فاز اول تحریم‌ها نیز که شامل تحریم‌های بانکی و مالی می‌شود، از امروز آغاز شده است. با این حال همچنان درباره چگونگی تاثیر تحریم‌ها بر صادرات نفت ایران ابهاماتی باقی است. در این گزارش میزان خرید مشتریان نفت ایران و سهم آنها از سبد صادرات نفت کشور جمع‌آوری و مواضع و اقداماتی که تاکنون برای کاهش تاثیر تحریم‌ها انجام داده‌اند، بررسی شده است.
فاز اول تحریم‌های دولت آمریکا علیه ایران از امروز آغاز می‌شود و حال تنها ۹۰ روز تا شروع فاز دوم تحریم‌های این کشور که شامل تحریم خرید نفت ایران است، زمان باقی است. در چنین شرایطی این سوال مطرح است که «تحریم‌ها تا چه میزان می‌توانند صادرات نفت ایران را تحت تاثیر قرار دهند؟» از زمانی که ترامپ در ۸ مه خروج آمریکا از برجام را اعلام کرد، گمانه‌های مختلفی درخصوص تاثیر تحریم‌ها بر میزان فروش نفت ایران مطرح بود. در ابتدا گمان می‌شد چون دیگر کشورهای حاضر در برجام، واشنگتن را در این مسیر همراهی نمی‌کنند، تحریم‌ها چندان نمی‌تواند بر فروش نفت ایران اثرگذار باشد. با این حال افزایش فشارهای دولت ترامپ نشان داد که تاثیر تحریم‌ها بر صادرات نفت ایران بیشتر از آنچه گمان می‌شد، خواهد بود. در مجموع ۱۰ کشور در دنیا خریدار عمده نفت ایران محسوب می‌شوند، دولت‌ها و شرکت‌های پالایشی این کشورها به علاوه اتحادیه اروپا به‌عنوان یکی از اهرم‌های اثرگذار برخرید نفت کشورهای اروپایی از ایران در این مدت درخصوص چگونگی تداوم تجارت با ایران بعد از آغاز تحریم‌های نفتی اظهاراتی داشته‌اند و بلومبرگ در گزارشی به جمع‌بندی آنها پرداخته است. مشتریان نفت ایران در حالی که برای معافیت از تحریم‌ها تلاش می‌کنند، همزمان به دنبال جایگزینهایی هستند که در صورت رد درخواستشان از سوی دولت ترامپ بعد از شروع تحریم‌ها با مشکلات کمتری مواجه شوند.
چین؛ رد تحریم آمریکا
چین با خرید روزانه ۶۷۵ هزار بشکه نفت از ایران که معادل ۲۶ درصد کل صادرات کشور در شش ماه ابتدای سال است، بزرگترین مشتری نفت ایران نام گرفته.دولت: هفته گذشته دو مقام آگاه اعلام کردند واشنگتن در مذاکراتی که با مقامات چینی داشته نتوانسته آنها را به کاهش خرید نفت از ایران قانع کند. با این حال چین وعده داده که خرید نفت خود از ایران را افزایش ندهد. علاوه بر این، سخنگوی وزارت امور خارجه این کشور، هووا چون اینگ در ماه ژوئن از ادامه همکاری‌های چین خبر داد و گفت: «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تنها سازمان بین‌المللی است که حق نظارت بر فعالیت هسته‌ای ایران را دارد و در مورد آن نیز اظهار نظر می‌کند.» این کشور در ماه گذشته میلادی پول نفت را به یوآن به ایران پرداخت کرد. چین چندی است که وارد جنگ تجاری با آمریکا شده است. نتیجه جنگ تجاری دو کشور نیز می‌تواند بر خرید نفت ایران اثرگذار باشد. در واقع اگر این کشور تصمیم بگیرد بر خرید نفت از آمریکا نیز تعرفه بگذارد، نفت ایران را می‌تواند جایگزین نفت آمریکا کند. از این رو برخی تحلیلگران این گمانه را مطرح کردهاند که چین با تداوم تنش‌های تجاری با آمریکا با افزایش خرید نفت از ایران تاثیر تحریم‌های واشنگتن را محدود کند.شرکت‌ها: پالایشگاه‌های چینی تاکنون هیچ موضع مشخصی درخصوص خرید نفت از ایران اتخاذ نکرده‌اند. اما از آنجا که غالب پالایشگاه‌های این کشور در اختیار دولت هستند، پیش‌بینی می‌شود درخصوص خرید نفت از ایران نیز تابع موضع دولت چین باشند. پالایشگاه‌های خصوصی چین شرکت‌های کوچکی هستند که بعید است مراودات مالی چندانی با آمریکا داشته باشند، احتمال دارد این پالایشگاه‌ها به‌عنوان یکی از ابزارهای افزایش خرید نفت چین از ایران عمل کنند.
هند؛ تحت فشارهای واشنگتن
این کشور با خرید روزانه ۵۹۷ هزار بشکه معادل ۲۳ درصد از کل صادرات نفت تهران، دومین خریدار بزرگ نفت ایران محسوب می‌شود.دولت: سوشما سوارآج، وزیر امور خارجه این کشور در ابتدای خروج ترامپ از برجام اظهار کرد هند تنها با تحریم‌های سازمان ملل متحد همراهی می‌کند و درخصوص تحریم ایران تابع دولت آمریکا نیست. اما آن طور که رویترز گزارش داده در ماه ژوئن، وزیر نفت این کشور با تولیدکنندگان فرآورده‌های نفتی دیدار کرده و از آنها خواسته برای قطع خرید نفت از ایران تا نوامبر آماده شوند. در حال حاضر دهلی در حال تلاش برای پیدا کردن جایگزینهایی برای نفت ایران است. آنطور که پلاتس گزارش داده است، این کشور با افزایش خرید نفت از آمریکا در تلاش است بخشی از کاهش واردات نفت از ایران را جبران کند. با این حال از آنجا که نفت آمریکا سبک است و پالایشگاه‌های هند غالبا پیچیده و برای پالایش نفت سنگین طراحی شده‌اند، این کشور مجبور است به دنبال منابع دیگری نیز باشد. دولت هند در عین حال به دنبال کسب معافیت از تحریم‌های آمریکا نیز هست.
شرکت‌ها: رئیس شرکت دولتی ایندین اویل که با در اختیار داشتن ۲۰ پالایشگاه بزرگترین شرکت نفتی هند محسوب می‌شود، اخیرا اعلام کرد درصورت کاهش صادرات نفت ایران، تنها عربستان می‌تواند مانع کمبود عرضه نفت شود. او همچنین از آمادگی کامل شرکتش در صورت کاهش خرید نفت از ایران خبر داد. این شرکت به همراه بهارات پترولیوم، دیگر شرکت دولتی نفت هند در ماه جولای خرید نفت از ایران را ادامه دادند، با این حال این شرکت‌ها از ماه آگوست(ماه جاری) سفارش نفت از دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس را آغاز کردهاند. به گفته برخی منابع آگاه، هندوستان پترولیوم، سومین شرکت پالایشی دولتی هند نیز مادامی که دولت هند نتواند معافیت از تحریم‌ها را از دولت آمریکا بگیرد خرید نفت از ایران را افزایش نخواهد داد. ریلیانس اینداستری، بزرگترین شرکت پالایشی خصوصی هند، در ماه ژوئن خرید نفت خود از ایران را کاهش داد، با این حال این آمار چندان قابل اتکا نیست و ممکن است ماه به ماه نوسان شدیدی داشته باشد. شرکت پالایشی منگولار نیز در گزارش‌های سالانه خود گفته به دنبال جایگزینهایی برای نفت ایران در استرالیا، غرب آفریقا و جنوب آمریکا است. این شرکت حدود یک‌چهارم نفت خود را از ایران خریداری می‌کند و به‌عنوان زیرمجموعه او‌ان‌جی‌سی شرکتی خصوصی محسوب می‌شود. او‌ان‌جی‌سی به غیر از خرید نفت، به دنبال انعقاد قراردادی با ایران بر سر توسعه میدان گازی فرزادبی بود، حال مذاکرات بر سر این قرارداد نیز مسکوت مانده است.
کره‌جنوبی؛ خریدار میعانات گازی
این کشور با خرید روزانه ۲۸۶ هزار بشکه نفت(معادل ۱۱ درصد از کل نفت صادراتی ایران) در نیمه اول سال جاری میلادی، سومین مشتری بزرگ ایران بوده است. بخش مهمی از خرید نفت آنها به واردات میعانات گازی اختصاص دارد.دولت: این کشور نیز به دنبال کسب معافیت از تحریم‌های آمریکا است، به این معنا که اجازه دهد هر ۱۸۰ روز یک بار بخشی از خرید نفت خود از ایران را بکاهد. یکی از مقامات وزارت امور خارجه کره‌جنوبی در اوایل ماه جولای اعلام کرد که این کشور منتظر پاسخ رسمی دولت آمریکا است. این کشور در ماه ژوئن برخی سفارش‌های خود از ایران را تعلیق کرد.شرکت‌ها: شرکت‌های پالایشی کره‌جنوبی، میعانات گازی خریداری شده از ایران را با محصول پالایشی نفتا جایگزین کردهاند. سه شرکت پالایشی اس‌کا اینویشن، هاوانا توتال و هیوندایی اویل‌بنک به‌عنوان خریداران عمده نفت ایران در کره برای خرید از دیگر تولیدکنندگان نفت در ماه جولای و آگوست خیز برداشتند.
ژاپن؛ ادامه مذاکرات با آمریکا
با خرید روزانه ۱۲۵ هزار بشکه معادل ۵درصد نفت صادراتی ایران، ژاپن چهارمین مشتری بزرگ کشور محسوب می‌شود.دولت: این کشور نیز به دنبال کسب معافیت از دولت آمریکا برای شرکت‌های خود است. وزیر دارایی ژاپن اخیرا اعلام کرد که مذاکرات با دولت آمریکا برای کسب معافیت ادامه دارد. با این حال انتظار می‌رود ژاپن به‌عنوان یکی از متحدان آمریکا در صورتی که نتواند این معافیت‌ها را به دست آورد، خرید خود از ایران را قطع کند.
شرکت‌ها: رئیس شرکت ایدمیتسو اخیرا اعلام کرد پالایشگران این کشور از دولت خواسته‌اند که مذاکرات با آمریکا را برای کسب معافیت با جدیت ادامه دهند. آنها غیر منطقی می‌دانند که ژاپن مانند دیگر کشورهایی که بعد از برجام خرید خود از ایران را افزایش دادند، تحت فشارهای آمریکا قرار بگیرد. با این حال شرکت‌های کشتیرانی و بانک‌های بزرگ این کشور به پالایشگران اعلام کردهاند احتمالا به زودی معاملات خود با ایران را متوقف می‌کنند. پالایشگران گفته‌اند که بانک‌ها معاملاتی را که از زمان خروج آمریکا از برجام منعقد شده را انجام نمی‌دهند و معاملاتی که قبل از این موعد انجام شده را «مورد به مورد» بررسی می‌کنند. ایدمیتسو درخصوص آنچه شرکت در این شرایط انجام خواهد داد، توضیح نداده است. شرکت فوجی اویل همچنان بر اساس قرارداد بلندمدت خود به خرید نفت از ایران ادامه می‌دهد، اما در عین حال قطع خرید نفت از ایران را زودتر از موعد مورد بررسی قرار داده است. کوسمو انرژی نیز اعلام کرده اگر دولت نتواند معافیت‌های لازم را از آمریکا بگیرد، از ماه جاری میلادی واردات خود را متوقف خواهد کرد.
امارات؛ متحد واشنگتن در مقابل ایران
آمار غیررسمی نشان می‌دهد این کشور به‌طور روزانه ۱۲۷ هزار بشکه میعانات گازی در نیمه اول سال از ایران خریداری کرده که حدود ۵ درصد از کل صادرات نفت ایران را شامل می‌شود.دولت: این کشور درخصوص چگونگی ادامه خرید خود از ایران بعد از تحریم‌ها اظهار‌نظر نکرده اما امارات متحده عربی جزو کشورهای موافق اعمال تحریم‌های آمریکا علیه ایران است. این کشور از سال ۲۰۱۶ با فراخواندن سفیر خود روابط دیپلماتیکش با ایران را قطع کرده است.شرکت‌ها: نشانه‌هایی در دست است که ادنوک، شرکت ملی نفت امارات به دنبال جایگزینهایی برای میعانات گازی ایران است.
خریداران اروپایی
اتحادیه اروپا با واردات روزانه ۵۱۶ هزار بشکه معادل ۲۰ درصد از کل صادرات نفت ایران، از خریداران عمده نفت کشور محسوب می‌شود.دولت: مقامات دولتی اروپا اعلام کردهاند مصمم هستند که توافق هسته‌ای با ایران را حفظ کنند و فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجه اتحادیه اروپا عواقب رها کردن برجام را «فاجعه‌بار» خوانده است. او در ماه ژوئن اعلام کرد که مهمترین چالش در این زمینه یافتن راهکارهایی برای تداوم روابط بانکی در راستای سرمایه‌گذاری و انجام تجارت قانونی با ایران است. اما ماه گذشته دولت ترامپ درخواست انگلیس، فرانسه و آلمان را برای معافیت از تحریم‌ها رد کرد.
شرکت‌ها: نبود وضوح در سیاستهای دولت ترامپ موجب شده که بسیاری از شرکت‌های اروپایی به خرید نفت از ایران ادامه دهند، هرچند که برخی از آنها تمایل کمتری به ادامه معامله با ایران داشته‌اند. مدیرعامل اوام‌وی سرمایه‌گذاری در پروژههای ایران را متوقف کرده اما مدیرعامل این شرکت گفته است که هنوز برای خرید نفت از ایران تصمیمی نگرفته است. یک شرکت بیمه‌ای سوئیسی نیز به مشتریان خود گفته که از ۳۰ ژوئن بیمه محموله‌های نفت ایران را متوقف کرده است. مدیرعامل شرکت ویت‌اویل نیز در ماه مه اعلام کرد که اجتناب از تحریم‌های آمریکا غیرممکن خواهد بود.
ایتالیا
این کشور در نیمه اول سال روزانه ۱۵۶ هزار بشکه از ایران نفت خریده که این مقدار حدود ۶ درصد از کل صادرات نفت کشور است.شرکت‌ها: مدیر شرکت پالایشی ساراس اعلام کرده با وجود اینکه ایران یک منبع تامین مهم نفت برای این شرکت است، اما به دلیل انعطاف‌پذیری عملیات پالایشی ساراس، آنها نگران قطع خرید خود از ایران نیستند. این شرکت منتظر دستورالعمل مقامات ایتالیایی و اروپایی درخصوص انجام مبادلات تجاری با ایران است. انی اعلام کرده که این شرکت تحت‌تاثیر تحریم‌ها قرار نخواهد گرفت اما مدیرعامل شرکت کلودی دزکالزی درباره اخلال پیش‌روی بازارهای نفت به دنبال تحریم ایران هشدار داده است.
اسپانیا
بر‌اساس آمار غیررسمی در نیمه اول سال این کشور ۱۱۹ هزار بشکه در روز معادل حدود ۵درصد کل فروش نفت ایران را خریداری کرده است. شرکت‌ها: شرکت پالایشی سپسا واردات خود از ایران را از اوایل ماه جولای متوقف کرده است. اما رپسول در ماه ژوئن اولین محموله میادین غرب کارون و ۵۰۰ هزار بشکه از میعانات گازی پارس‌جنوبی را خریداری کرد.
فرانسه
این کشور روزانه ۹۴ هزار بشکه معادل ۴ درصد از کل صادرات نفت ایران را خریداری کرده است.شرکت‌ها: با این حال آنطور که وزیر نفت کشور، بیژن زنگنه در ماه ژوئن خبرداد توتال به‌عنوان بزرگترین شرکت نفتی فرانسه از قرارداد با ایران برای توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی خارج شد. پاتریک پویانه، مدیرعامل توتال در این‌خصوص گفته است که در شرایط تحریم کار در ایران برای هر شرکت بزرگی در جهان غیرممکن خواهد بود.
یونان
این کشور ۳درصد از نفت صادراتی ایران را در نیمه اول سال (۶۶ هزار بشکه در روز) خریداری کرده است.شرکت‌ها: شرکت پالایشی هلنیک پترولیوم در ماه مه اعلام کرد قراردادهای تجاری خود با ایران را بعد از تصمیم آمریکا ارزیابی خواهد کرد. پالایشگاه اظهار کرد مطابق با چارچوب قواعد بین‌المللی عمل خواهد کرد و انتظار ندارد تحریم‌های آمریکا بر تجارت این شرکت اثرگذار باشد.
ترکیه
این کشور با خرید روزانه ۱۷۶ هزار بشکه معادل ۷درصد نفت صادراتی ایران یکی از بزرگترین مشتریان تهران بوده است.دولت: ترکیه نیز اعلام کرده خود را ملزم به تبعیت از تحریم‌های ایالات‌متحده آمریکا نمی‌داند مگر اینکه ایران توسط سازمان ملل تحریم شود.
فشار بر بازار نفت
عربستان به‌عنوان بزرگترین متحد آمریکا در خاورمیانه که از تحریم ایران استقبال کرده، به دنبال این است که با افزایش تولید نفت حذف ایران از بازار نفت را آسان کند. این کشور در تلاش است که با انبار کردن نفت، خود را برای ۴نوامبر موعد آغاز تحریم‌های نفتی ایران آماده کند. با این حال کارشناسان انتظار دارند که با تحریم نفت ایران بازار با تنگنای عرضه مواجه شود. یکی از کارشناسان بازار نفت در گفت‌وگو با سی‌ان‌بی‌سی از احتمال رسیدن قیمت‌ها به بیش از ۹۰ دلار بعد از تحریم‌های ایران سخن گفته است. روز گذشته به دلیل نزدیک شدن به موعد فاز اول تحریم‌های آمریکا علیه ایران و انتشار خبر کاهش صادرات نفت عربستان قیمت نفت در بازارهای جهانی افزایش یافت. هرچند که افزایش تنش‌های تجاری بین چین و آمریکا مانع رشد شدید قیمت نفت شد. برنت با ۳۱ سنت افزایش به قیمت ۵۲/ ۷۳ دلار معامله شد و نفت‌خام آمریکا با ثبت رشد ۴۰ سنتی ۸۹/ ۶۸ دلار بر بشکه به فروش رسید.
