واژه صادرات اغلب ما را به یاد نفت، زعفران، پسته، فرش و مواردی شبیه به این می‌اندازد. صادرات در ذهن ما کالایی تعریف شده که بعد از بسته بندی بار کانتینر‌ها شده و از کشور خارج می‌شود اما این تنها راهکار صادرات ایران نیست. سالیانه مقدار زیادی صادرات انجام می‌شود که در اصطلاح آن را صادرات غیر ملموس می‌نامند.
میر اشرفی رئیس کل گمرک درباره صادرات خدمات فنی و مهندسی کشور گفت: صدور خدمات فنی مهندسی یکی از امکانات کشور است و باید از آن بهره ببریم. اقلام غیر ملموس مثل خدمات فنی و مهندسی یا برق توسط گمرک قابل ارزیابی نیستند و در آمر گمرک قرار نمی گیرند اما ظرفیت بسیار ارزشمندی در کشور است که به آن توجه کافی نمی‌شود.
خدمات فنی و مهندسی رکورد ۵ میلیارد دلاری زد
صادرات خدمات فنی مهندسی در سایه بی‌توجهی مسئولان دولتی به رشد خود ادامه داد و هم سطح کشورهای اروپایی رشد کرد. در اولیل دهه ۹۰ ایران توانست به رکورد ۵ میلیارد دلار در سال دست پیدا کند اما در نهایت این بی‌توجهی‌ها برای شرکت‌های حوزه مهندسی دردسر ساز شد و روند صادرات خدمات دوباره روند نزولی به خود گرفت.
با وجود این روند نزولی کماکان صادرات خدمات فنی و مهندسی یکی از بخش‌های بزرگ و با اهمیت برای صادرات محسوب می‌شوند به طوری که طی ۴ سال گذشته حدود ۵ میلیارد دلار خدمات فنی و مهندسی داشتیم یعنی حدود ۵ برابر صادرات زعفران در همین مدت. کشورهای بزرگ صنعتی در دنیا بر این موضوع به عنوان درآمد آینده خود نگاه می کنند.
صادرات خدمات فنی و مهندسی به معنای صادرات دانش، نیروی کار و خدمت است؛ بسیاری از کشورهای خارجی برای انجام فعالیت‌های مهندسی در داخل کشور به دانش فنی مهندسان ایرانی احتیاج دارند. عمده فعالیت شرکت‌های ایرانی در خارج از کشور به پروژه های راه و ساختمان، ساخت و توسعه نیروگاه، خطوط انتقال برق، گاز و آب و حوزه‌های نفت و احداث پتروشیمی‌ها مربوط می‌شود.
بهمن صالحی دبیر کل انجمن صادر کنندگان خدمات فنی و مهندسی در گفت‌وگو با خبرنگار صنعت، تجارت و کشاورزی باشگاه خبرنگاران جوان، با تاکید بر مزیت‌های صادرات خدمات فنی و مهندسی بیان کرد: زمانی که شرکتی قصد حضور در بازارهای بین‌المللی را دارد باید خود را با استاندارهای جهانی تطبیق دهد و همین برای رشد شرکت‌ها و بهبود تکنولوژی شرکت کفایت می‌کند. شرکت بین المللی هر فعالیت در داخل کشور داشته باشد با استاندارد بالاتری خواهد بود.
دبیر کل انجمن صادر کنندگان خدمات فنی و مهندسی ادامه داد: صادرات خدمات فنی و مهندسی پایداری و زمان طولانی‌تری در روابط اقتصادی دارد. صادرات کالا در مدت زمان کوتاهی انجام شده و کنار می‌رود اما در صادرات خدمات مهندسی ابتدا طراحی، اجرای چند ساله و سپس تعمیر و نگه داری و بهره برداری بر عهده پیمانکار خواهد بود. در این حوزه روابط اقتصادی طولانی‌تر و پایدارتر خواهد بود و برای کشور جنبه استراتژیک دارد.
او تشریح کرد: اوایل دهه ۷۰ کشور نگاهی به توسعه صادرات پیدا کرد که منجر به ایجاد صندوق ضمانت و بانک توسعه صادرات شد و در همین زمان انجمن صادرات خدمات فنی و مهندسی با کنار هم قرار گرفتن چند انجمن و چند شرکت تشکیل شد. شرط عضویت در این انجمن داشتن پروژه مهندسی در خارج از کشور است.
راه و ساختمان عظیم ترین صادرات خدمات فنی و مهندسی
صالحی با تاکید بر این که صادرات خدمات فنی و مهندسی می‌تواند در کنار صادرات نفت منبع اصلی درآمد ارزی کشور باشد، گفت: حوزه راه و ساختمان یکی از عمده‌ترین پروژه‌های خارجی شرکت‌های ایرانی است و نکته جالب توجه اینجاست که قیمت تمام شده شرکت‌های ایرانی در مناقصات که برنده می‌شوند حدود یک سوم نُرم جهانی است. حوزه نیروگاهی، خطوط انتقال برق، گاز و آب و حوزه‌های نفت و پتروشیمی مهم‌ترین محل‌ها برای فعالیت شرکت‌های ایرانی در خارج از کشور هستند. اخیرا پتروشیمی با تکنولوژی کاملا داخلی رونمایی شد و این نشان از توان شرکت‌های داخلی برای فعالیت در حوزه‌های مختلف فنی و مهندسی دارد.
با تمام این مزیت‌ها و بازار ۲۵ میلیارد دلاری که برای خدمات فنی و مهندسی ایران پیش‌بینی شده است در چند سال اخیر این حوزه مورد کم توجهی مسئولان کشور قرار گرفته است، از قوانین دست و پا گیر و محدودیت‌های قانونی گرفته تا بی‌توجهی مسئولان حوزه تجارت به این حوزه؛ صادرات خدمات فنی و مهندسی حتی در آمارهای صادراتی هم در نظر گرفته نمی‌شوند.
دبیر کل انجمن صادر کنندگان خدمات فنی و مهندسی افزود: زمانی که الگوهای کشورهای اروپایی، آمریکایی یا چین را بررسی می کنیم ما فرایند رشد متنابهی داشتیم اما این فرایند رشد، دستخوش برخی عوامل می‌شود که ترمز جدی هستند. این به معنای درخواست کمک‌های مالی و اقتصادی نیست اما دولت‌ها در سراسر دنیا در صادرات خدمات فنی و مهندسی تاثیر بسیاری دارند.
این دغدغه این روزهای اغلب فعالان حوزه خدمات و مهندسی است. رضایی رئیس هیئت مدیره یکی از شرکت‌های فعال در حوزه عمران، راهسازی و ساختمان سازی در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه صنعت تجارت و کشاورزی باشگاه خبرنگاران جوان گفت: شرکت ایرانی این روزها هم سطح استانداردهای بین‌المللی و با قیمتی رقابت پذیرتر آمادگی حضور در بازارهای بین‌المللی را دارند. تنها توسط شرکت ما چند پروژه بزرگ راهسازی در کشورهای همسایه احداث شده است همچنین تعدادی تونل در کشور‌هایی مثل تاجیکستان حفر کردیم که برای سال‌ها آرزوی مردم این کشور بود.
او ادامه داد: با تمام سختی‌ها شرکت به فعالیت خود ادامه داد اما دولت در حال حاضر حمایت چندانی از صادرات خدمات فنی و مهندسی ندارد. جوایز صادراتی که امری متداول بین کشورهای فعال در این حوزه است در ایران کنار گذاشته و هنوز مطالبات چند سال قبل برخی شرکت‌ها پرداخت نشده است.
دولت برای تولید یارانه در نظر گرفته اما برای صادرات دانش که به هیچ سرمایه گذاری در کشور احتیاج ندارد بودجه‌ای در نظر نمی گیرد. این موضوع باعث اعمال فشار و کاهش ریسک پذیری شرکت در مناقصات می‌شود.
عمده ترین دغدغه صادرکنندگان دانش ایرانی چیست؟
او با اشاره به دغدغه مهم صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی که تامین ضمانتنامه بانکی است، تصریح کرد: هنوز برخی موارد اولیه مثل تامین ضمانت نامه بانکی یا انتقال تجهیزات فنی از طریق گمرک با مشکل مواجه هستیم و با این روند شرکت‌ها در توسعه فعالیت‌های خود با مشکل مواجه خواهند شد. صادرات خدمات فنی و مهندسی می‌تواند به اندازه صادرات نفت ارز آوری داشته باشد در حالی که به سرمایه گذاری و پرداخت هزینه احتیاج ندارد. دانش و نیروی کار ما از کشور صادر می‌شود تا با سرمایه سایر کشور‌ها کسب درآمد کند، کشور تنها باید کمی به این حوزه توجه داشته باشد و سپس از هزاران حسن و مزیت آن بهره خواهد برد.
مشکل انتقال تجهیزات این شرکت‌ها را از رئیس کل گمرک پیگیری کردیم؛ میر اشرفی در پاسخ به سوال باشگاه خبرنگاران جوان گفت: در صورتی که شرکت‌ها برای انجام فعالیت‌های فنی و مهندسی به ورود موقت یا خروج موقت تجهیزات احتیاج داشته باشند در حداقل زمان این انتقال انجام خواهد پذیرفت.
خسروی مدیر یکی از شرکت‌های فعال در حوزه نفت و گاز هم بر مشکلات تامین ضمانتنامه بانکی تاکید داشت و گفت: اولین چیزی که برای شرکت در مناقصات به آن احتیاج داریم ضمانتنامه بانکی است. اگر چه در شرایط سخت مالی قرار داریم اما راه‌های زیادی برای دولت فراهم است تا با استفاده از ان چنین مشکلاتی را برطرف کند.
تمام فعالان این حوزه تاکید داشتند که مشکلات امروز صادرات خدمات فنی و مهندسی ریشه در کم‌توجهی دولت به این حوزه دارد. هزاران راه برای حل مشکلات این شرکت ها و توسعه صادرات در این حوزه وجود دارد که تا به امروز کسی توجهی به آن‌ها نداشته. صادرات خدمات فنی و مهندسی می‌توان دوشادوش بزرگترین کالاهای صادراتی کشور سالیانه میلیاردها دلار ارز آوری برای کشور داشته باشد اما این مشروط به توجه مسئولان کشور و رفع موانع صادرات دانش است.
