در ایران یکی از سوال‌های معمول حتی برای آشنایی‌های ساده، میزان تحصیلات است. تحصیلات دانشگاهی و به اصطلاح عالیه در ایران جایگاه خاصی برای مردم دارد به‌طوری که جمله «لیسانسه» یا فوق‌لیسانس بدون توجه به رشته دانشگاهی، کارایی آن درجامعه، میزان درآمدزایی و بسیاری از شاخص‌های دیگر به منزله نوعی ارزش تلقی می‌شود اما این ارزش در ایران به چه قیمتی به دست می‌آید.
هزینه‌های تحصیلات عالیه در ایران اگر بین گران‌ترین کشورها نباشد، چندان ارزان هم نیست. در ایران دانشگاههای خصوصی و دولتی متعددی فعالیت می‌کنند که شهریه آنها هرساله تغییر می‌کند. این درحالی است که نیمی از دانشجویان کشور برای ادامه تحصیلات خود شهریه پرداخت می‌کنند. به‌طور معمول طی سال‌های اخیر شهریه دانشگاه‌ها که توسط سازمان وزارت علوم و تحقیقات تعیین می‌شود، سالانه حدود ١٥درصد افزایش می‌یابد.
این افزایش شامل دانشگاههای خصوصی (شبانه، پیام نور، غیرانتفاعی و آزاد) می‌شود. براساس آخرین آمار‌های بین‌المللی موجود در سال ٢٠١٣ میلادی ایران ٣,٧درصد از تولید ناخالص ملی خود را صرف هزینه‌های آموزشی درکشور می‌کند. جالب آن‌که به نوشته واشنگتن پست تا سال ٢٠١٥ میلادی تعداد دانشجویان ایرانی به ٤.٥میلیون نفر رسیده که این جمعیت فقط ٥درصد کل جمعیت کشور را تشکیل می‌دهد، اما با توجه به آن‌که بیش از نصف جمعیت ١٨ تا ٢٤سال کشور در مراکز تحصیلات عالی ثبت‌نام کرده‌اند، پیش‌بینی می‌شود تا سال ٢٠٥٠ میلادی تعداد دانشجویان کشور به ٦٠درصد جمعیت جوان برسد. ازسوی دیگر ٨٥درصد از جمعیت جوانانی که تحصیلات عالیه را انتخاب می‌کنند، باید خود هزینه آموزش را تقبل کنند و به عبارت دیگر نمی‌توانند از آموزش رایگان استفاده کنند. به هر روی براساس آماری که این نشریه انگلیسی زبان ارایه کرده، والدین ایرانی سالانه بیش از سه‌میلیارد دلار برای هزینه‌های دانشگاهی فرزندانشان خرج می‌کنند. این درحالی است که تحقیقات داخلی هم نشان می‌دهد هزینه تحصیل هر دانشجو در داخل کشور (به غیر از دانشگاههای دولت) سالانه به‌طور متوسط دومیلیون تا دومیلیون و٥٠٠هزار تومان خواهد بود.
البته این هزینه برای رشته‌های پرخرج مانند رشته‌های حوزه هنر به سالانه ٣میلیون تا سه‌میلیون و٢٠٠هزارتومان می‌رسد. حال آن‌که متوسط درآمد خانواده‌های ایرانی ماهانه ١٥٠٠ تا دومیلیون تومان (٥٠٠ تا ٦٧٠دلار با احتساب دلاری ٣هزارتومان) است که این خود باری کلان برای خانواده‌هایی به حساب می‌آید که باید علاوه بر شهریه، هزینه خوراک و پوشاک و کتاب را برای فرزندانشان تهیه کنند. این درحالی است که بیشتر دانشجویان ایرانی طی سال‌های تحصیل خود شغلی ندارند تا کمک خرجی بر هزینه‌ها باشند، اما شاید هزینه‌ها و مشکلات اصلی پس از اتمام تحصیلات فرد شروع می‌شود. تأثیرگذاربودن تحصیلات فرد برای خود و جامعه، اشتغال و میزان درآمدزایی و هزاران مبحث دیگر پس از فارغ‌التحصیلی وجود دارد که جوانان و خانواده‌های ایرانی باید با آن دست‌وپنجه نرم کنند اما هزینه‌های آموزش دربقیه کشورهای جهان چگونه است؟
خانواده‌های دیگر در اقصی‌نقاط جهان چه هزینه‌ای صرف تحصیلات عالی فرزندان خود می‌کنند؟ به‌طور معمول در خارج از ایران خانواده‌ها برای هزینه تحصیلات عالی فرزندانشان پس‌انداز می‌کنند. برخی دیگر با بورسیه‌های تحصیلی مخارج را تأمین می‌کنند و عده‌ای هم در دانشگاههای دولتی با هزینه کمتر آموزش می‌بینند. درهمین راستا وب‌سایت‌ها و خبرگزاری‌های مختلف از متوسط هزینه‌های آموزش دانشگاهی در سراسر دنیا گزارش‌های جالبی دارند. البته در این مقایسه‌ها فقط شهریه دانشگاه‌ها مدنظر بوده و به هزینه‌های کتاب، خوراک و پوشاک و بقیه بخش‌ها پرداخته نشده است. آخرین آمار موجود در این زمینه به تحقیق Global Higher Education Ranking در سال ٢٠١٠ تعلق دارد.
مکزیک؛ دانشگاه خوب، شهریه گران
در مکزیک هزینه تحصیلات عالیه ٥٠٧٧دلار در کل سال درنظر گرفته شده است. متوسط درآمد ماهانه در این کشور ٤٦١٥دلار است و میزان توان مالی مردم برای دسترسی به تحصیلات عالیه ١١٠,١درصد محاسبه شده است. البته تحصیلات در دانشگاههای غیردولتی یا به اصطلاح خصوصی ١١.٧٧٧دلار است. حال آن‌که هزینه تحصیل در دانشگاههای عمومی ٥٢٧دلار در سال است. سیستم آموزش عالی در مکزیک به صورت پلکانی است و به ٣ دوره تقسیم می‌شود. نخستین درجه تحصیلاتی در مکزیک Licenciatura نامیده می‌شود که به‌طور معمول دوره‌ای چهارساله و معادل کارشناسی است. در این کشور به‌طور معمول هزینه تحصیل در دانشگاههای دولتی رایگان است، اما درخصوص دانشگاههای خصوصی نیز هزینه آنها با توجه به کیفیت دانشگاه متفاوت است. هزینه تحصیل در بهترین دانشگاه‌ها حدود ٥ تا ٦هزار دلار به ازای هر ترم است. شهریه دانشگاههای خوب نیز حدود سه تا چهار‌هزار دلار است. بنابراین به راحتی می‌توان متوجه شد دانشگاه‌هایی که شهریه کمتری را دریافت می‌کنند، آموزش‌های چندان مناسبی را فراهم نمی‌کنند.
البته باید توجه داشت که ظرفیت دانشگاههای دولتی در مکزیک محدود است. اگر فردی دو‌سال متوالی نتواند در آزمون ورودی این دانشگاه‌ها موفق شود، باید در دانشگاههای دیگری تحصیل کند یا فکر تحصیلات عالیه را از سر بیرون کند. در این کشور رشته‌هایی مانند پزشکی شهریه و هزینه‌های جانبی بسیار بالایی دارند و البته تقاضای زیادی برای آن وجود دارد، اما برای رشته‌هایی مانند فلسفه و ادبیات تقاضای زیادی وجود ندارد و بالطبع شهریه آنها نیز کمتر از بقیه است.
کیفیت بالای آموزش در دانشگاههای دولتی ژاپن
هزینه‌های تحصیلات در این کشور ١١٨٦٥دلار تخمین زده می‌شود. این درحالی است که متوسط درآمد ماهانه مردم این کشور ٢٢٧٩٠هزار دلار است. همچنین میزان توان مالی مردم برای دسترسی به تحصیلات عالیه دراین کشور ٥٢,٠٦درصد است. تحصیلات عالیه در ژاپن هرچند با توجه به سیستم آموزشی از آمریکا و انگلیس برگرفته شده، با تحصیلات عالیه در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته متفاوت است. یکی از نکات کلیدی آن روش‌های ورود به دانشگاه‌هاست که به‌طورکلی به نتیجه دو کنکور وابسته است. به‌طوری‌که دانش‌آموزان دبیرستانی در سال آخر تحصیلات بیشتر وقت خود را به آمادگی برای این آزمون‌ها می‌گذرانند. تفاوت مهم دیگر آن است که تعداد کمی از دانشجویان رشته‌های انسانی به دانشکده تحصیلات تکمیلی می‌روند، زیرا این دانشکده‌ها برای دانشجویان در رشته‌هایی غیر از علوم فقط زمانی مفید تلقی می‌شوند که این افراد تمایل به تدریس داشته باشند. این روند در قرن بیست‌ویکم چندان تغییری نکرده است.
براساس قانون افرادی که می‌خواهند وکیل شوند، باید از دانشکده دولتی حقوق فارغ‌التحصیل شوند. پیش از این وکلا باید فقط از امتحان کانون وکلا قبول می‌شدند. دانشگاههای بزرگ نیز دانشکده‌های اقتصاد و تجارت تأسیس کرده‌اند. با این وجود دانشجویان ژاپنی کمی در آنها درس می‌خوانند زیرا بیشتر شرکت‌های ژاپنی هنوز هم فارغ‌التحصیلان سیستم تحصیلات تکمیلی را بیش از بقیه شایسته نمی‌دانند. به همین دلیل اصولا دانشجویان خارجی از کشورهای چین و کره‌جنوبی در آنها تحصیل می‌کنند. دراین کشور دانشگاههای دولتی به‌طورکلی وضع علمی بهتری نسبت به دانشگاههای خصوصی دارند.
بیمه دندانپزشکی برای دانشجویان کانادایی
هزینه‌های تحصیلات عالیه در این کشور ٥٩٧٤دلار تخمین زده شده است. این درحالی است که متوسط درآمد ماهانه مردم این کشور ٢٩١٤هزار دلار است و میزان توان مالی مردم برای دسترسی به تحصیلات عالیه ٢٢,٤٤درصد تخمین زده می‌شود. این درحالی است که ٥ دانشگاه این کشور جزو ١٠٠ مرکز تحصیلات عالی برتر دنیا قرار دارند. کانادا یکی از محبوب‌ترین مقاصد دنیا برای دانشجویان خارجی است. دراین کشور فرصت‌های تحصیلی مختلفی ارایه می‌شود. دراین کشور شهریه تحصیلی بسیار پایین‌تر از شهریه دانشگاه‌هایی با سطح علمی بالا درکشورهایی مانند آمریکا، انگلیس و استرالیا خواهد بود. در این کشور دانشگاه‌ها خود شهریه‌ها را براساس عواملی مانند برنامه درسی دانشجو، کانادایی یا خارجی بودن دانشجو، تحصیل در مقطع دانشگاه یا تحصیلات تکمیلی تعیین می‌کنند. به هرحال شهریه دانشگاه‌ها در ایالت اونتاریو از بقیه اماکن گران‌تر است. یک دانشجوی خارجی در این کشور برای تحصیل درمقطع کارشناسی یا تحصیلات تکمیلی ٦هزار دلار کانادایی (٤٥٣٤ دلار آمریکایی) به ازای هر‌سال هزینه می‌کند.
علاوه بر این موارد دانشجویان باید هزینه‌ای اضافی به نام «هزینه فعالیت» را به غیرشهریه معمول بپردازند. این دریافتی از دانشجویان صرف حمایت از رسانه‌های دانشجویی (مانند روزنامه یا برنامه رادیویی دانشگاه) و سازمان‌های دانشجویی یا خرید ابزارهای ورزشی می‌شود. به‌طورکل تمام فعالیت‌هایی که رایگان تلقی می‌شوند، در اصل با پرداخت هزینه فعالیت تأمین وی شوند.یکی دیگر از هزینه‌هایی که به‌طور معمول از تمام دانشجویان گرفته می‌شود، بیمه درمانی و دندانپزشکی است. دانشجویانی که دارای پوشش بیمه دیگری هستند و تمایلی به استفاده از این خدمات ندارند، به‌طور معمول باید قبل از مهلت تعیین‌شده این بیمه را لغو کنند. با این وجود شاید بتوان این هزینه را بهترین و محبوب‌ترین هزینه میان دانشجویان دانست. خدمات مرتب دندانپزشکی مانند جرم‌گیری و معاینه چشم نیز بخشی از این بیمه است. این هزینه سالانه ٢٠٠ تا ٤٠٠دلار تخمین زده می‌شود.
تحصیلات عالی رایگان آلمانی از جیب مالیات‌دهندگان
دراین کشور دانشگاههای مختلف اصولا هزینه‌ای دریافت نمی‌کنند. باید توجه داشت که متوسط درآمد ماهانه مردم این کشور ٢٣٩٨دلار است. البته میزان توان مالی مردم برای دسترسی به تحصیلات عالیه کمتر از بقیه کشورها و حدود ٤,٢٤درصد تخمین زده شده است. ٤ دانشگاه آلمانی نیز جزو ١٠٠ دانشگاه برتر دنیا قرار دارند. مدت‌هاست که در آلمان شهریه‌های دانشگاهی منسوخ شده‌اند. در آلمان حدود ٢٧درصد جوانان شایسته تحصیل در مقطع آموزش عالی می‌شوند. آلمان درصد بالایی از تولید ناخالص ملی خود را صرف تحصیلات می‌کند. در دانشگاههای این کشور کارمندان بخش آموزش به مراتب بسیار زیادتر از بقیه کشورهای اروپایی مانند انگلیس هستند.
همچنین در آلمان میان دانشگاههای فعالیت‌های تحقیقاتی انجام می‌دهند و مراکزی که به‌طور کامل به تدریس اختصاص دارند، تمایز بیشتری وجود دارد تا فرآیند آموزش با دقت بیشتری انجام شود. همچنین برخلاف کشورهای دیگر مانند کانادا، مکزیک، انگلیس و آمریکا دانشجویان هزینه‌های تحصیلات عالیه خود را نمی‌پردازند بلکه این هزینه‌ها از مالیات‌دهندگان گرفته می‌شود و جالب آن‌که کیفیت آموزش در دانشگاههای دولتی بالاتر از دانشگاههای خصوصی است. البته باید توجه داشت که هرچند شهریه دانشگاه در آلمان نزدیک به صفر است اما هزینه‌های زندگی در این کشور بالاتر از حد میانگین است. در آلمان یکی از پرطرفدارترین رشته‌ها، دندانپزشکی است.
