برخی از افراد دارای بینی حساس در تشخیص تفاوت میان بو‌ها و روایح به شکلی غیرعادی هستند. آیا چنین افرادی این قدرت خارق العاده را به شکلی فطری و از زمان تولدشان کسب کرده اند؟ یا آنکه این مسأله‌ای اکتسابی است و همه افراد می‌توانند یاد بگیرند تا قدرتی فوق العاده در تشخیص تفاوت میان بو‌های مختلف باشند؟ این مسأله‌ای است که در این گزارش می‌خواهیم به آن بپردازیم.
آیا برخی از رایحه‌ها باعث ناراحتی و حتی تهوع شما می‌شود؟ و آیا بینی شما تا این مقدار حساس است که بتواند کوچکترین بو‌ها را در غذای مورد علاقه شما تشخیص دهد؟ آیا بو‌های خاصی وجود دارد که احساسات مثبت یا منفی در شما ایجاد کند؟
به نوشته «بی بی سی فیوچر» (BBC Future)، اگر جواب شما به پرسش‌های پیشین مثبت است، چه بسا این بدان معناست که شما صاحب قدرتی خارق العاده در بویایی و تشخیص تفاوت میان آن‌ها هستید. این حالتی است که در پزشکی به نام «هایپروزمی» (Hyperosmia) (یا حالت شدت یافته غیر طبیعی حس بویایی) شناخته می‌شود. این حالت در افرادی که قدرت خارق العاده بویایی در مقایسه با افراد عادی دارند، وجود دارد. این مورد همچنین می‌تواند در میان افرادی باشد که حساسیت بیشتری به «رایحه‌های خوش» دارند و شاید در میان افرادی باشد که حساسیت بالایی به «بو‌های نامطبوع» دارند.
«بی بی سی فیوچر» در ادامه می‌نویسد: اگرچه علل زیادی وجود دارد که پژوهشگران در خصوص این مورد نادر در بویایی نمی‌دانند، اما در اینجا می‌توانیم به برخی از دلایلی که سبب می‌شود افراد چنین قدرتی پیدا کنند، اشاره کنیم.
وضعیت سلامتی
پژوهش‌ها نشان داده ارتباطی میان وجود «هایپروزمی» در فرد و ابتلای او به بسیاری از مشکلات سلامتی وجود دارد. فهرست این مشکلات شامل میگرن، کمبود هرمون، بیماری لایم (شایعترین بیماری ناشی از نیش کنه در نیم کره شمالی زمین) و وقوع اختلالات در مایعات بدن است. «هایپروزومی» همچنین ممکن است به سبب خوردن انواع مشخصی از دارو‌های پزشکی نیز رخ دهد.
تا الان، پژوهشگران به شکل دقیق نمی‌دانند علت بروز حالت «هایپروزمی» در افرادی که از این مشکلات رنج می‌برند و یا این دارو‌ها را مصرف می‌کنند، چیست؛ اما شاید علت به تأثیراتی بازگردد که این بیماری‌ها و یا دارو‌ها بر «الکترولیت بدن» (مواد معدنی و املاح موجود در بدن که دارای بار الکتریکی هستند) برجای می‌گذارند، باشد که سبب می‌شود بر سیگنال‌های صادر شده از گیرنده‌های بو در بدن تأثیر گذارد.
برخی پژوهش‌ها همچنین از وجود ارتباط میان این مورد فوق العاده در بویایی با جهش‌های ژنتیکی و یا مشکلات ژنتیکی سخن گفته اند؛ به مانند تولید بیش از حد ژنی به نام «KAL۱» که پروتئین «Anosmin-۱» را ترشح می‌کند و مسئول کنترل رشد و حرکت سلول‌های عصبی در پردازش بوهاست.
در واقع یکی از پژوهش‌ها نشان می‌دهد کد ژنتیکی که به بو‌ها مرتبط است، از فردی به فرد دیگر متفاوت است و همین امر سبب می‌شود برخی از انسان‌ها از دیگر افراد در خصوص قدرت بویایی متمایز باشند.
بارداری
زنان باردار معمولا می‌گویند به ناگاه برخی بو‌ها برای آن‌ها حالتی نفرت انگیز و دل بهم زن ایجاد می‌کند؛ در حالی که پیش از آن نسبت به آن بو چنین نبوده اند. بنابر یک پژوهش علمی، برخی از این زنان برای مدتی کوتاه بویایی فوق العاده‌ای دارند. این مطالعه شامل مقایسه نتایج بیش از ۵۰ مطالعه علمی سابق بوده است که تأثیر بارداری را در حس بویایی مورد بررسی قرار می‌داد.
محققان در این پژوهش به این نتیجه رسیدند که با وجود آنکه زنان بارداری که در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفتند، قدرت بسیار بالایی در بویایی به طور کلی نداشتند، اما چه بسا آن‌ها قدرت بالاتری برای تشخیص رایحه‌های خاص را داشتند. با این حال از طریق این مطالعات، شواهد کافی برای مشخص شدن اینکه آیا توانایی این زنان در تشخیص تعداد بیشتری از بو‌ها افزایش یافته، وجود ندارد.
همچنین باید گفت اگرچه این اتفاق در دوران بارداری، امری رایج است؛ اما پژوهشگران به شکل دقیق علل آن را نمی‌دانند. این حساسیتی که معمولا در برخی شرایط در برابر برخی بو‌ها ایجاد می‌شود، بیانگر تغییری موقت در این زمینه است.
تفاوت‌های مغزی
بی بی سی در ادامه می‌نویسد: در سال ۲۰۱۹ پژوهشی انجام شد که هدف آن کشف این مسأله بود که آیا مغز افرادی که توانایی بالایی در حس بویایی دارند، متفاوت از افرادی است که این چنین قدرتی برخرودار نیستند، یا خیر. برای همین منظور پژوهشگران ۲۵ مرد را که دارای بینی‌های فوق العاده‌ای بودند با ۲۰ مرد دیگری که قدرت بویایی شان را عادی دسته بندی می‌کنند، مقایسه کردند. آن‌ها با استفاده از اسکن مغزی به مقایسه این دو گروه و نیز میزان ماده خاکستری موجود در مناطق مرتبط با حس بویایی در مغز هر دو گروه پرداختند.
نتایج این معاینات نشان می‌داد مغز افراد دارای قدرت خارق العاده در حس بویایی در مقایسه با دیگر افراد عادی متفاوت است. این مسأله نشانگر افزایش فعالیت در دو منطقه اصلی است که با هم مسئولیت جمع آوری اطلاعاتی، یادگیری و خاطر سپردن بویایی را برعهده دارند.
با این حال، محققان نتوانستند مشخص کنند این تفاوت ناشی از عوامل ژنتیکی بوده یا آن که اکتسابی است؛ در حالی که به نظر علمی ثابت شده است ارتباط زیادی میان حس بویایی و توایایی یادآوری وجود دارد، پژوهشی در سال ۲۰۱۴ انجام شد که نشان می‌داد وجود این رابطه ممکن است زمینه‌ای برای بروز «هایپرزومی» باشد.
آموزش
آیا داشتن قدرت خارق العاده در بویایی نشانگر نیرویی خارق العاده ای دائمی است یا این می‌تواند موقتی باشد؟
به نوشته «بی بی سی فیوچر» در سال ۲۰۰۳ پژوهشی با مشارکت ۲۳۰ داوطلب برای آزمایش عمق بویایی «فنتیل الکل» (بوی شبیه رایحه گل رز) یا «اوکالیپتول» (بوی شبیه نعناع) مورد آزمایش قرار گرفتند. عمق بویایی در این آزمایش مرتبط با این مسأله بود که چگونه غلظت اندکی از یک بو می‌تواند تشخیص داده شود. در این آزمایش از یک دستگاه سفارشی برای ایجاد هشت رایحه – از رایحه‌هایی که سخت می‌توان آن را تشخیص داد تا بو‌های شدید- استفاده شد.
این آزمایش ده بار در زمان‌های متفاوت و در فواصل یک هفته‌ای (در طول ۱۰ هفته) به انجام رسید. در نتیجه این آزمایش مشخص شد تنها ۲ درصد از این افراد، نشان دادند که دارای «پدیده خارق العاده» (یا دارای قدرت بویای خارق العاده) بودند.
بی بی سی فیوچر در پایان نتیجه گرفته است: به طور کلی، این فرضیه که تمام افرادی که دارای قدرت بویایی خارق العاده هستند، این قدرت فوق العاده را بخاطر ژن هایشان و یا یک «وضعیت نادر پزشکی» کسب کرده اند. بعید به نظر می‌رسد. به فروشندگان عطر فکر کنید، آن‌ها یاد گرفته اند تا بینی شان را برای تشخیص بسیاری از بو‌های منحصر به فرد آموزش دهند.
در حقیقت آموزش بویایی می‌تواند به افرادی که دچار افت قدرت بویایی شده اند نیز کمک کند تا حس بویایی خود را بهبود ببخشند.
به نظر می‌رسد، افراد دارای بویایی خارق العاده، ترکیبی از افرادی هستند که ممکن است از لحاظ ژنتیکی قدرت بویایی بهتری داشته باشند با افرادی باشد که از یکسو آموزش دیده اند تا بهتر بتوانند بو بکشند همچنین افرادی که شرایط پزشکی خاصی دارند. شاید زنان باردار تنها از حساسیت بویایی برخوردار باشند و توصیف «هایپرزومی» برای آن‌ها درست نباشد.
