با شروع زمستان و از همان نخستین روز‌های دی تب و تاب بازار برای خرید‌های نوروزی آغاز می‌شود. به نظر می‌رسد سال 94 بازار خرید عید روز‌های متفاوت‌تری نسبت به سال‌های پیش پشت سر گذارد، زیرا امسال به دلیل گشایش‌های بین‌المللی مردم پیش‌بینی مشخصی از آینده بازار ندارند و به‌دلیل ترس از گرانی، زودتر از سال‌های گذشته به بازار‌ها شتافته‌اند. اما گذشته از استقبال زود هنگام مردم از بازار عید، قاچاقچیان خشکبار، پوشاک، میوه‌جات و... نیز خیلی زود فعال و دست به‌کار شده‌اند.
اینها قاچاقچیان فصلی هستند که نه فقط برای مایحتاج ایام عید، بلکه در هر فصل با توجه به نیاز‌ها و احتیاجات آن ایام از طرق غیرقانونی و زیرزمینی کالا و محصولاتی مقتضی را وارد کشور می‌کنند. قاچاقچیان فصلی همانطور که ماه‌های پایانی سال را فرصت مناسبی برای قاچاق آجیل و میوه می‌یابند، ششمین ماه سال را بهترین زمان برای قاچاق لوازم‌التحریر می‌دانند و ماه‌های دیگر هم درخور همان بازه زمانی اقلام قاچاق را روانه بازار می‌کنند.
در هر فصل سال بنابر اقلیم یا مناسبات خاص بازار یک سری از کالا‌ها و محصولات رونق می‌یابد و میزان تقاضا در این بازار‌ها افزایش پیدا می‌کند. در همین حال افرادی از موقعیت سواستفاده کرده و به واردات اجناس ارزان از راه‌های غیرقانونی دست می‌زنند و محصولات قاچاق را وارد بازار می‌کنند. این اتفاق صرفا مربوط به روز‌های خاصی از سال نمی‌شود، بلکه قاچاقچیان فصلی همواره بازار خود را دارند و در هر بازه زمانی با توجه به شرایط بازار و میزان تقاضا، کالای قاچاقی خود را تغییر می‌دهند. به عنوان مثال قبل از شروع سال تحصیلی و در شهریور ماه موقعیت بازار را برای فروش لوازم‌التحریر مناسب می‌دانند و در حوزه قاچاق لوازم‌التحریر فعالیت می‌کنند یا از اواسط دی ماه باتوجه به نزدیک شدن عید نوروز، به بازار خشکبار و پوشاک نفوذ می‌کنند و با ورود به این بازار‌ها عرصه را برای تولیدکنندگان داخلی تنگ می‌کنند. این موضوع نه تنها تنظیم قیمت‌ها را در پی ندارد، بلکه نابودی تولید ملی و ضربه به قدرت خرید مصرف‌کننده نهایی را نیز به دنبال دارد.
اما مساله اساسی مربوط به نظارت ورود اجناس قاچاق به کشور است که به نظر می‌رسد مسئولان در این زمینه کوتاهی می‌کنند. گواه این سخن گسترش هر ساله قاچاقچیان فصلی است. حتی زمانی که بسیاری از کارشناسان و رسانه‌ها رواج قاچاق فصلی را هشدار می‌دهند، مسئولان این موضوع را نادیده می‌گیرند و در صورت برخورد هم چندان سختگیرانه عمل نمی‌کنند. اما مساله تامل برانگیر و تاسف‌بار این است که در برخی گزارش‌ها مشاهده می‌شود حتی گاهی این قاچاقچیان با نفوذ در برخی دستگاه‌ها بدون هیچ ریسکی به قاچاق کالا می‌پردازند.
توانمندسازی قاچاقچیان فصلی
اگرچه دولت یازدهم در این چند سال سعی بر این دارد تا با تامین مرکبات مورد نیاز مصرف‌کنندگان، مشکل وکمبودی برای مصرف‌کنندگان در ایام نوروز به‌وجود نیاید و کشور به حدی از تولید مرکبات رسیده که حتی واردات مرکبات از مبادی رسمی مممنوع است، اما همچنان شاهد ورود مرکبات از مبادی غیرقانونی به کشور هستیم. در حالی این مرکبات وارد کشور می‌شود که به گفته معاون وزیر کشاورزی برای بازار شب عید هیچ نگرانی وجود ندارد و پیش‌بینی می‌شود 30 هزار تن مرکبات خریداری و ذخیره‌سازی شود. اما در شرایط نامساعد کنترلی و نظارتی، فرصت طلبانی که تجارت خود را بر پایه واردات زیرزمینی و قاچاق بنا کرده‌اند، به دلیل به حاشیه رفتن واردکنندگان قانونی، بیشترین بهره برداری را از نابه‌سامانی بازار دارند.
هر چند ذات واردات قاچاق و پنهانی، اندازه‌گیری مستقیم آن را با مشکل رو به‌رو می‌سازد و معمولا بیشتر روش‌های اندازه‌گیری میزان کالاهای قاچاق، روش‌های تخمین غیرمستقیم اینگونه فعالیت‌ها است، اما واقعیت این است که وقتی فعالیت رسمی به‌ویژه در شرایط رکود با هزینه بسیار بالا و دست‌اندازهای مستمر روبه‌رو می‌شود، بسترهای فعالیت اقتصاد غیررسمی گسترش می‌یابد. آنچه امروز به‌طور مستقیم در بازار و از گزارش‌های کمیسیون‌های مختلف مجمع واردات مشاهده می‌شود، ضعیف شدن واردکنندگان قانونی و شناسنامه‌دار و در مقابل توانمند شدن افرادی است که بدون هیچگونه محدودیتی و بدون رعایت ضوابط و استانداردهای لازم و بدون ارائه خدمات پس از فروش و ضمانتنامه‌های معتبر، اقدام به واردات غیرقانونی کالاهای مورد نیاز مردم می‌کنند و علاوه بر اینکه حقوق گمرکی و سایر حقوق دولت را پرداخت نمی‌کنند، مصرف‌کنندگان را نیز با مخاطرات جدی مواجه می‌سازند.
فرصت‌طلبی قاچاقچیان فصلی
یک تجارت چه به صورت قانونی و چه به شکل غیرقانونی براساس یک معماری منطقی تشکیل می‌شود و در قالب پردازش تحلیلی لحظه به لحظه رویدادهای داخلی و خارجی جریان پیدا می‌کند. مسلما فرصت‌طلبانی که تجارت خود را بر پایه واردات زیرزمینی و قاچاق بنا کرده‌اند، به دلیل به حاشیه رفتن واردکنندگان قانونی، بیشترین بهره برداری را از نابه‌سامانی بازار گرفتار در رکود دارند. این هشداری است که به‌ویژه در زمانی که در حال نزدیک شدن به ایام خرید پایان سال هستیم به مسئولان داده می‌شود و باید به‌شکل جدی مورد اهتمام دولت قرار گیرد.
هر ساله تامین‌کنندگان کالای قاچاق برای خرید شب عید مردم کیسه دوزی می‌کنند و به همین جهت تلاش واردکنندگان رسمی کشور برای تامین کالای شب عید دوچندان می‌شود اما نشانگر‌های اقتصادی حاکی از آن است که در شرایط فعلی که اقتصاد در رکود به‌سر می‌برد، تدارک قاچاقچیان هم مضاعف شده است و به همین جهت دولتمردان باید فازهای جدیدی از تسهیل تجارت را عملیاتی کنند که خوشبختانه با اجرایی شدن برجام و سفر‌های اخیر رئیس‌جمهور امید می‌رود در آینده‌ای نزدیک بازرگانان کشور به آسانی فعالیت تجاری انجام دهند. همچنین با قوانین جدید گمرکی و الکترونیکی شدن اطلاعات گمرکی به نظر می‌رسد فعالیت‌های غیرقانونی گمرکی کمتر شکل گیرد.
کشف محموله قاچاق میلیاردی گردو و بادام
با این حال حدود دو هفته پیش فرمانده انتظامی نقده از توقیف محموله قاچاق سه تنی گردو و مغز بادام چینی به ارزش یک میلیارد ریال در این شهرستان خبر داد، به‌طوری‌که ماموران انتظامی این شهرستان در بازرسی از دو دستگاه خودرو، مقدار سه تن گردو و مغز بادام چینی کشف کردند و در این زمینه چهار نفر متهم نیز دستگیر شدند. طبق گزارش کارشناسان ارزش محموله بادام و گردو کشف شده مبلغ یک میلیارد ریال عنوان شده است. سودآوری بالای قاچاق کالا، بیکاری و عدم وجود شغل پایدار از جمله مهم‌ترین عوامل مهم در گرایش برخی افراد به سوی قاچاق کالا محسوب می‌شود. لازم است دولت و مسئولان دولتی در زمینه ایجاد اشتغال پایدار برای جوانان راهکارهای اساسی را در پیش گیرند. به گفته ماموران انتظامی، گردو و بادام هندی از جمله محصولات کشاورزی هستند که به صورت قاچاق وارد کشور می‌شود و میزان گردویی که از طریق قاچاق وارد کشور می‌شود، دو برابر تولید داخلی است.
استان‌های مرزی همچون آذربایجان غربی از مهم‌ترین استان‌هایی است که محور قاچاق کالا قرار گرفته و اگرچه بسیاری از محموله‌های قاچاق در استان کشف می‌شود اما اقدامات پیشگیرانه موثری در این راستا انجام نمی‌شود. به هرحال دولت و مسئولان باید توجه داشته باشند تا زمانی که کنترل و نظارت خود را به حد لازم نرسانند، شاهد این اتفاقات هستیم. عدم نظارت و کنترل کافی در حوزه قاچاق کالا، باعث شده است قاچاقچیان فصلی بدون هیچ واهمه و نگرانی بازار‌های کشور را مصادره کنند و اقتصاد کشور را با اخلال مواجه سازند.
رواج قاچاق علاوه بر اینکه تولیدکنندگان را به انزوا کشانده، باعث شده است کالای بی‌کیفیت به دست مصرف‌کنندگان نهایی رسد که این امر اگر در حوزه خوزاک باشد، سلامت جامعه را با خطر مواجه می‌سازد. چه بسا افرادی که به‌دلیل استفاده از برنج‌های نامرغوب که به شکل قاچاق وارد کشور شد دچار بیماری‌های لاعلاج و کشنده شده‌اند. علاوه بر این، امروزه که در شرایط پساتحریم قرار گرفته‌ایم، برای اینکه بتوانیم در بازار‌های بین‌المللی با دیگر کالا‌ها رقابت داشته باشیم، باید بساط قاچاق، چه از نوع فصلی و چه از هر نوع دیگر را از کشور برچینیم.
