کرونا، عامل اعتیاد به فضای مجازی

تداوم شرایط جداسازی اجتماعی و قرنطینه که می‌تواند در فصل بهار استمرا می یابد و احتمال تکرار شرایط حاد بحران کرونا در فصل پاییز، لزوم برنامه ریزی های درازمدت را می رساند. در این میان برخی رویدادها از اهمیت ‌ برخوردار بوده، می تواند باعث سوق دادن افراد به سوی استفاده افراطی از شبکه های اجتماعی و اینترنت باشد. هر کدام از این مورد ها می توانند در بحران کرونا و قرنطینه به اشکال مختلفی تجربه شوند. تجربه‌هایی مانند از دست دادن شغل، از دست دادن ارتباط انسانی ، تنهایی، از دست دادن عزیزان و مشاهده مداوم تجربه بیماری و فقدان در بستگان، جامعه و کل دنیا که همگی ناشی از اپیدمی کروناست. به طور اجباری این موارد می‌توانند باعث شروع شروع یا افزایش شدت اعتیاد به فضای مجازی شوند.

اخبار اجتماعی- با توسعه سریع اینترنت در قرن بیست و یکم، استفاده از آن در جامعه مدرن به سرعت در حال افزایش است و پیشرفت ها در تکنولوژی موبایل که اکنون دسترسی آسان به اینترنت را از طریق تلفن های هوشمند و تبلت ها میّسر می نمایند، این پدیده را تشدید می کند. اگرچه اینترنت در زندگی روزمره مفید است، زمانی که استفاده از آن به افراط گراید، آن را اعتیاد قلمداد می کنیم و منجر به مشکلاتی برای افراد می شود. در واقع برخی افراد از کمبود کنترل در استفاده از اینترنت، رنج می برند که مسبب آشفتگی شخصی، نشانگان وابستگی و پیامدهای منفی مختلف است (تروژاک، زولینو و آچاب ، 2015).

اعتیاد به فضای مجازی، مفهومی گسترده است که شامل بازی اینترنتی و سایر اشکال استفاده اعتیاد به اینترنت (مثل دانلود اعتیادی، استفاده افراطی از سایت های مربوط به شبکه های اجتماعی و خرید آنلاین اعتیادی) می شود. شیوع این اختلال، از یک درصد تا 7/36 درصد گزارش شده است. این تفاوت، احتمالاً به دلیل میزان متغیر دسترسی به اینترنت در کشورهای مختلف، تعاریف متعدد اعتیاد به اینترنت و ابزارهای تشخیصی متفاوت است (هو و همکاران، 2014).

اگرچه نخستین توصیف از این اختلال بالینی (اعتیاد به اینترنت) به 20 سال قبل (یونگ، 1996) بر می گردد، همچنان طبقه بندی این اختلال محل بحث و آراء مختلف است. در نتیجه اصطلاحات معرف آن در مقالات علمی، از «استفاده وسواسی از اینترنت»، «مشکلات وابسته به اینترنت»، «استفاده مشکل دار از اینترنت»، «استفاده آسیب زا از اینترنت» تا «رفتار اعتیادی مرتبط با اینترنت» متعدد و متغیر هستند. با این حال از 10 سال گذشته، بیشتر پژوهشگران در این حوزه از اصطلاح «اعتیاد به اینترنت» یا «اختلال اعتیاد به اینترنت » استفاده می کنند (برند، لایر و یونگ ، 2014). پژوهشگران حاضر نیز، اصطلاح اعتیاد به اینترنت را ترجیح می دهند؛ زیرا در مقالات اخیر، شباهت های موازی استفاده افراطی از اینترنت و سایر رفتارهای اعتیاد آور و همچنین وابستگی به مواد مخدر مشخص شده است (اوزدمیر، کوزوکو و اک ، 2014).

به طور کلی، استفاده مشکل دار از اینترنت و فضای مجازی، به دو شکل خودش را نشان می دهد: شکل نخست مربوط به وجوه استفاده از اینترنت است که به عنوان استفاده بیش از حد یا وسواسی از اینترنت همراه با اشتغال ذهنی و از دست دادن کنترل است. شکل دوم به پیامدهای منفی و متعدد گذراندن وقت بسیار زیاد برای اینترنت اشاره دارد که منجر به غفلت از فعالیت های اجتماعی، ارتباطات، سلامتی و وظایف شغلی و تحصیلی می شود همچنین این اختلال به دو صورت ارزیابی می شود:

الف) به صورت بالینی و از طریق ملاک های تشخیصی؛

ب) از طریق آزمون های خودگزارشی از جمله آزمون یونگ و آزمون چن برای سنجش اعتیاد به اینترنت (جورجنسون، هسیائو و ین ، 2016) .

همچنین فرم کوتاه مقیاس اختلال بازی اینترنتی که مختص سنجش اعتیاد به بازی اینترنتی (پونتز و گریفیتز ، 2015) است.

اگرچه برخی تصور می کنند که فقط مواد مخدر قادر به اعمال تغییرات ساختاری و شیمیایی در سیستم عصبی و در نتیجه ایجاد وابستگی یا اعتیاد هستند، پژوهش ها نشان داده اند که برخی رفتارها نیز می توانند با یا بدون ایجاد تغییرات فیزیولوژیک سبب وابستگی باشند. به همین دلیل است که در متون تخصصی از جمله کتاب خلاصه روانپزشکی کاپلان و سادوک (سادوک ، سادوک و روئیز، 2015).

انواع وابستگی رفتاری، جسمانی و روانی ، در نظر گرفته وتعریف شده اند. بنابراین، مفهوم اعتیاد که به طور سنتی برای توصیف وابستگی جسمانی به یک ماده مخدر معین، استفاده می شد، اکنون برای توصیف استفاده بیش از حد از اینترنت به عنوان نوعی اعتیاد رفتاری (جورجنسون و همکاران، 2016) به کار می رود. ملاک های تشخیصی اختلال اعتیاد به اینترنت نیز همانند سایر اعتیادهای رفتاری، با ملاک هایی که برای اختلال سوء مصرف مواد به کار می روند، همپوشانی دارند. به عبارت دیگر، نسبت زیادی از افرادی که بیش از حد از اینترنت استفاده می کنند، ویژگی های مشابهی با معتادان به مواد مخدر دارند (جورجنسون و همکاران، 2016).

اعتیاد به اینترنت برای نخستین بار در پنجمین ویراست راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانشناختی (DSM-5) به عنوان یک اختلال جدید روانپزشکی مورد توجه قرار گرفت. هر چند در چاپ بعدی DSM-5 در سال 2013، اختلال بازی اینترنتی جایگزین شد (هو و همکاران، 2014).

ملاک های پیشنهاد شده عبارتند از:

1- اشتغال شیفته وار با بازی اینترنتی؛

2- مواجه شدن با نشانگان ترک به هنگام قطع دسترسی به بازی اینترنتی؛

3- نیاز به گذراندن وقت بسیار در بازی اینترنتی؛

4- تلاش های ناموفق به منظور کنترل بازی اینترنتی؛

5- ادامه افراطی بازی اینترنتی با وجود پیامدهای روانشناختی منفی؛

6- از بین رفتن عادات و تفریحات جذاب قبلی به عنوان نتیجه پرداختن افراطی به بازی اینترنتی؛

7- استفاده از بازی اینترنتی به منظور کاهش ملالت یا بی قراری؛

8- فریفتن دیگران در مورد بازی اینترنتی؛

9- از دست دادن ارتباط، فرصت تحصیلی یا شغلی به عنوان نتیجه بازی اینترنتی. البته این اختلال در بخش سوم نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی جای دارد، یعنی در دسته اختلالاتی که نیازمند پژوهش و مطالعه بیشتر هستند. این نکته، عدم توافق یادشده بین دانشمندان در خصوص به رسمیت شناختن اختلالی به نام اعتیاد به اینترنت را نشان می دهد (جورجنسون و همکاران، 2016).

نتیجه گیری

خطر مرگ، فقدان و از دست دادن عزیزان یا بیماری و فشار روانی آن، بیماری های روانی یا زمینه مساعد آن مثل افسردگی و انزوای حاصل از قرنطینه و زمان خالی که هر فرد با آن مواجه است، می تواند افراد را به سوی استفاده افراطی از اینترنت سوق دهد. به تدریج با افزایش زمان قرنطینه سازی ممکن است مشکلات بیشتری روی دهد. پس لازم است کسانی که در معرض خطر بیشتری هستند، به ویژ ه کودکان و نوجوانان ، دقت و نظارت کافی از سوی والدین برای پیشگیری از وابستگی به فضای مجازی صورت گیرد.

مولفان:

**دکتر علیرضا ملازاده- عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، نویسنده و روان درمانگر

**پگاه قمصریان سرابی، کارشناس ارشد روانشناسی

منابع: -قربانی، مجید، ملازاده، علیرضا( 1393).روانشناسی اعتیاد، انتشارات دنیای درون، تهران