اعمال اصلاحات و بازنگری در سیاست های پولی و بانکی کشور از دستور کارهایی به شمار می رود که پیگیری آن در برنامه پنج ساله ششمِ توسعه، مد نظر قرار گرفته است.
یکی از تدابیر و طرح هایی که در دستور کار قرار گرفته به تغییر واحد پول ملی ایران از ریال به تومان و حذف صفرهای اسکناس ها معطوف می شود. با وجود طرح برخی نقدها نسبت به این تصمیم، تجاربِ حاصل شده از این اقدام در کشورهای دیگر، موید دستیابی به توفیقاتی است که با اجرایی شدن آن ، در اقتصاد کشور ایران نیز شاهد بروز آن خواهیم بود.
برای نخستین بار حدود 50 سال پیش،کشور آلمان پس از پایان جنگ جهانی دوم،حذف صفر از اسکناس های خود (مارک) را در دستور کار قرار داد.
با بررسی تاریخ تحولات اقتصادی و سیاسی آلمان به این واقعیت پی می بریم که اصلی ترین دلیل اتخاذ این تصمیم از سوی آلمان‌ها، ریشه در تورم شدیدی داشت که اقتصاد سرزمین ژرمن ها با آن دست و پنجه نرم می کرد.
بعد از آن دوران تاکنون ده ها بار کشورها و دُوَلِ مختلف جهان به حذف صفر از پول ملی خود مبادرت ورزیده اند. در طی سال های گذشته آرژانتین، برزیل، رومانی، ترکیه، یوگسلاوی سابق (صربستان) زیمباوه و...از نمونه کشورهایی به شمار می روند که نسبت به حذف صفر از اسکناس های رایج در کشور خود اقدام نموده اند.
آثار روانی حذف صفر از پول ملی
یکی از نکات حائز اهمیت در حوزه اقتصادی به فضای روانی حاکم بر آن معطوف می شود که گاهی این فضا غیرواقعی است اما پیامدهایِ روانیِ در بازار،جنبه عینی و واقعی را در پی خواهد داشت که به کرات در گذشته این امر تجربه شده است.
به عنوان نمونه، حباب قیمتی که گاهی در برخی اقلام، محصولات و کالاها ایجاد می شود، گاهی ریشه در همین فضای روانی حاکم بر بازار دارد که درنتیجه تاثیرات آن در قیمت ها و نرخ محصولات یا خدمات، غیرقابل انکار است.
این فضای روانی اقتصادی از مَنظَر منفی و غیرسازنده آن بروز پیدا می‌کند اما در نقطه مقابل می تواند فضای روانی مثبت، برخلاف این پدیده، حاصل و حاوی نتایجِ سازنده ای باشد. از مصادیق نتایج مطلوب و سازنده جو روانی مثبت اقتصادی، به افزایش و جذب سرمایه‌گذاری ها باز می‌گردد، موضوعی که با اتخاذ تصمیمات سیاسی در صحنه اقتصادی کشور ملموس می شود.
یکی از اهداف کشورهای امپریالیستی در جوسازی و هجمه های تبلیغاتی علیه کشورهایی که با آنها زاویه دارند، با این هدف عملیاتی می شود که فضای روانی حاکم بر کشورِ هَدَف را مُشَوَش نمایند، که در طی ماه های گذشته این اقدام به کرات از سوی واشنگتن علیه تهران بروز پیدا کرده است.
با چنین اوصافی، هر اقدام و تدبیری که تامین کننده فضای مثبت روانی در کشور باشد، در شرایط موجود امری ضروری به نظر می رسد کهحذف صفر از پول ملی از نمونه های آن به شمار می ود.
ارتقای ارزش پول ملی کشورها مستلزم تامین پیش نیازهای متعددی است که این امر تنها با حذف صفر از پول ملی کشورها محقق نمی شود، اما نتایج مثبت روانی این اقدام بصورت غیرمستقیم می‌تواند مسیر و روند تحقق این امر را هموار و تسریع نماید.
به واقع با حذف صفر از پول ملی، شأن و غرور ملی کشور از حیث اقتصاد به نحو مطلوب تری حفظ خواهد شد و در چنین شرایطی دیگر 38000 ریال ایران معادل یک دلار تلقی نمی شود و این می‌تواند فاصله قابل توجه موجود را تا حدودی تعدیل نماید.
تسهیل شمارش پول و سهولت جابجایی اسکناس ها در مبادلات و مراودات اقتصادی داخلی
در سالیان نه چندان دور، گاهی پول ملی ترکیه (لیره) از سوی فعالان اقتصادی دیگر کشورها با تمسخر روبرو می شد و یکی از مواردی که منتقدان با تکیه بر آن، پول ملی ترکیه را مورد نقد قرار دادند به ضرورت جابجایی حجم سنگینی از پولِ این کشور ، توسط مردم ترکیه در بازار معطوف می شود.
اصطلاح جابجایی لیره ترکیه با گونی توسط مردم شاید تا حدودی اغراق آمیز به نظر می رسید، اما عقبه آن موید واقعیتی بود که براساس آن، ترک ها به دلیل تورم بسیار و تضعیف پول ملی خود ناچار بودند مقادیر بسیاری اسکناس را با خود حمل نمایند.
اگرچه پول ملی ایران اکنون با آن شرایط اسف بار پول ترک ها مواجه نیست، اما بدون تردید با حذف صفر از پول ملی، حجم جابجایی پول نقد توسط مردم با سهولت هر چه بیشتری انجام می پذیرد که البته با شایع شدن عابر بانک ها میان مردم این مشکل تا حدود بسیاری مرتفع شده، ولی این امر نافی تسهیل جابجایی پول با حذف صفر از اسکناس ها نیست.
شمارش آسان تر پول یکی دیگر از محاسن این طرح به شمار می رود که مراودات و مناسبات اقتصادی در بازار داخلی کشور را تسریع و تسهیل خواهد کرد.
از دیگر محاسن حذف صفر از پول ملی، به سهولت هر چه بیشتر دریافت خدمات از دستگاه های کارت خوان معطوف می شود، موضوعی که در میان تمام اقشار و گروه های کم سواد یا بی سواد بروز پیدا می‌کند و با عنایت به دشواری احتساب ریال ( بخصوص در مبالغ بالا) دچار مشکل می شوند و این امر می تواند تا حدودی مشکل مذکور را مرتفع کند که البته ضریب تسهیل و ساده تر شدن این امر به تعداد صفرهایی باز می‌گردد که مقرر است بر مبنا و اساس آن، از پول ملی حذف شوند.
سرانه نامتعارف اسکناس در ایران در مقایسه با دیگر کشورهای جهان
براساس گزارش ها، سرانه اسکناس در ایران حدود 114 برگ است ، در حالیکه آمار مذکور در کشورهای پیشرفته جهان حدود 12 تا 14 برگ برآورد می شود.
سرانه اسکناس ایران در مقایسه با دیگر کشورهای جهان حدود 10 برابر بیشتر است که با در نظر گرفتن هزینه چاپ اسکناس و عرضه آن به بازار به عمق خساراتی که به اقتصاد کشور در این خصوص تحمیل می‌شود، پی خواهیم برد.
با همه این اوصاف، برخی طرح حذف صفر از پول ملی را موثر و سازنده قلمداد نمی‌کنند. در ذیل این گزارش به برخی از انتقادها و ایرادهای مطروحه به این طرح اشاره می شود.
منتقدان طرح حذف صفر از پول ملی چه می گویند؟
محمد شیرازی،کارشناس مسائل اقتصادی از نمونه صاحب نظران اقتصادی به شمار می رود که با اجرایی شدن این طرح مخالف است و به زعم وی این اقدام در شرایط کنونی اقتصادی کشور،پیامدهای منفی بسیاری در پی خواهد داشت.
شیرازی در این خصوص اظهار کرد: نزدیک به 24 هزار میلیارد تومان اسکناس و مسکوکات در اقتصاد کشور در جریان است که با حذف صفر از پول ملی شاهد حجم سنگینی از چاپ و توزیع اسکناس ها و مسکوکات جدید خواهیم بود که تحقق آن مستلزم صرف هزینه های بسیار سنگینی خواهد بود.
این کارشناس اقتصادی گفت: افزایش تورم و بالا رفتن قیمت کالاها، محصولات و خدمات از دیگر تبعات مُحتَمِلی است که با حذف صفرها از پول ملی،دور از ذهن نخواهد بود.
وی افزود: ایجاد نارسایی و برخی اختلالات در دفاتر حسابرسی که از سالیان دور گذشته بر اساس و مبنای ریال محاسبه و بسته شده اند از دیگر تبعات منفی این طرح به شمار می رود که در صورت اجرایی شدن آن، بازنگری و اصلاح بسیاری از دفاتر گذشته، ضرورتی است که بدون تامین هزینه و انرژی بسیار مُیَسَر نخواهد شد.
با همه این اوصاف و علی‌رغم برخی از معایب احتمالی این طرح، تجربه کشورهای دیگر جهان و اقتضای فعلی اقتصادی کشور، حذف صفر از پول ملی را اجتناب ناپذیر می سازد، امری که مزایا و ثمرات آن بیشتر از معایب و پیامدهای منفی احتمالی ناشی از عملیاتی شدن طرح مذکور به نظر می رسد.
