براساس قانون پولی و بانکی کشور، امتیاز انتشار پول رایج کشور در انحصار دولت است و این امتیاز، با رعایت مقررات این قانون، منحصراً به بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران واگذار شده است. تا قبل از سال 1338 بانک ملی ایران وظایف بانک مرکزی مانند حق انحصاری انتشار اسکناس و تنظیم جریان پول کشور را به عهده داشت. در سال 1338 پس از تصویب قانون پولی وبانکی کشور و همزمان با تاسیس بانک مرکزی در هجدهم مرداد 1339 این مهم به بانک مرکزی محول شد.
در سال 1342 ضرابخانه دولتی نیز از وزارت داراییِ وقت منفک و به بانک مرکزی واگذار و وظیفه انتشار مسکوک طلا و رایج نیز به وظایف اداره نشر افزوده شد. سازمان تولید اسکناس و مسکوک بانک مرکزی وظیفه چاپ اسکناس های رایج، ایران چک، انواع اوراق بهادار (مانند اوراق مشارکت، گذرنامه، روادید، شناسنامه و...) همچنین ضرب سکه‌های رایج، یادبود و گرانبها را به عهده دارد.
سازمان تولید اسکناس و مسکوک پس از دریافت سفارش از اداره نشر اسکناس و خزانه، به برآورد و سفارش کاغذ برای چاپ اسکناس و مطلس برای ضرب سکه های رایج به میزان موردنیاز اقدام می‌کند. فرایند ضرب سکه های گرانبها و تهیه مطلس آن به طور کامل در ضرابخانه این سازمان انجام می شود.
مطلس سکه رایج تا سال 89 در خارج از کشور وارد می شد اما با همت سازمان تولید اسکناس و مسکوک این مهم به صنایع مس شهید باهنر کرمان واگذارشد. مرحله ساخت پولک یا مطلس در کرمان انجام می شود و این مطلس ها در ضرابخانه به صورت سکه درمی آیند. در حال حاضر در کشورهای توسعه یافته 50 درصد معاملات با پول نقد است و 50 درصد دیگر به صورت الکترونیک انجام می شود و ضرابخانه ها با همان وضعیت قبلی مشغول کارند. ضرابخانه بانک مرکزی به لحاظ کیفیت تولید و کوچکترین سکه ضرب شده در منطقه اول است.
اسکناس‌های از جریان خارج شده
اقتصادایران از سال 76 تاکنون شاهد خروج چهار نوع اسکناس از چرخه خود بوده بر همین اساس از سال 1376 تا کنون دو اسکناس 5000 ریالی و دو اسکناس 10 هزار ریالی و در مجموع چهار اسکناس از جریان اقتصاد خارج شد است.
اولین اسکناس اخراجی از اقتصاد ایران اسکناس 500 تومانی با طرح حرم مطهر امام رضا(ع) بود که در اردیبهشت ماه 1376 از جریان خارج شد. دومین اسکناس اخراجی نیز اسکناس 500 تومانی با طرح راهپیمایی مردم در ایام انقلاب است که بانک مرکزی 31 شهریور ماه 83 خارج شدن آن از چرخه اقتصاد را اعلام کرد.
اسکناس هزار تومانی با طرح روحرم مطهر امام رضا (ع) و طرح پشت مجلس شورای ملی نیز 31 اردیبهشت ماه 83 و اسکناس هزار تومانی با طرح رو راهپیمایی مردم در ایام انقلاب اسلامی و طرح پشت بارگاه امام رضا (ع) نیز 31 شهریور 83 از گردونه اقتصاد ایران خارج شده است.
اسکناس‌های در جریان
اما هم اکنون 16 اسکناس در چرخه بازار و اقتصاد ایران مجوز مبادله دارد ارزش این اسکناس ها به ترتیب 10 تومان، 20 تومان، 50 تومان، 100 تومان، 200 تومان، 500 تومان، هزار تومان، دو هزار تومان، 5 هزار تومان و 10 هزار تومانی است که در این میان دو اسکناس 10 تومانی و 20 تومانی با وجودی که هم اکنون مجوز داد و ستد در مبادلات را دارند اما از سال 1386 دیگر چاپ نمی‌شود و تنها محل خرید و فروش آن در میدان فردوسی و در میان دلالان پول نو است.
هر چند اسکناس 10 و 20 تومانی در بانک ها و همچنین داد و ستد ها دیگر دیده نمی شود، اما در بازار ارز فروشان و دلالان این اسکناس ها هنوز جایگاه خود را دارند و با قیمت های گزافی تا 50 هزار تومان به فروش می رسند.
