به گزارشافکارخبر،کشفیات باستانشناسی و پژوهشهای انجام گرفته نشان می‌دهد که رومیان نخستین کسانی بودند که از ارزش کاربرد سیمان به مفهوم گیرش و سخت شدن آگاهی پیدا کردند. ۲۷قرن پیش از میلاد مسیح و تا اواسط قرن هجدهم علاوه بر گل رس و گچ، ماده چسبندهی دیگری به نام آهک پخته به طور مصنوعی تهیه می‌شد که به آهک زنده موسوم بود واز طریق پاشیدن آب، آن را به آهک شکفته تبدیل مینمودند.
رومیان با گذشت زمان ماده‌ای را که پوزولان نامیده می‌شد به گرد آهک شکفته افزودند و با آب، ملاتی ساختند که پس از گیرش توانست در هوا و در زیر آب به حالت سخت باقی بماند. درآن عصر، محصولی را که از اختلاط پوزولان و آهک به دست آمد، سیمان یا “CAEMENTE “ نامیدند.
نخستین مراحل کاربرد سیمان در ایران به منظور مصرف در اماکن و تاسیسات بیگانگان مقیم کشور بوده است که آنها از سیمان وارداتی در ساخت کلیساها، سفارتخانهها و بنادر تجارتی و نظایر آن استفاده کردهاند اما تحولات اجتماعی و حرکات صنعتی شدن کشور، لزوم تهیه سیمان را روز به روز بیشتر نمود و از زمانی که احداثساختمانهای بزرگ همچون ساختمان راه آهن دولتی، پل‌ها، تونلها و ایستگاهها آغاز شد سیمان نیز در گروه اقلام وارداتی کشور قرار گرفت و از این رو دولت تصمیم گرفت ماشینآلات لازم را برای احداثکارخانه کوچکی با ظرفیت تولیدی یکصد تن سیمان در روز خریداری نماید و در سال
۱۳۱۰ در هفت کیلومتری جنوب تهران نزدیک به کوههای بی بی شهر بانو و کوه سرسره، احداثاولین کارخانه سیمان ایران آغاز شد.
تعریف سیمان
سیمان ماده‌ای چسبنده است که قابلیت چسبانیدن ذرات به یکدیگر و بوجود آوردن جسم یکپارچه از ذرات متشکله را دارا است و از ترکیب مصالح آهکی، رس، سیلیس و اکسیدهای معدنی در دمای ۱۴۰۰ تا ۱۵۰۰ درجه سانتی‌گراد ساخته می‌شود. به محصول ایجاد شده، پس از حرارت دادن مواد معدنی نام برده شده، کلینکر گویند. کلینکر یکی از مواد اولیه تولید سیمان به شمار میرود و یک محصول فرایندی است که برحسب نوع سیمان، ترکیب مواد اولیه تعیین می‌شود. از آسیاب کردن کلینکر به همراه مقدار مناسبی سنگ گچ، انواع مختلف سیمان بدست می‌آید. با اضافه نمودن پوزولان به کلینکر، سیمان پوزولانی حاصل می‌شود و و
از پودر کردن کلینکری که عمدتا از اکسیدهای سیلیسی، آلومینیومی و آهنی بدست می‌آید، سیمان پرتلند تولید می‌شود. تفاوت سیمان پرتلند و پوزولانی به این صورت است که بتن دارای پوزولان، نسبت به بتن با سیمان پرتلند آهسته تر به مقاومت اولیه می‌رسد، اما مقاومت نهایی آن، بیشتر از مقاومت بتن با سیمان پرتلند است.
سیمان در ایران در تیپهای مختلفی با درجه یک تا پنج و در انواع پرتلند و پوزولانی تولید می‌شود و این اختلاف درجه بندی ارتباط با کاربرد و محیط مصرف سیمان دارد به شکلی که میزان سولفات، کلر و در معرض آب و هوا بودن ترکیب مواد اولیه در تولید سیمان مورد نیاز در سازه را تغییر می‌دهد.
۸۶ واحد تولیدی سیمان در کشور بر اساس آمار رسمی حضور دارند که برخی از آنها در مرحله پیش بهره برداری بوده یا برخی از آنها به دلایلی توقف تولید دارند. ظرفیت اسمی تولید سیمان و کلینکر مجموع این واحدها به ترتیب ۷۷.۵ میلیون تن سیمان و ۷۵.۶ میلیون تن کلینکر است.
بر اساس آمار رسمی، همکنون ۷۰ واحد تولیدی در صنعت سیمان مشغول به فعالیت‌اند و اهم آمار و اطلاعات مربوط به صنعت سیمان کشور منتهی به شهریور ۱۳۹۴ به شرح جدول زیر است:
مشاهده می‌شود که در ۶ ماه نخست سال جاری تنها ۴۰درصد از ظرفیت اسمی واحدهای سیمانی کشور در مدار بوده همچنین روند میزان تولید سیمان در سالهای گذشته نزولی است. خالی بودن ظرفیت در صنایعی که ارزش جایگزینی بالایی دارند ضمن شناسایی هزینه جذب نشده در تولید، باعثمیشود که شرکت در حالی که به شکل واقعی هزینه بالایی برای تعمیر و نگهداری سایت تولیدی انجام می‌دهد، منافعی از بابت آن کسب نکند.
با توجه به روند نزولی در تولید سیمان که در جدول شماره یک مشاهده شد، میزان تولید و فروش سیمان سالهای اخیر و پیشبینی سال جاری در جدول زیر بررسی می‌شود:
مشاهده می‌شود که میزان تولید و فروش سیمان نسبت به سال ۱۳۹۱ – ۱۳۹۲ روندی کاهشی دارد. برای بررسی دقیق تر موضوع و نتیجهگیری در خصوص شرکتهای حاضر در بازار سرمایه، برخی از مهمترین شرکتهای گروه در جدول زیر بررسی شده‌اند:
جدول فوق نشان می‌دهد که شرکتهای مورد بررسی که بخش عمده صنعت سیمان در بورس کشور را ایجاد میکنند، نسبت به سال گذشته با کاهش ۱۹درصدی در حجم فروش مواجه شده‌اند. این شرکتها در حالی ۲۴.۵میلیون تن فروش پیشبینی شده برای سال جاری در نظر گرفته اند که در ۶ ماه نخست ۱۰.۲میلیون تن معادل ۴۲درصد از برنامه را محقق کردهاند.
در صنعت سیمان، گاز مصرفی یکی از مهمترین عناصر هزینه است بنابراین به عنوان مهمترین ماده اولیه محسوب می‌شود که در تولید کلینکر به ازای هر تن محصول، ۱۰۰مترمکعب گاز مصرف می‌شود. نرخ گاز که در طول سالهای اخیر از ۷۰۰ریال در هر مترمکعب به ۱۰۰۰ریال برای صنایع و به ۱۳۲۰ریال برای صنایع فولادی و سیمانی افزایش یافته است.
با توجه به اطلاعاتی که ارایه شد، در قالب یک جدول میزان کلینکر تولیدی کل شرکتهای سیمانی حاضر در بورس و هزینه گاز مصرفی آنها مورد بررسی قرار گرفته است که میتواند اطلاعات مفیدی در اختیار قرار دهد:
این جدول نشان می‌دهد که کل ارزش کلینکر تولید شده در بازار ایران ۵۶۸۹ میلیارد ریال است در حالی که ارزش گاز مصرفی آن بر اساس نرخ بازار منطقه ای(۲۵ سنت هر nm۳) برابر با ۷۷۵۸ میلیارد ریال است. نکته اینجاست که باید بررسی نماییم نرخ‌های کلینکر و سیمان در ایران نسبت به نرخ جهانی فاصله دارند و یا دولت جهت حمایت ازین صنعت نرخ گاز ارزان در اختیار قرار داده است.
جدول زیر به بررسی نرخ هر تن سیمان در بازارهای جهانی و مقایسه آن با ایران پرداخته است:
همانطور که در جدول مشاهده میکنید ارزان ترین نرخ سیمان دنیا در بازار داخلی ایران معامله می‌شود و سیمان به دلیل حجم بالا و خاصیت فیزیکی خود قابلیت صادرات به نقاط دور دست را ندارد. آنچه در حال حاضر بیش از همه صنعت سیمان را در معرض خطر قرار داده و آنرا به سمت شرایط نامناسب سوق می‌دهد، انباشت محصول و یا کاهش مقدار فروش نیست بلکه در واقع نرخ بسیار پایین سیمان در داخل کشور باعثشده تا صنعت مزبور از حاشیه سود مناسبی برخوردار نباشد. رشد هزینهها از یک سو و عدم رشد نرخ سیمان از سوی دیگر منجر به کاهش محسوس سودآوری این صنعت خواهد شد، باید توجه داشت که بر اساس جدول شماره ۴،
در صورتی که نرخ گاز و نرخ کلینکر هر دو آزاد سازی شوند و نرخ‌های جهانی تعیین کننده باشد، ۹هزار میلیارد ریال به عایدی شرکتهای بررسی شده در جدول مورد اشاره افزوده می‌شود، بنابراین هرگونه افزایش نرخ و آزادسازی نرخها به نفع صنعت سیمان خواهد بود.
شرایط منطقهای منجر به کاهش صادرات شرکتهای سیمانی شده است. حضور داعش در عراق و وضع عوارض وارداتی بر سیمان ایران در این کشور باعثشده تا شرکتهای سیمانی در حاشیه غربی کشور با مشکل صادرات مواجه باشند. از طرف دیگر حضور پاکستان به عنوان رقیبی قدرتمند در شرق و پوشش بخش اعظم بازار افغانستان، باعثمیشود تا ایران تنها در چند نقطهی محدود افغانستان حضور داشته باشد. در شمال کشور، همسایگان اقدام به راهاندازی واحدهای جدید تولیدی سیمان نموده‌اند و این نیز تا حدی بر صادرات سیمان از طریق شهرهای شمالی کشور تاثیر گذاشته است. میزان صادرات سیمان و کلینکر در ۶ ماه نخست
سال جاری و مقایسه آن با دوره مشابه سال گذشته در جدول زیر آمده است:
مشاهده می‌شود که مجموع صادرات شرکتهای بورسی حاضر در صنعت سیمان با کاهش ۲۶درصدی مواجه شده است و معدود شرکتهایی توانسته‌اند بازارهای صادراتی جدیدی برای خود کشف کنند. باید توجه داشت که صادرات کلینکر حاشیه سود با اهمیتی ندارد و این در حالی است که شرکتها برای جلوگیری از دپوی کلینکر تولید شده اقدام به صادرات آن میکنند. از نکات قابل توجه در بحثصادرات به این نکته میتوان اشاره کرد که نرخ سیمان بازار داخلی تاثیر مستقیمی بر نرخ صادراتی دارد و وابستگی شدید نرخ سیمان صادراتی به نرخ سیمان داخلی و ارزان بودن سیمان داخلی باعثشده تا صادرات هم سودآوری قابل توجهی
برای این صنعت نداشته باشد.
بر اساس آمار و اطلاعات ارایه شده، ارزش جایگزینی کارخانههای سیمانی به ازای هر تن تولید بالغ بر ۱۲۰ دلار است. در صورتی که بازدهی سرمایه گذاری در صنعتی خاص از دید سرمایه‌گذاران مناسب نباشد، شاهد عدم انجام سرمایه‌گذاری‌های جدید و حتی عدم انجام تعمیرات اساسی خواهیم بود. با توجه به این مباحث، برخی مسایل در خصوصی ارزش جایگزینی و اختلاف آن با ارزش بازار بررسی می‌شود:
مشاهده می شود که هرچند نسبت قیمت به درآمد این صنعت مناسب است اما رکود فعلی، رقابت منفی و شرایط منطقه ای صنعت را با احتمال کاهش سود مواجه کرده و نسبت قیمت به درآمد همکنون قابل اتکا نیست همچنین با توجه به میزان سود بدون ریسک در اقتصاد ایران و مقایسه آن با نسبت ارزش جایگزینی به درآمد، نباید انتظار سرمایه‌گذاری جدید در این صنعت داشت. مادامی که نرخ سیمان بر اساس مکانیزم بازار آزاد تعیین نشود و نرخ‌های فروش و حتی انرژی مصرفی واقعی نگردد، این صنعت با چالش و بحران مواجه خواهد بود و راهکار با دوام برای بهبود وضعیت صنعت سیمان، تعیین نرخ در بازار خواهد بود.
