آمار عقب‌نشینی اشتغال ادامه دارد

 جمعیت 77میلیون‌و 536هزارنفری ایران – بر مبنای نمونه‌گیری سال 1390 - با شبح بزرگی به‌نام بیکاری مواجه است؛ وضعیتی که هر سال ‌وخیم‌تر می‌شود. طبق طرح آمارگیری نیروی کار مرکز آمار، در سال 94 نرخ بیکاری به 11درصد رسیده است، درحالی که این نرخ برای سال 93، حدود 10.6درصد بود. البته این آمار چندان هم تکان‌دهنده نیست؛ چراکه کارشناسان از مدت‌ها پیش بحرانی شدن وضعیت اشتغال در ایران را پیش‌بینی کرده بودند. از طرفی شرایط هرم جمعیتی کشور و جوانی آن و از طرف دیگر سیاست‌های ضداشتغال دولت نهم و دهم مانند بنگاه‌های زودبازده بحران بیکاری را به وجود آورد. در 3سال اخیر نیز، همین بحران پاشنه آشیل دولت یازدهم شد و یکی از انتقادات جدی به تیم اقتصادی دولت در همین خصوص است. حسن روحانی با تغییر رویکرد اقتصاد کشور به دنبال کوچک‌سازی دولت و فربه‌کردن بخش‌خصوصی کشور بود و بزرگ‌ترین سهم خصوصی‌سازی اقتصاد هم در همین دوران اتفاق افتاد اما این سیاست‌ها گرچه در ایجاد رقابت و رفع انحصار موفق عمل کرد و به‌ اصلاح ساختاری اقتصاد از جمله مهار تورم، سامان‌دهی نظام مالیاتی و نظام بانکی و رشد اقتصادی منجر شد اما در این دوره وضعیت اشتغال حتی با نگاه کمی بدتر هم شد. طبق طرح آمارگیری نیروی کار سال 94 مرکز آمار، 35.1درصد از کل جمعیت شاغل کارکن مستقل هستند و 39.2درصد این جمعیت هم مزد و حقوق‌بگیر بخش خصوصی هستند و تنها 16.7 از این توزیع نسبی را مزد و حقوق‌بگیر بخش‌عمومی تشکیل می‌دهند که این نشان‌دهنده افزایش حجم اشتغال در بخش‌خصوصی است. همین توزیع نسبی نشان می‌دهد، حاکمیت شرکتی در اقتصاد ایران روبه‌پیشرفت و گسترش و سیستم خرده‌محور رو به‌زوال است، به‌طوری که تنها 3.8درصد از جمعیت شاغل در کشور را کارفرمایان تشکیل می‌دهند. با این همه اطلاعات مرکز آمار نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۴ افراد شاغل و بیکار در مجموع 38.2درصد از جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر را تشکیل می‌دادند. این نسبت برای مردان 63.2درصد و برای زنان 13.3درصد بوده است. همچنین این نسبت در نقاط شهری 37.5درصد و در نقاط روستایی  ۴۰درصد است.

در جدول برآورد شغلی مرکز آمار برحسب بخش عمومی و خصوصی، بخش خصوصی 83.3درصد و بخش عمومی 16.7درصد شاغلان 10ساله و بیشتر را به‌خود اختصاص داده‌اند. این در حالی است که این ارقام در نقاط شهری به‌ترتیب 79.1 و 20.9درصد و در نقاط روستایی 93.9 و 6.1درصد بوده است. بررسی بخش‌های خصوصی و عمومی به تفکیک استان‌ها نیز نشان می‌دهد استان آذربایجان غربی بالاترین درصد شاغلان بخش خصوصی (89.2درصد) و پایین‌ترین درصد شاغلان بخش عمومی (10.8درصد) را بین استان‌های کشور به خود اختصاص داده است. استان کهگیلویه و بویراحمد نیز پایین‌ترین درصد شاغلان بخش‌خصوصی (7.1درصد) و بالاترین درصد شاغلان بخش عمومی (28.6درصد) را به خود اختصاص داده است. این آمار استان کهگیلویه و بویر احمد به‌خوبی نشان‌دهنده چرایی ته‌جدول‌بودن این استان در تمامی شاخص‌های بیکاری است، این استان که با نرخ بیکاری 17.7درصدی مواجه است، عملا با اقتصادی ناتوان در ایجاد اشتغال همراه است و تنها شغل‌هایی که در این استان وجود دارد، مربوط به همان مشاغل بخش عمومی مانند حوزه آموزش و پرورش و دیگر خدمات دولتی است. در مجموع نرخ بیکاری شهرهای کشور در سال 94، 12.2درصد و در روستاها 8.1درصد بوده است که استان بویراحمد و کرمانشاه (17.6درصد) بیکارترین استان‌ها و استان کرمان (7.9درصد) و تهران (8.1درصد) پرکارترین آن محسوب می‌شوند.

بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران درباره‌ وضعیت نیروی کار در سال ۱۳۹۴ جمعیت کل کشور در آن سال ۷۷ میلیون و ۵۳۶‌هزار و ۲۲۳ نفر برآورد شده است که ۱۲ میلیون و ۸۴۳‌هزار و ۷۵۳ نفر از آنها ۹ سال و کمتر و ۶۴ میلیون و ۶۹۲‌هزار و ۴۶۹ نفر از آنها ۱۰ سال و بیشتر سن داشتند. به عبارتی دیگر 83.4درصد از جمعیت کل کشور در سن کار ۱۰ ساله و بیشتر هستند. ترکیب جنسی جمعیت کل در سال ۱۳۹۴ شامل 50.1درصد مرد و 49.9درصد زن بوده‌اند. همچنین نتایج نشان می‌دهد 72.8درصد در نقاط شهری و 27.2درصد در نقاط روستایی ساکن بوده‌اند. همچنین در سال ۱۳۹۴ تعداد ۲۴ میلیون و ۲۲‌هزار و ۶۳۵ نفر خانوار معمولی ساکن و گروهی در کشور برآورده شده است که ۲۰ میلیون و ۹۶۱‌هزار و ۷۶۵ خانوار دارای سرپرست مرد و 3میلیون و ۶۰‌هزار و ۸۶۹ خانوار دارای خانوار زن بودند. 98.3درصد جمعیت کشور دارای تابعیت ایرانی هستند. این در حالی است که 1.6درصد جمعیت، افغانستانی و فقط 0.1درصد جمعیت کشور سایر تابعیت‌ها را دارند و اغلب افراد با تابعیت غیرایرانی در نقاط شهری زندگی می‌کنند.

نکته دیگری که در طرح آمارگیری نیروی کار مرکز آمار در سال 94، جالب توجه بود، برآورد شاغلان از لحاظ توزیع نسبی بود. براین اساس، در سال 94 صنعتگران و کارکنان مشاغل مربوط به آن با سهمی 19درصدی بیشترین شغل را به خود اختصاص داده‌اند و بعد از آن هم کارگران ساده با سهم 16.3درصدی بزرگ‌ترین جامعه شغلی بازار کار را به خود اختصاص داده‌اند. در این میان کارکنان کشاورزی، جنگل‌داری و ماهی‌گیری سهم 14.5درصدی و متصدیان و مونتاژکاران ماشین‌آلات سهم 12.8درصدی را دارا هستند. جالب است که هرچند بیشترین سهم اشتغال مربوط به بخش خدمات با سهم 48.3درصدی است اما کارکنان خدمات و فروشندگان سهم 12.9درصدی در برآورد شاغلان دارند. بعد از بخش خدمات با جامعه شغلی بیش از 10میلیون نفری، کمترین تعداد شاغل در بخش کشاورزی است که 3میلیون نفر را در خود جای داده است.

طبق بررسی‌ها از گزارش مرکز آمار، در سال 94، استان‌های اردبیل و خراسان شمالی به‌ترتیب با 43.7 و 41.8درصد بالاترین و استان سیستان و بلوچستان و کهگیلویه و بویر احمد با 29.9 و 34.5پایین‌ترین نرخ فعالیت را به خود اختصاص داده‌اند. استان تهران در این جدول نرخ 37.1درصدی را ثبت کرده است. همچنین در بین استان‌های کشور بالاترین و پایین‌ترین میزان اشتغال به‌ترتیب در بخش کشاورزی مربوط به استان‌های خراسان شمالی با 41.6درصد و تهران با 1.2درصد بوده است. استان تهران و کرمانشاه (63.3- 22.4درصد) در بخش خدمات بالاترین و پایین‌ترین میزان اشتغال را به خود اختصاص داده‌اند. اما مدت زمان بیکاری در ایران چقدر است؟ آمار سال ۱۳۹۴ نشان می‌دهد در این سال از بیکاران ۱۰ ساله و بیشتر 33.9درصد، ۱۹ ماه و بیشتر و 0.1درصد کمتر از یک ماه بیکار بودند. 96.3درصد بیکاران قبلا شاغل، از بیمه بیکاری استفاده نمی‌کردند و تنها 3.7درصد از بیمه بیکاری استفاده کرده‌اند. البته دلیل این تفاوت را می‌توان در موقتی‌بودن عمده قراردادهای مشاغل در ایران دانست که عملا به جز مشاغل دولتی برای مشاغل بخش‌خصوصی با وجود تعدیل و اخراج نیرو فرصتی برای گرفتن بیمه بیکاری نمی‌گذارد. همچنین 1.2درصد بیکاران قبلا شاغل در بخش کشاورزی، 5درصد در بخش صنعت و 2.7درصد از بیمه بیکاری استفاده کردند.

در سال ۱۳۹۴ مدت اشتغال در شغل اصلی 18.3درصد از شاغلان، سه تا کمتر از شش سال و 14.3درصد یک تا کمتر از یک سال بوده است. وضعیت اشتغال ناقص نشان می‌دهد 8.7درصد جمعیت فعال اقتصادی دارای اشتغال ناقص بوده‌اند. این شاخص در بین مردان 9.8درصد و در بین زنان 3.6درصد همچنین در نقاط شهری 7.2درصد و در نقاط روستایی 12.6درصد بوده است.

همچنین براساس نتایج به دست آمده در زمینه سهم اشتغال ناقص 9.8درصد از شاغلان دارای اشتغال ناقص بوده‌اند. این نسبت در میان مردان 10.8درصد و در بین زنان 4.5درصد، در نقاط شهری 8.2درصد و در نقاط روستایی 13.7درصد بوده است. اطلاعات مرکز آمار همچنین درباره وضعیت تاهل و تجرد ایرانی‌ها در سال 94 می‌گوید: در سال ۱۳۹۴، ۳۳ درصد از جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر هرگز ازدواج نکرده و ۶۷ درصد حداقل یک‌بار ازدواج کردند. جالب است که آمار هرگز ازدواج‌نکرده‌ها در روستاها و شهرها تفاوت چندانی با یکدیگر ندارد؛ به‌طوری که 32.6درصد از جمعیت شهرهای کشور و 32.5 از جمعیت روستاها هرگز ازدواج نکرده‌اند. این آمارها نشان می‌دهد 4.4درصد از جمعیت ایران بی‌همسر براثر فوت و 1.1درصد براثر طلاق هستند.