نشریه اقتصادی فوربس طی گزارشی نوشت: شکی نیست که توافق مهم ایران با شرکت ایرباس برای خرید 118 فروند هواپیمای جدید، صنعت هوانوردی ایران را که سالها گرفتار تحریم بوده، متحول خواهد کرد، اما از ماهیت تاریخی و مهم این توافق که بگذریم، چند سؤال همچنان در این زمینه بدون پاسخ باقی مانده است.
با توجه به اینکه شرکت آمریکایی بوئینگ نیز البته فعلاً به‌صورت غیرعلنی در تلاش برای فروش هواپیما به ایران است، کارشناسان صنعت هوانوردی این معاملات را از نزدیک رصد می‌کنند. در اینجا به 5 سؤالی می‌پردازیم که هنوز پاسخ آنها را در مورد خریدهای هواپیمای ایران نمی‌دانیم:
1 ــ چه هواپیماهایی قرار است به ایران داده شود: بر اساس اعلام ایرباس، 118 سفارش ثبت شده، شامل 73 هواپیمای پهن‌پیکر (45 فروند ای330، 16 فروند ای350 و 12 فروند ای380) و 45 فروند هواپیمای باریک‌پیکر (همه از خانواده ای320) است. این آمار از سوی مقامات ایرانی نیز تکرار شده است.
اما حداقل دو نفر از مقامات آمارهای متفاوتی ارائه داده‌اند. 3 روز قبل از اعلام قرارداد با ایرباس، محمد خداکرمی، معاون رئیس سازمان هواپیمایی کشوری ایران گفته بود که اکثر هواپیماها از خانواده ای320 خواهند بود. این ادعا بعداً از سوی اصغر فخریه کاشان، معاون وزیر حمل و نقل ایران نیز تکرار شد و وی یک روز بعد از اعلام این قرارداد گفت که اکثر سفارشات ثبت شده هواپیماهای ای320 و ای321 هستند.
ایران به‌خلاف هواپیماهای مدل جدیدتری که در این قرارداد سفارش داده شده، به هواپیماهای خانواده ای320 عادت کرده است. بنابراین خرید هواپیماهای باریک‌پیکر منطقی‌تر به نظر می‌رسد. آیا ایرباس می‌تواند در حالی که مذاکرات با بوئینگ ادامه دارد، با استفاده از هواپیماهای پهن‌پیکری که تولید کرده و ذخیره نموده است، برای تصاحب بازار ایران زودتر بجنبد و پیشدستی کند؟
2 ــ هواپیماها چه‌زمانی تحویل خواهد شد: ایران بازه زمانی مشخصی را برای تحویل این هواپیماها اعلام نکرده، اما فخریه گفته که اولین هواپیماها امسال تحویل داده خواهند شد و آخرین جت‌ها نیز سال 2022 به دست ایران می‌رسد، اما اشتباه نکنید، این یک زمان‌بندی بسیار خوش‌بینانه است. حتی با کمک شرکای خارجی، به‌روزرسانی توانمندی‌های مهندسان ایرانی در نگهداری و به کار بردن هواپیماهای جدید زمان می‌برد، زیرا آنها سالها روی هواپیماهای قدیمی کار کرده و در این زمینه تجربه به دست آورده‌اند. در جریان تحویل هواپیماها در اولین مراحل آموزش باید این موضوع نیز در نظر گرفته شود.
3 ــ این هواپیماها به کدام شرکت واگذار می‌شود: این بزرگترین سؤالی است که ذهن‌ها را درگیر کرده است. ایرباس اعلام کرده که تمامی این 118 فروند هواپیما تحویل ایران ایر خواهد شد، این در حالی است که ایران ایر در حال حاضر تنها با 26 هواپیما پرواز می‌کند و 19 هواپیمای دیگر هم در آشیانه هستند. ایران ایر اخیراً 40 هواپیمای ای‌تی‌آر هم سفارش داده است و احتمال خریدهای دیگر از شرکت‌هایی نظیر بوئینگ را هم رد نکرده است. با توجه به نیاز شرکت‌های دیگر نظیر هواپیمایی آسمان، کیش ایر و قشم ایر، منطقی نیست که تهران بخواهد همه این هواپیماهای جدید را به یک ایرلاین اختصاص دهد.
4 ــ چقدر بابت این هواپیماها پرداخت خواهد شد: قبل از اعلام قرارداد با ایرباس، بانک مرکزی ایران 2 موافقتنامه با مؤسسات تأمین اعتبار صادرات کوفاکه فرانسه و ساچه ایتالیا منعقد کرد. این آژانس‌ها ممکن است تضمین‌هایی برای بانک‌های اروپایی‌ای که در این معامله دخیل هستند صادر کنند، اما نهادهای ایرانی هنوز محدودیت‌های سنگینی در داخل سیستم مالی آمریکا به‌خصوص در زمینه معاملات دلاری دارند. هرچند این موانع فنی غیرقابل حل نیستند، اما برطرف کردن آنها مستلزم اراده سیاسی و تمایل برای ریسک پذیری از سوی بانک‌های غربی خواهد بود.
5 ــ آیا امکان تغییر در این قرارداد وجود ندارد: ما داریم در مورد یادداشت تفاهم‌هایی صحبت می‌کنیم یا درباره قراردادهای محکم و تعهدآور حقوقی؟ آیا گزینه‌ها یا حقوق خرید هم در این قرارداد پیش‌بینی شده‌اند؟ در بیانیه ایرباس اشاره چندانی به این مسائل نشده، اما ممکن است با بررسی سفارش رسمی ثبت‌شده در ماه فوریه بتوانیم به این سؤالات پاسخ دهیم، اما تا آن موقع ناچاریم به اظهارات قبلی تولید کننده درباره مذاکرات با ایران رجوع کنیم. اگر اظهارات فابریک برگیر، مدیر شرکت ایرباس را درباره ماهیت حقوقی مذاکرات با طرف ایرانی ملاک قرار دهیم، باید قانع شویم که یک قرارداد 25 میلیارد دلاری 12ساله فروش هواپیما مذاکره و منعقد شده است.
