بنزین یکی از اساسی ترین و استراتژیک ترین محصولات در هر جامعه و کشوری به شمار می رود، محصولی که حساسیت ها در ارتباط با نرخ گذاری آن کمتر از نان شب مردم نیست و هر بار که سخن از قیمت بنزین می شود، همه اقشار با جدیت پیگیر اخبار آن می شوند.
طبق آمار ضریب مصرف انرژی،به ویژه بنزین در کشور ایران ، فراتر از حد معمول و متعارف است. در طول سالیان گذشته، تدابیری برای کنترل و مهار بی رویه مصرف سوخت (همچون طرح سهمیه بندی بنزین) اندیشیده شده که برخی آن را ناکارآمد و برخی دیگر قائل به ثمر بخش بودن آن هستند ، با همه این اوصاف بالا بودن مصرف بنزین در کشور همچنان به عنوان دغدغه ای جدی مطرح است.
در طی هفته های گذشته، شایعاتی از احتمال افزایش نرخ بنزین به گوش می رسد، اگرچه قائم مقام شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی در خصوص گرانی بنزین به رسانه‌ها گفته؛ هنوز چنین موضوعی در بدنه دولت، وزارت نفت و همچنین کمیته بررسی افزایش قیمت بنزین مطرح نشده و وزارت نفت در این خصوص هیچ برنامه ای ندارد، اما اظهارنظر بیژن نامدار زنگنه (وزیر نفت) در اواخر عمر مدیریتی دولت یازدهم که در دولت دوازدهم نیز سکان دار مدیریت این وزارتخانه حساس است، گمانه زنی ها در خصوص بالا رفتن نرخ این محصول استراتژیک را غیر ممکن نمی سازد.
وی در آن مقطع بیان کرد: اگر بخواهیم همین طور از خودروهای شخصی استفاده کنیم، هیچ کاری در مدیریت مصرف بنزین نمی توانیم انجام دهیم، البته سیاست های قیمتی هم اثرگذار است که ما متأسفانه دو سال قیمت‌ها را افزایش نداده ایم و این علامت بدی است،بنده اعتقادی به این ندارم که برداشتن سهیمه بندی تأثیری در افزایش مصرف بنزین داشته است، این دولت که در حال تمام شدن و روزهای پایانی خود را می گذراند، اما دولت بعدی باید روی افزایش قیمت بنزین فکر کند.
البته تاکنون اظهار نظری رسمی در خصوص قطعیت افزایش قیمت بنزین از سوی مقامات مسئول دولت بیان نشده، اما برخی از شنیده های غیررسمی که مواردی از آن در رسانه ها نیز منتشر شده، از احتمال افزایش این محصول در اواخر امسال و یا اوایل سال 97 حکایت می‌کند.
در این میان برخی از مسئولان و کارشناسان معتقد هستند، سامانه کارت سوخت (یا همان سهمیه بندی بنزین) طرحی موفق بوده که با حذف آن، ضریب قاچاق سوخت نیز افزایش یافته و به نوعی مصرف بنزین فزآینده شده است.
به واقع یکی از دلایل اوج گیری قاچاق بنزین، به اختلاف قیمت این محصول در ایران و خارج از کشور(بخصوص کشورهای همسایه) معطوف می شود.
آن‌چنان‌که بررسی های انجام شده نشان می‌دهد، قیمت بنزین در کشورهای مجاور ایران، حداقل معادل 20 هزار ریال برآورد می شود که با در نظر گرفتن نرخ تعیین شده برای این محصول استراتژیک در ایران،(10 هزا ریال در هر لیتر) در نتیجه انگیزه قاچاقچیان سوخت برای انتقال و خروج بنزین بصورت غیر مجاز از کشور تقویت می شود.
هدایت ا...خادمی،نایب رییس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در این خصوص گفت:حذف کارت سوخت، بهشتی سودآور برای قاچاقچیان را فراهم می سازد و حتی فراتر از آن معتقد است، افراد و گروه هایی که از رانت واردات بنزین برخوردارند ، توسعه پالایشگاه ها را بر نمی تابند (زیرا به طور طبیعی هر آنچه در تولید بنزین توفیقات بیشتری حاصل شود، به همان میزان منافع چنین گروه هایی به مخاطره می افتد).
نایب رییس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی با اشاره به نقش مثبت و تأثیرگذار بنزین دو نرخی در کنترل مصرف سوخت، می‌گوید: در مقاطعی که عرضه بنزین بصورت دو نرخی انجام می پذیرفت، به سازمان های کنترل کننده این امکان را می داد تا مصرف سوخت خودروها شمرده و بررسی شود که حذف کارت سوخت باعث از بین رفتن چنین امکانی شد.
البته طرح استفاده از کارت های سوخت در دو مجلس نهم و دهم مورد تأکید قرار گرفته اما در ظاهر دولت اعتقادی به حصول این امر ندارد که اگر داشت به طور یقین نسبت به اجرایی شدن آن اقدامات لازم را عملیاتی می کرد و بنابر اخبار و گزارشات موجود از ابلاغ آن به جایگاه های سوخت اجتناب نمی‌کرد.
افزایش قیمت بنزین، قدرت خرید دهک های ضعیف جامعه را تضعیف می‌کند
تجارب و سوابق گذشته نشان می دهد، افزایش نرخ بنزین، باعث بالا رفتن قیمت بسیاری از محصولات دیگر نیز می شود. بر اساس یک قاعده نانوشته، می‌توان بنزین را مانند دماسنج و مؤلفه‌ای تأثیرگذار در افزایش قیمت دیگر محصولات و خدمات در ایران تلقی کرد که بازخورد هرگونه تغییری در قیمت آن، خیلی زود در هزینه و نرخ دیگر محصولات، ظهور و بروز پیدا می‌کند.
بدون تردید،کاهش و بهینه سازی مصرف سوخت در کشور از ضروریات اجتناب ناپذیری به شمار می رود که در سایه آن می توان روند بهره برداری از پروژه های عمرانی و نیمه تمامی که خود به چالشی جدی برای دولت و کشور مبدل شده را تسریع و تسهیل نمود، اما به موازات آن نمی توان از تبعات و پیامدهای چنین تصمیمی (افزایش احتمالی قیمت بنزین)نیز به سادگی گذشت.
در شرایطی که مهار فقر در جامعه از سوی دلسوزان نظام و انقلاب به عنوان ضرورتی جدی مطرح و مورد تأکید قرار می‌گیرد، اتخاذ چنین تصمیماتی به احتمال بسیار قوی، تحقق هدف مذکور را سخت و دشوار می سازد.
اگرچه در نقطه مقابل برخی از کارشناسان و صاحب نظران همچون نصرا...صیفی (مدیرعامل سابق شرکت بهینه سازی مصرف سوخت) بر لزوم افزایش قیمت بنزین اعتقاد دارند و راهکار مذکور را امری رایج و معمول در کنترل مصرف سوخت تلقی می‌کنند، اما نباید این نکته اساسی را فراموش نمود که گرانی بنزین، سوخت و یا هر انرژی و کالای استراتژیک دیگری که ضریب مصرف آن از حد معقول و معمول گذشته، روش و رویه مدیریتی بسیاری از کشورها و جوامع توسعه یافته محسوب می شود، اما این دستورکارها در شرایطی عملیاتی می شود که به موازات آن، پیش نیازها و زیرساخت های لازم برای آن نیز از پیش طراحی و تأمین شده است.
زمانی می‌توان در حصول نتیجه از الگویی خاص اطمینان حاصل کرد که تمامی حواشی و جوانب امر مورد سنجش و تحلیل قرار گیرد در غیراین صورت الگوبرداری صرف و مطلق، به طور قطع نمی‌تواند تامین کننده نتایجی مشابه باشد.
احتمال افزایش و صعودی شدن نرخ تورم، از نمونه تهدیداتی است که برخی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی همچون مهدی فرشادان، عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس نیز نسبت به آن هشدار داده است.
وی در گفت و گویی با رسانه ها در این خصوص می‌گوید: اگر در شرایط فعلی، قیمت بنزین افزایش یابد، قدرت خرید خانوارها به دلیل افزایش قیمت کالاهای اساسی کاهش خواهد یافت و در شرایطی فعلی، جامعه آماده این موضوع نیست.
چه باید کرد ؟
به نظر می رسد با تکیه بر سه مؤلفه تقویت استفاده از سوخت ها و انرژی های جایگزین ، توسعه کمی و کیفی خدمات حمل ونقل عمومی و آموزش و فرهنگ سازی صحیح، بهینه سازی مصرف سوخت و مهار و کنترل آن به نحو شایسته تری فراهم شود.
افزایش جایگاه های سی ان جی و تلاش برای تأمین خودروهای برقی در کشور از نمونه راهکارهایی به شمار می رود که با حصول آن، بی گمان ضریب مصرف سوخت کاهش می یابد.
نکته مهم بعدی به ارتقای کمی و کیفی ناوگان حمل و نقل عمومی در کشور باز می‌گردد، امری که با تحقق آن، میل و رغبت به استفاده از خودروهای تک سرنشین به میزان فزآینده ای اُفت خواهد کرد، زیرا بخشی از مردم به دلیل عدم تأمین استانداردهای لازم در حمل و نقل عمومی، ترجیح می دهند با خودروهای شخصی خود به تردد مبادرت ورزند وبه طور قطع برون رفت چنین معضلی تنها با توصیه و تاکید بر امتناع استفاده از خودروهای تک سرنشین، مُیَسَر نخواهد شد.
و سخن آخر اینکه، فرهنگ سازی و آموزش برای آگاهی بخشی هر چه بیشتر عموم مردم از دیگر عناصر و عوامل ثمربخش در کنترل بی رویه مصرف بنزین به شمار می رود، امری که در صورت همراه شدن با الزامات و ضروریات سخت افزاری مقتضی و مرتبط با آن، در میان مدت و بلند مدت حامل و حاوی نتایج سازنده و تعیین کننده ای خواهد بود.
