است.
بازار زیر ذره‌بین
چنان که در سطور بالا اشاره شده سهام گروه‌های فلزی، پتروشیمی، معدنی و پالایشی در صدر فهرست نمادهای اثرگذار بر کاهش نماگر بازار قرار گرفتند. این گروه‌ها ضمن افت محسوس شاخص در جریان دادوستدهای دیروز بیشترین گردش نقدینگی را به نام خود ثبت کردند. به‌طوری که بیشترین ارزش معاملات به ترتیب در گروه‌های فلزات اساسی، پتروشیمی و پالایشی رقم خورد. اما فشار فروش در این صنایع پرمعامله دیروز یکسان نبود. شرکت‌های پالایشی به دلیل عدم رشد متوازن با بقیه گروه‌های یادشده در هفته‌های گذشته با بازگشت به مدار مثبت و تعدیل قیمت‌های پایانی همراه شدند. این در حالی بود که صف فروش در نماد ذوب‌آهن اصفهان یکی از عوامل اثرگذار بر فشار فروش در همگروهی‌های این سهم بود که تا پایان معاملات نیز به قوت خود باقی ماند.به‌طور کلی، شاخص نیمی از صنایع ۳۸ گانه بورس تهران در جریان دادوستدهای دیروز کاهش یافت که در بین گروه‌های بزرگ، گروه فلزات اساسی با کاهش ۴/ ۲ درصدی بیشترین افت را ثبت کرد. از سوی دیگر شاخص ۱۸ گروه نیز افزایش یافت که عمدتا صنایع تک‌سهمی یا کوچک بازار بودند.
چرخش نقدینگی به سمت کوچک‌ترها
با وجود فشار افت بهای سهام کالایی بر شاخص کل، حرکت بخشی از نقدینگی به صنایع کوچک‌تر بازار موجب افزایش تقاضا در این گروه‌ها شد. شاهد این مدعا افزایش ۲/ ۰ درصدی شاخص کل هم‌وزن در پایان دادوستدهای دیروز است. این نماگر که نوسان قیمت‌ها را با اثر یکسان نمادها منعکس می‌کند به‌رغم افت یک درصدی شاخص کل، در محدوده مثبت ثبت شد. سهام گروه‌های کاشی و سرامیک، اغلب نمادهای بانکی، به همراه سیمانی‌ها، غذایی‌ها از گروه‌هایی بودند که در روز گذشته عمدتا در دامنه مثبت قیمت معامله شدند.
موج تقاضا در سهام بانکی
نمادهای بانکی در روزهای گذشته با رشد ملایم تقاضا مواجه بودند. این روند در روز گذشته با شدت بیشتری ادامه یافت. گمانه‌زنی در مورد تاثیر تورم بر تقویت سمت راست ترازنامه بانک‌ها با توجه به سهم بالای دارایی‌های این شرکت‌ها مانند سنوات گذشته یک التیام موقت برای بانک‌هاست. از این دیدگاه می‌توان گفت که چشم‌انداز بانک‌ها از شرایط وخیم سال‌های گذشته به مدد انتظارات تورمی اندکی فاصله گرفته است. اما این رویداد در صورت تحقق نیز بدون اقدام عملی برای اصلاح نظام بانکی، اصل موضوع را تغییر نخواهد داد.شاید بتوان حضور پررنگ سهامداران حقیقی در معاملات سهام بانک ملت را از این منظر توضیح داد. این بانک که بر اساس آخرین اطلاعات منتشره در کدال سود خالص خود را با تعدیل منفی ۳۹ درصدی روانه سامانه کدال کرده است در جریان دادوستدهای دیروز برای مقاطعی صف خرید را تجربه کرد اما با نزدیک شدن به پایان ساعات معاملات، هیجان خرید در نمادهای بانکی فروکش کرد. میل سهامداران حقیقی به خرید در نمادهای ملت و تجارت برخلاف نماد بانک صادرات بدون توجیه عوامل بنیادی نشان از تمایل به استفاده حداکثری از نوسان‌های کوتاه مدت است. امری که در معاملات سایر نمادها و صنایع در این روزها مشهود و فضای غالب را دربرگرفته است.
رفت و برگشت خودرویی‌ها
معاملات سهام خودرویی که طی چند روز اخیر تحت‌الشعاع خبر خروج شورای رقابت از فرآیند قیمت‌گذاری محصولات این صنعت و آزادسازی قیمتی بود، توام با ضعف معاملاتی سهام کالامحور بازار، با افزایش تقاضا و رشد قیمت سهم مواجه شدند. شاخص این گروه بورسی از پانزدهم مرداد تا میانه معاملات دیروز رشد بیش از ۸ درصدی را ثبت کرده است. اما در میانه دادوستدهای روز گذشته شاهد چرخش روند و بازگشت قیمت اغلب سهام این گروه به محدوده منفی بودیم.
بازارهای جهانی تحت فشار دلار
معاملات دیروز نفت خام در بازارهای جهانی با افت قیمت آغاز شد. آژانس بین‌المللی انرژی جمعه گذشته طی گزارشی اعلام کرد که سازوکار کنونی حاکم بر تجارت جهانی رشد اقتصاد جهانی را تهدید می‌کند. به نظر می‌رسد که هشدار آژانس که معنای آن کاهش تقاضای سوخت در افق بلند مدت است قیمت‌ها در بازار نفت را تحت فشار قرار داده است. این در حالی است که بازار نفت نگران وضع تحریم‌های آمریکا بر صادرات نفت ایران در نوامبر پیش‌رو است که مطابق برآوردهای رسمی می‌تواند سمت عرضه جهانی نفت را به میزان ۷۰۰هزار تا یک میلیون بشکه نفت کاهش دهد. از سوی دیگر، بازارهای کالایی جهان از پایان هفته قبل تحت فشار رشد ارزش دلار قرار گرفته‌اند. افزایش تنش‌های دیپلماتیک بین آمریکا با ترکیه و روسیه ارزش پول این دو اقتصاد را در برابر دلار به شدت کاهش داده است. تبعات منفی این اتفاق موجب تضعیف یورو نیز شد تا به این ترتیب، ارزش دلار رشد کرده و در نتیجه فشار بر قیمت کالاهای پایه از جمله فلزات رنگین بیشتر شود.
