شاخص کیفیت هوای تهران در ۲۴ ساعت منتهی به ۱۰ صبح روز گذشته شنبه ۲۰ مرداد ماه برابر ۱۵۶ واحد یعنی در مرز ناپاکی اعلام شد؛ افزایش آلاینده ثانویه ازن عامل بازگشت وضعیت هوای تهران به وضعیت ناپایدار به لحاظ آلایندگی بود.
آلاینده ازن عمدتا در روز‌های گرم سال و در میانه روز که گرما به اوج خود می‌رسد شدت می‌گیرد؛ هیچ ماسک و فیلتری نمی‌تواند اثرات منفی این آلاینده را منتفی کند و بنابراین باید استراتژی متفاوتی در برخورد با آن نیز از سوی مردم اخذ شود. در عین حال باید تاکید کرد که کودکان بیش از سایر گروه‌ها در مواجهه با این آلاینده ثانویه در معرض خطر هستند. به آن آلاینده تابستانی یا گرمایی می‌گویند، تا چند سال پیش حتی اسمش را هم نشنیده بودیم، اما حالا به دغدغه روز‌های گرم بدل شده است. چاره‌ای هم برایش نداریم الا عدم‌تردد و صبر چراکه آلاینده ثانویه است و برایش نمی‌توان نسخه واحدی پیچید، اما خطرناک‌تر از اسم متفاوتش است. چندسالی است که شهروندان تهرانی با آلاینده‌ای به نام گاز ازن آشنا شده‌اند، آلایندگی ثانویه‌ای که منشأ آن گرماست و به همین دلیل در روز‌های گرم و تابستانی مهمان شهرمان می‌شود.
کارشناسان معتقدند که ازن، گازی است که در جو بر اثر واکنش‌های پیچیده فتوشیمیایی تولید می‌شود و در صورت افزایش شدت تابش نور خورشید و بالا رفتن دما و البته وجود پیش ساز‌های تولید آن شامل اکسید‌های نیتروژن و ترکیبات آلی فرار افزایش می‌یابد؛ که در روز‌های گرم سال، شاهد افزایش غلظت این گاز هستیم و هر چه از شدت گرمای هوا کاسته شود، از غلظت این گاز نیز کاسته خواهد شد، اما در ماه‌های گرم سال، شرایطی همچون سکون نسبی جو و عدم‌وزش باد موثر نیز می‌تواند در انباشت این آلاینده همچنین پیش ساز‌های تولید آن موثر باشد که در برخی از روز‌های خرداد امسال نیز این شرایط در پایتخت رخ داد.
سوده نجفی، رئیس کمیته سلامت شورای اسلامی شهر تهران با اشاره به وضعیت آلودگی هوای شهر تهران اظهار کرد: شهر تهران به دلیل فعالیت تعداد قابل‌توجهی خودرو و موتورسیکلت دارای آلاینده‌هایی است که این موضوع بر روی سلامت شهروندان تاثیرگذار بوده و برابر با اعلام سازمان حفاظت از محیط‌زیست و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی سالانه تعداد قابل‌توجهی از شهروندان قربانی آلودگی هوا می‌شوند که علاوه بر آن خسارت قابل‌توجه مالی دارد.
وی ادامه داد: یکی از آلاینده‌های شهر تهران که بر اثر واکنش‌های فتوشیمیایی از سایر آلاینده‌ها تولید می‌شود، ازن است. این آلاینده ثانویه بوده و بر اثر تابش مستقیم نور و افزایش دما بر ترکیبات آلی فرار تولید می‌شود که برای سلامت انسان مضر و باعث بروز عوارض به‌ویژه برای مبتلایان به بیماری‌های ریوی می‌شود. نجفی گفت: در فصل زمستان به دلیل برودت هوا و کاهش تابش نور خورشید تولید ازن به حداقل میزان خود می‌رسد و اکسید‌های نیتروژن و ترکیبات آلی فرار به دلیل وارونگی دما و سکون نسبی جو به صورت توده در هوا قابل مشاهده است و این نگرانی‌هایی برای شهروندان به وجود می‌آورد و در فصل تابستان، اما شرایط به گونه‌ای دیگر است و به دلیل تابش نور خورشید و افزایش دما تولید ازن افزایش می‌یابد و این تصور که در فصل تابستان آلودگی کمتری وجود دارد درست نیست بلکه آلاینده‌های موجود در هوا با افزایش دما یک آلاینده دیگری به نام ازن تولید می‌کند.
سوده نجفی با اشاره به آمار وضعیت آلودگی هوای شهر تهران گفت: برابر با گزارشی که بنده در این زمینه از شرکت کنترل کیفیت هوای تهران دریافت کردم تعداد روز‌های آلوده از منظر آلاینده ازن در سال‌جاری تا پایان تیرماه نسبت به سال گذشته افزایش یافته است یعنی در مجموع طی چهارماه نخست سال، تعداد روز‌های با شرایط نامطلوب (شاخص فراتر از ۱۰۰) از منظر آلاینده ازن، در سال ۱۴۰۲ شامل ۱۵ روز بوده که در سال ۱۴۰۳ به ۲۳ روز افزایش یافته است که در اردیبهشت ماه وضعیت مطلوب بوده، اما در خرداد و تیر ماه نسبت به سال گذشته شاهد افزایش تعداد روز‌های آلوده به لحاظ آلاینده ازن در شهر تهران بودیم.
سوده نجفی در پایان تاکید کرد: یکی از راه‌های کاهش آلودگی هوای شهر تهران عمل به قانون هوای پاک است که در این زمینه مدیریت شهری اقداماتی را انجام داده است، اما سایر نهاد‌ها همچون وزارت نفت در خصوص سوخت موردنیاز خودرو‌ها و موتورسیکلت‌ها و همچنین وزارت صمت و سازمان استاندارد باید به وظایف خود عمل کنند. شورای اسلامی شهر تهران از ابتدای فعالیت خود به دلیل ترافیک و آلودگی هوای تهران اعتبار قابل‌توجهی از بودجه شهرداری را به موضوع افزایش ناوگان حمل‌ونقل عمومی اختصاص داده است که امیدواریم شهرداری نیز بر اساس وعده‌های خود نسبت به توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی در زمان مقرر اقدام کند.
با این حال محمدصابر باغخانی، سرپرست شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران در مورد وضعیت آلایندگی ازن و مخاطرات آن با تاکید بر اینکه تا سال‌های پایانی دهه ۷۰، دستگاهی برای سنجش این آلاینده در کشور وجود نداشته، اما از اواسط دهه ۸۰ تعداد دستگاه‌های سنجش گاز ازن در ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا افزایش یافت و کالیبراسیون دستگاه‌های سنجش گاز ازن در دهه ۹۰ به طور دقیق صورت گرفته است و به واسطه اطلاع رسانی بیشتر در مورد گاز ازن می‌بینیم که در اذهان عموم مردم در سال‌های اخیر این آلایندگی شناخته شده است.
وی با تاکید بر اینکه این گاز یک آلاینده تابع اشعه خورشید و گرماست گفت: گاز ازن یکی از ۶ پارامتر اصلی در محاسبات شاخص آلایندگی شهر تهران است یعنی در کنار آلاینده‌هایی همچون دی اکسید نیتروژن (NO ۲)، دی اکسید گوگرد (SO ۲)، دی اکسید کربن (CO ۲)، ازن (O ۳)، ذرات معلق PM ۲.۵ و PM ۱۰ نیز سنجش می‌شود، اما دقت داشته باشید که گاز ازن یک آلاینده ثانویه محسوب می‌شود یعنی به طور مستقیم از فرآیند احتراق سوخت تشکیل نمی‌شود و توسط واکنش‌های فتوشیمیایی با حضور اکسید‌های نیتروژن و ترکیبات آلی فرار و اشعه ماورای بنفش (UV) خورشید ایجاد می‌شود که در این میان وسایل نقلیه موتوری منبع مهمی برای تولید ترکیبات آلی فرار (VOCs) و اکسید‌های نیتروژن (NOx) که پیش ساز‌های تولید آلاینده ازن هستند.
وی در مورد منابع تشدید‌کننده ازن با بیان اینکه اکسید‌های نیتروژن عمدتا زمانی تولید می‌شود که سوخت‌های فسیلی مانند بنزین، گازوئیل، نفت یا زغال سنگ در منابعی، چون نیروگاه ها، وسایل نقلیه موتوری، کوره ها، بویلر‌های صنعتی، سوزاندن زباله و سایر منابع احتراق با حرارت بالا می‌سوزند، گفت: گاز ازن برای سلامتی خطرناک است و دقت داشته باشید که ازن گازی بی رنگ تا آبی روشن و یک اکسیدکننده قوی بوده که از ترکیب سه اتم اکسیژن ایجاد می‌شود. ازن به دو دسته اصلی شامل لایه ازن در بخش استراتوسفر جو با نام ازن خوب و ازن سطح زمین (در بخش تروپوسفر) با نام ازن بد تقسیم بندی می‌شود. استراتوسفر یکی از لایه‌های اتمسفر زمین است، این لایه تا پنجاه کیلومتری زمین ادامه دارد و باعث می‌شود تا افزایش دمای سطح زمین به شکل تدریجی باشد.
لایه ازن ما را در برابر تابش بیشتر اشعه فرابنفش خورشید محافظت می‌کند. با این حال افزایش غلظت این گاز در سطح زمین و در هوایی که ما تنفس می‌کنیم می‌تواند باعث مشکلات جدی برای سلامتی شود و می‌تواند ریه انسان را درگیر کند و سبب تخریب سلول‌های ریوی و دیگر مشکلات برای انسان‌ها می‌شود، اما با شناخت رفتار گاز ازن که در گرما و دمای بالا و تابش مستقیم اشعه خورشید افزایش پیدا می‌کند، می‌توان در زمان افزایش این گاز که در ماه‌های محدودی از سال رخ می‌دهد، از خود محافظت کرد و از مخاطرات آن در امان ماند.
وی با اشاره به اینکه این آلاینده عمرکوتاهی دارد ادامه داد: افزایش این آلاینده در مدت کوتاهی از سال، عمدتا تیر و مرداد ماه و مشخصا در ساعات اوج گرما یعنی از ساعت ۱۱ صبح تا ساعت ۱۸ رخ می‌دهد و بعد از آن روند کاهشی ازن شروع می‌شود و بنابراین می‌توان کمی تردد را مدیریت کرد و بهتر است در ساعاتی که شاخص ازن بالاست افراد از تردد‌های غیرضروری در فضای باز خودداری کرده و فعالیت‌های ضروری خود را به ساعت‌های ابتدایی صبح و پایانی روز موکول کنند.
باغخانی با تاکید بر اینکه هیچ ماسک و هیچ فیلتری مانع رسیدن ازن که یک آلاینده گازی است به سیستم تنفسی نمی‌شود ادامه داد: بنابراین حتما برای کاهش مخاطرات این آلاینده، بر عدم‌فعالیت و تردد در فضای باز و همچنین در معرض نور خورشید قرار نگرفتن تاکید می‌شود و دقت داشته باشید که اکثر مردم تفکیکی میان آلاینده گاز ازن و دیگر آلاینده‌های هوا قائل نیستند و گمان می‌کنند نوع رفتار در مواجهه با آلاینده‌های دیگر در فصل زمستان مشابه آلاینده ازن در تابستان است در حالی که رفتار مقابل این آلاینده تابستانه متفاوت است. به عنوان مثال در بسیاری از روز‌های سرد سال، به دلیل وارونگی و سکون نسبی جو، افزایش غلظت پیش ساز‌های تولید این آلاینده (اکسید‌های نیتروژن و ترکیبات آلی فرار) رخ می‌دهد، ولی به دلیل برودت هوا و کاهش ساعات آفتابی و توان اشعه نور خورشید تولید آلاینده ازن به حداقل میزان خود تقلیل می‌یابد؛ بنابراین افزایش آلاینده ازن عموما در ماه‌های گرم سال و به ویژه در ساعات میانی روز‌ها رخ می‌دهد و در ماه‌های سرد سال مشکلی از منظر این آلاینده شهروندان را تهدید نمی‌کند پس توصیه می‌شود، شهروندان به ویژه گروه‌های حساس جامعه حتی الامکان از فعالیت غیرضروری در فضای باز طی این ساعات خودداری کرده و فعالیت خود را به ساعات ابتدایی و انتهایی روز موکول کنند.
باغخانی پور درباره نحوه مراقبت از افراد حساس همچون سالمندان، بیماران و کودکان از ازن گفت: کودکان در معرض بیشترین خطر مواجهه با ازن هستند، زیرا ریه‌های آن‌ها هنوز در حال رشد است و زمانی که سطح ازن بالاست زمانی است که بیشترین فعالیت را در فضای باز دارند که این امر باعث افزایش مواجهه آن‌ها با این آلاینده می‌شود. همچنین کودکان بیشتر از بزرگسالان به آسم مبتلا می‌شوند و بسته به سطح و زمان مواجهه، گاز ازن می‌تواند باعث سرفه و گلودرد یا خارش شود و تنفس عمیق و شدید را دشوارتر کند، راه‌های هوایی را ملتهب کرده و به آن‌ها آسیب رساند، ریه‌ها را مستعد عفونت کرده و بیماری‌های ریوی مانند آسم، آمفیزم و برونشیت مزمن را تشدید کند و دفعات حملات آسم را افزایش دهد. ازن می‌تواند باعث انقباض ماهیچه‌های مجاری هوایی شود و هوا را در آلوئول‌ها (کیسه‌های هوا در ریه انسان) به دام بیندازد. این مساله منجر به خس خس سینه و تنگی نفس می‌شود.
