با وجود رشد ورود زنان به بازار کار، نرخ بیکاری نسبت به فصول قبلی افزایش نیافته است. شاخص دیگری که به نفع زنان در فصل بهار ۹۷ رقم خورده، سهم حداکثری زنان در کاهش بیکاران «جوان» و «با تحصیلات عالی» است. طوری که سهم زنان از کاهش ۸۲ هزار نفری بیکاران جوان ۷۷ درصد و از کاهش ۴۸ هزار نفری بیکاران تحصیلکرده ۹۸ درصد بوده است.
شمای کلی
مرکز آمار نرخ بیکاری اولین فصل سال را منتشر کرد. بر این اساس، نرخ بیکاری بدون تغییر نسبت به زمستان گذشته، در عدد ۱/ ۱۲ درصد ثابت شده است. اما این دو فصل یک تفاوت عمده داشتند و آن افزایش نرخ مشارکت در بهار ۹۷ بوده است. بر اساس گزارش مرکز آمار، نرخ مشارکت به ۱/ ۴۱ درصد رسیده و جمعیت فعال کشور برای نخستین بار به بالای ۲۷ میلیون نفر رسیده است. نرخ مشارکت فصل قبل، یک رکورد از تابستان ۸۶ بدین سو نیز به حساب می‌آید. در نتیجه باید گفت که به‌رغم ثابت بودن نرخ بیکاری، اما تعداد شاغلان رشد کرده و به بالای ۲۴ میلیون نفر رسیده است. اما چه تعداد شغل در بهار ۹۷ ایجاد شده است؟ برای از بین بردن اثرات شغلی بر بازار کار، تغییرات تعداد شاغلان در بهار ۹۷ نسبت به بهار ۹۶ محاسبه می‌شود؛ تعداد شاغلان در فصل قبل نسبت به فصل مشابه سال قبل به اندازه ۷۵۶ هزار نفر افزوده شده است. این تعداد تقریبا مقارن به ۵ فصل اخیر بوده و کاهش یا افزایش قابل توجهی در این عدد رخ نداده است.
سیل ورود زنان
شاید بتوان ویژه‌ترین اتفاقی که در فصل گذشته رخ داد را به ورود زنان به بازار کار نسبت داد. نرخ مشارکت فصلی زنان اکنون بیش از هر زمانی به ۱۷ درصد نزدیک شده است. بر اساس داده‌های مرکز آمار، نرخ مشارکت زنان در بهار ۹۷ به ۸/ ۱۶ درصد ارتقا یافته است، می‌توان گفت که این عدد حداقل در یک دهه اخیر بی‌سابقه بوده و بعید به نظر می‌رسد که پیش از آن نیز عدد بیشتری برای فعالیت زنان در بازار کار گزارش شده باشد. در نتیجه می‌توان گفت که ضریب فعالیت زنان در بازار کار به یک عدد تاریخی رسیده است. سیل ورود زنان به بازار کار پررنگ‌ترین دلیل برای افزایش نرخ مشارکت در فصل گذشته بوده است. اقتصاددانان و محققان پیش از این ورود زنان به بازار کار را یکی از چالش‌های جدی نیروی کار ایران قلمداد کرده‌اند و اکنون این فرضیه در عمل به واقعیت تبدیل شده است. می‌توان انتظار داشت که روند افزایشی نرخ مشارکت زنان در فصول بعدی نیز تداوم یابد. در مقابل واکنش بازار به تقاضای کار زنان چطور بوده است؟ نرخ بیکاری زنان در بهار ۲/ ۱۹ درصد بوده است، عددی که نسبت به مردان ۹ درصد بیشتر است اما نسبت به نرخ بیکاری زنان نسبتا مناسب است، در واقع با وجود افزایش تقاضای زنان در بازار کار، نرخ بیکاری تقریبا ثابت مانده است، هر چند از بازه ایده‌ال به‌طور قطع فاصله دارد.
سهم جوانان و فارغ‌التحصیلان از بیکاران
در گزارش جدید مرکز آمار، میزان بیکاری جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر که فارغ‌التحصیل عالی هستند به‌طور مجزا اعلام شده است. نرخ بیکاری این گروه ۸/ ۱۷ درصد و ۵ درصد بیش از نرخ بیکاری کل است. هر چند وضعیت بیکاری این گروه نسبت به بهار سال گذشته با بهبود مواجه شده و نرخ ۶/ ۲ درصد کاهش یافته است. تعداد بیکاران تحصیلکرده در بهار بیش از یک میلیون و ۲۱۰ هزار نفر برآورد شده است. با توجه به عدد کل بیکاران (۳ میلیون و ۳۲۲ هزار نفر) بیش از یک سوم آنها تحصیلکرده هستند. اگر بخواهیم جمعیت بیکار را از نظر صرفا سنی بررسی کنیم، بیش از نیمی از جمعیت بیکار کشور، در بازه سنی ۱۵ تا ۲۹ سال قرار دارند. نرخ بیکاری جوانان این بازه سنی ۵/ ۲۵ درصد محاسبه شده است. از تعداد بیکاران جوان نسبت به بهار ۹۶ نزدیک به ۸۲ هزار نفر کاسته شده است. اما نکته قابل توجه در هر دو بخش تحصیلکرده‌ها و جوانان، بهبود وضعیت بیکاران زن است. در واقع سهم عمده کاهش بیکاران جوان و تحصیلکرده مربوط به زنان است. سهم زنان از کاهش بیکاران جوان ۷۷ درصد و از کاهش بیکاران تحصیلکرده ۹۸ درصد بوده است.
کاهش سهم صنعت
پژوهش‌ها نشان می‌دهد حل مشکل بیکاری در کشورهای پیشرو با توسعه صنعتی رخ داده و بخشی که بار اصلی اشتغال را در کشورهای پیشرفته به دوش می‌کشد، «صنعت» و خدمات وابسته به آن بوده است. اما در این مورد اتفاق چندان مثبتی در بازار کار ایران رخ نداده است. سهم صنعت از بازار کار در بهار سال جاری نسبت به بهار سال گذشته اندکی افت نیز کرده و به ۲/ ۳۱ درصد رسیده است؛ یعنی کمتر از یک سوم شاغلان کشور در صنعت مشغول به کار هستند. در مقابل سهم خدمات در بهار سال جاری نسبت به فصل مشابه سال گذشته با رشد مواجه شده و به بالای ۵۰ درصد رسیده است. در کنار اینها، سهم بخش کشاورزی در طول یک سال بدون تغییر مانده است، در حالی که اگر مسیر به سمت توسعه صنعتی حرکت می‌کرد، باید از سهم اشتغالی بخش کشاورزی کاسته می‌شد. اما اتفاقی که در بهار سال جاری افتاده این بوده که بخشی از شاغلان بخش صنعت به بخش خدمات کوچ کرده‌اند.
وضعیت متغیر استان‌ها
نرخ بیکاری در بهار ۹۶ معادل ۶/ ۱۲ درصد بوده و در بهار سال جاری با کاهش ۵/ ۰ درصدی مواجه شده است. اما این روند در تمامی استان‌های کشور طی نشده است؛ در برخی استان‌ها نرخ بیکاری با شدت بیشتری کاهش یافته و در برخی نیز با افزایش مواجه شده است. بیشترین نرخ بیکاری در فصل گذشته متعلق به استان چهارمحال‌وبختیاری به میزان ۸/ ۲۲ درصد بوده است. یعنی بیش از یک پنجم از افراد در سن فعالیت این استان، بیکار هستند. در مقابل کمترین نرخ بیکاری استان‌ها در اختیار استان اردبیل با نرخ ۷/ ۷ درصد است. نرخ بیکاری این استان در بهار سال جاری نسبت به فصل مشابه سال قبل حدود ۶ درصد کاهش یافته که بیشترین بهبود در بین استان‌های کشور به حساب می‌آید. از آن طرف، بیشترین افزایش نرخ بیکاری نیز در استان سیستان و بلوچستان اتفاق افتاده است. نرخ بیکاری این استان با رشد ۶ درصدی نسبت به بهار ۹۶، به ۶/ ۱۸ درصد رسیده است. در بین ۵ استان پرجمعیت کشور(تهران، خراسان رضوی، اصفهان، فارس و خوزستان)، بهترین وضعیت بازار کار در استان فارس با نرخ بیکاری ۹/ ۹ درصد و بدترین وضعیت متعلق به استان خوزستان با نرخ بیکاری ۵/ ۱۵ درصد است.
افزایش اشتغال ناقص زنان
به نظر می‌آید بخشی از کاهش بیکاران زن از طریق اشتغال ناقص رخ داده است. افراد دارای اشتغال ناقص شامل تمام شاغلانی است که در هفته کمتر از ۴۴ ساعت کار می‌کنند. تعداد زنان دارای اشتغال ناقص در بهار سال جاری نسبت به سال گذشته رشد ۵/ ۴۲ هزار نفری پیدا کرده است. در حالی که از تعداد مردان دارای اشتغال ناقص در همین بازه کاسته شده است.
