اگرچه با اجرایی شدن برجام و رفع موانع نرم افزاری و اداری پیوستن به سامانه خدمات پیام رسان انتقال وجوه بین بانک های بین المللی یا همان سوئیفت اکنون مشکلی برای فعالان اقتصادی برای برقراری این سامانه وجود ندارد اما عدم رفع تحریم دلاری با کارشکنی آمریکایی ها پس از اجرایی شدن برجام موجب شده است که برقراری سوئیفت عملا کارایی خود را از دست بدهد چرا که تحریم دلاری و به عبارت دقیق تر مانع تراشی فدرال رزرو (بانک مرکزی ایالات متحده) برای انتقال ارز برمبنای محاسبات دلاری از طریق بانک های ایرانی موجب می شود اصولا انتقال وجهی صورت نگیرد تا نیازی به پیام رسانی درمورد آن به طرف دیگر تبادل ارز ایجاد گردد.
مشکل کجاست؟
درشرایط عادی برای انتقال وتبدیل هرنوع ارز به ارز دیگر از یک نقطه به نقطه دیگر جهان علاوه بر خدمات پیام رسانی مالی دارای ایمنی بالا که درقالب سامانه انجمن جهانی تبادلات بین بانکی مالی بین المللی یا همان سوئیفت انجام می پذیرد، نیازمند درنظر گرفتن یک ارز ثابت بین المللی برای تعیین نرخ تبدیل هر ارز به ارز دیگر هستیم که دراینجا دلار به عنوان پایه یا هارد کارنسی (hard currency) عمل می کند و مبنای نرخ تبدیل یک ارز به ارز دیگر می شود. یکی از فعالان اقتصادی در اتاق بازرگانی ایران با اشاره به این موضوع به گزارشگر ما می گوید: در سامانه های بانکی بین المللی برای تبدیل هر ارز به ارز دیگر باید ابتدا مبنایی برای محاسبه وجود داشته باشد که این مبنا معمولا به دلار محاسبه می شود وبرای این که ارز مبداء امکان تبدیل به ارز مقصد را بیابد این فرآیند تبدیل به دلار ممکن است چند ثانیه طول بکشد.
وی می افزاید:این فرآیند تبدیل موجب می شود که جابجایی و تبدیل یک ارز به ارز دیگر لحظاتی تحت نظارت و سلطه بانک مرکزی آمریکا قرار بگیرد که همین موضوع موجب می شود آن ها بتوانند تحریم دلاری را برای وجوهی که از ایران یا توسط بانک های ایرانی انتقال می یابد اعمال کنند.
به گفته این بازرگان درحال حاضر این مساله برای انتقال بسیاری از انواع ارز به ارز دیگر وجود دارد و تنها مشمول تبدیل ارزهای رایج به دلار نیست .درچنین شرایطی تنها زمانی امکان جابجایی مالی وجود دارد که یک ارز معتبر رایج دردنیا مانند یورو از یک بانک به بانک دیگر بدون تبدیل به ارز دیگری انتقال یابد.
بانک کارگزار نداریم
محمد لاهوتی، رییس کنفدراسیون صادرات ایران با تایید مشکل جابجایی برخی از وجوه بر مبنای محاسبات دلاری می گوید: این مشکل در سیستم بانکی برخی از کشورها مثل هند و امارات که مبنای محاسباتشان را دلار قرار می دهند وجود دارد ولی درکشورهای حوزه اروپا که مبنای محاسبات یورو است، چنین مشکلی وجود ندارد ولی مشکل دیگر آن است که بانک کارگزاری که به بانک ایرانی اعتماد کند و این مبادله را به یورو انجام دهد وجود ندارد.
وی با برشمردن سه مشکل در مسیر انتقال وجوه ارزی برای کشورمان می افزاید:بعد از برجام انتظار این بود که روابط بانکی طبق شرایط گذشته یعنی قبل از تحریم شود ولی این موضوع به سرعت محقق نشد چون بانک مرکزی به دلیل سالها تحریم و قطع ارتباط با سایر بانکها نرم افزارها وشرایط لازم را برای ارتباط با سایر بانکها و به روزرسانی خود دراختیار نداشت که این مشکل به مرور حل شده است.
به گفته وی مشکل دوم به نبود کارگزار مناسب باز می گردد که بتواند طرف بانک های ایرانی در خارج از کشور شود و وجوه خارجی را برای بانک های ایرانی دریافت یا بالعکس به طرفهای خارجی پرداخت کند چون آمریکا به طورمشخص تضمین نمی دهد که اگر با ایران مراوده کنید مشمول تحریم بعدی نمی شوید.
لاهوتی موضوع پولشویی و تنظیم روابط با کارگروه اقدام مالی (FATF) را مشکل سوم درمسیر انتقال وجوه می داند و می افزاید: برای حل این مساله باید تعهداتی بدهیم که درگذشته به دلیل تحریم ها امکان پذیر نبود و جزو کشورهای ممنوع المعامله بودیم که این مساله حدود دوهفته قبل به مدت یک سال تعلیق شد ولی تعهداتی وجود دارد که شاید بانک مرکزی حاضر به پذیرش آن نباشد.
نیاز به تلاش بیشتر تیم مذاکره کننده
هرچند نمی توان به صراحت گفت که تیم مذاکره کننده ایرانی هنگام مذاکرات درمورد رفع تحریم بانکی درخصوص مشکلاتی که تحریم دلاری ممکن است درآینده به وجود بیاورد، اشراف نداشته است ولی درعمل تلاش های آنان درخصوص رفع تحریم بانکی و برقراری سامانه سوئیفت به دلیل همین کارشکنی آمریکایی ها نقش برآب شد. رییس کنفدراسیون صادرات ایران معتقد است تیم مذاکره کننده ایرانی برای توسعه اعتماد میان بانک های کارگزار خارجی وطرفهای ایرانی باید تلاش بیشتری کند تا مشکل کارگزاری ها حل شود و اعتماد آنها برای انجام معامله با طرفهای ایرانی جلب شود و می افزاید: درحال حاضر حل مشکل مبادلات دلاری تنها درصورتی مقدور است که مبادله از طریق بانک هایی صورت گیرد که مبنای مبادلاتشان یورو است که دراین صورت انتقال وجوه دیگر تحت نظارت بانک مرکزی آمریکا قرار نمی گیرد بلکه تحت نظارت بانک مرکزی اروپا قرار خواهد گرفت. به گفته وی درشرایط فعلی به دلیل تحریم دلاری ، منابع دلاری کشورمان درخارج از کشورعملا بلوکه شده است و امکان جابجایی ارز به دلار وجود ندارد.
بودن یا نبودن سوئیفت چندان فرقی ندارد
همچنین به گزارش مهر، قفل سوئیفت چند وقتی است که به ظاهر باز شده است. اکنون کمتر فعال اقتصادی گلایه از عدم برقراری آن دارد اما اینکه بعد از برقراری در تسهیل مراودات بانکی ایران با دنیا چقدر کارآیی دارد، سوال مهمی است. آنگونه که تجار می گویند اکنون بودن یا نبودن سوئیفت چندان فرقی به حال‌شان ندارد، چرا که هنوز روابط کارگزاری ایران با دنیا برقرار نیست.
چند سالی بود که بعد از تشدید تحریم‌های آمریکا و غرب علیه ایران، همه چیز باید از کانال غیر رسمی پیش می رفت اما بعد از اجرایی شدن برجام، همه چشم‌ها به برقراری مجدد روابط بانکی ایران با دنیا در یک کانال رسمی دوخته شده بود و اولین چیزی که جرقه‌های امید را در دل فعالان اقتصادی به وجود آورد، همین حل مشکلات بانکی از کانال رسمی با دنیا بود.
روزها گذشت تا کشمکش‌های دولت و فعالان اقتصادی بر سر برقرار بودن یا نبودن سوئیفت به نتیجه و یک حرف مشترک برسد که بالاخره سوئیفت وصل است یا نه؟ دولت می گفت ارتباط شبکه جهانی سوئیفت با ایران برقرار شده و حتی تور رسانه ای برای بازدید خبرنگاران از مراحل اجرایی شدن آن در مراودات بانکی برگزار شد اما با این همه فعالان اقتصادی می گفتند هنوز در عمل و واقعیت، نمی توانند از خدمات سوئیفت استفاده کنند.حال اما دیگر کمتر کسی از برقرار نبودن سوئیفت گلایه دارد، همه چیز برقرار است اما اینکه بودن یا نبودنش چقدر به تعاملات تجاری ایران با دنیا کمک می کند هم خود نکته دیگری است. فعالان اقتصادی می گویند آن انتظاری که از برقراری سوئیفت در تسهیل مراودات بانکی شان داشتند، محقق نشده است.
هنوز روابط کارگزاری با دنیا برقرار نیست
محمد لاهوتی، رئیس کنفدراسیون صادرات ایران همچنین می گوید: سوئیفت اکنون برقرار شده ولی عملا کارآیی لازم را برای بنگاه‌های اقتصادی و تجار ندارد، چراکه هنوز روابط کارگزاری ایران با دنیا برقرار نیست. بانک‌های ایرانی هنوز نتوانسته اند روابط خوبی را با همتایان خارجی خود برقرار سازند، پس در عمل بودن یا نبودن سوئیفت گره اصلی مراودات بانکی ایران با دنیا را باز نکرده است.
وی می افزاید: البته دیگر تبادلات پولی میان تجار ایرانی و خارجی آنگونه که در زمان تحریم اتفاق می افتاده، نیست و دلارهای لازم برای مبادلات تجاری به طرق قبل جابه جا نمی شود اما اصولا اینکه تصور شود سوئیفت برقرار شده و مشکلات بانکی ایران با دنیا بر سر نقل و انتقالات پول صد در صد حل شده، درست نیست.
البته فعالان اقتصادی بارها و بارها نسبت به عقب ماندگی بانکها در برقراری روابط کارگزاری شان با دنیا هشدار داده بودند و از دولت می خواستند تا به بانکها دستور دهد که خود را با شرایط امروز بانکداری دنیا تطبیق دهند اما گویا بازار تامین مالی داخلی و دریافت سودهای جذاب از تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی بابت وام‌های پرداختی به اندازه کافی برای بانکها جذاب هست که سرگرمشان کند.
بانک ها باید مشکل را ریشه ای حل کنند
همچنین اسدا... عسگراولادی رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین نیز معتقد است که سوئیفت بدون داشتن روابط کارگزاری بانک‌های ایرانی با دنیا به درد اقتصاد ایران نمی خورد، بانکها باید مشکل را ریشه ای حل کنند.وی می افزاید: هنوز بانک‌های دنیا می‌ترسند با ایران کار کنند، چون آمریکا آنها را سرزنش می کند و حتی ممکن هم است که جریمه شوند، پس آنها در برقراری روابط بانکی با ایران تردید می‌کنند و کار به کندی پیش می رود.
عراقچی:تحریم دلاری جزو تحریم های اولیه است
سید عباس عراقچی،رییس ستاد اجرای برجام نیزدرگفت وگوی ویژه خبری شبکه دوم سیما با بیان این که یکی از مهم ترین مشکلات ما در زمان اجرای برجام تداخل تحریم های اولیه با تحریم های ثانویه است گفت: آمریکایی ها از همان ابتدای انقلاب درباره گروگان گیری در ایران تحریم هایی را وضع کرده بودند که آن هم سرجایش است و ربطی به موضوع هسته ای ندارد .وی افزود: برخی امروز انتقاد می کنند که چرا پس از برجام تعاملات ما با دلار به راحتی صورت نمی گیرد در حالی که ما طی سال ها تلاش کردیم که از فضای تعاملات دلار دوری کنیم اما در عین حال مسئله اینجاست که تعاملات با دلار به تحریم های اولیه بر می گردد و ربطی به تحریم های هسته ای ندارد.
عراقچی تاکید کرد: یکی از مهمترین مشکلات ما این است که تحریم های اولیه سرجایش باقی است و دلار هم به این تحریم ها مرتبط است و اگر بخواهیم تبادلات را با دلار انجام دهیم به مشکل بر می خوریم اما در تبادلات با یورو هیچ مشکلی نداریم.عراقچی همچنین با بیان اینکه بهره مندی از آثار تحریم ها منوط به وجود فضای تعامل میان بانک های ایران و کشورهای دیگر و همچنین اطمینان بخشی به بانک ها و شرکت های خارجی برای سرمایه گذاری در داخل کشور است گفت: ما نباید به گونه ای رفتار کنیم که مرتب بگوییم تحریم ها هنوز برداشته نشده است زیرا در چنین شرایطی طرف خارجی نیز رغبتی برای سرمایه گذاری و ارتقاء تعامل پیدا نمی کند بنابراین ما باید از نگاه منافع ملی به گونه ای تبلیغات رسانه ای را ساماندهی کنیم تا هم آمریکایی ها سوء‌استفاده نکنند و هم ما در داخل فضای ملتهب درست نکنیم.وی تاکید کرد: منافع ملی اقتضا می کند که فضای آرام و اطمینان بخشی را برای شرکت های خصوصی خارجی و بانک های آنها مهیا کنیم و اگر غیر از این باشد آنها طبیعتاً به تردید می افتند.
به گفته وی اکنون سوئیفت مجاز شده است که با ایران کار کند و باز شدن آن نیز چهار هفته طول کشید.رئیس ستاد پیگیری اجرای برجام با تاکید بر اینکه در همه جای دنیا بازگشت تعاملات بانکی و ارتقای روابط بانک های کشورها زمان بر خواهد بود گفت: اکنون در شرایط جدید بعد از برجام بانک های ایران تلاش می کنند با بانک های دنیا ارتباط برقرار کنند چرا که ارتباط بانک های ما با بانک های بیرون قطع شده بود.وی افزود: مذاکرات میان بانک ها نیز نیازمند زمان است تا با هم مرتبط شوند چرا که شبکه بانکی همانند شبکه برق رسانی پیچیده است.رئیس ستاد پیگیری اجرای برجام گفت: از زمان اجرای برجام تا کنون هزار و 984 ال اسی بانکی باز شده است.عراقچی در ادامه افزود: تا کنون بانک های کشور حدود 300 کارگزاری با بانک های خارجی داشته اند که نمونه آن 20 کارگزاری بانک ملی، 43 کارگزاری بانک ملت و 14 کارگزاری بانک تجارت است و این نشان می دهد که روابط کارگزاری بانک های ما با بانک های بیرون در حال شکل گیری است و البته بانک های خصوصی خارجی باید خود تصمیم بگیرند که با بانک های ما ارتباط برقرار کنند.
