هویت یابی یکی از مهمترین نیازهای بشری محسوب می شود که تحت تاثیر عوامل متعدد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است. این هویت که به تغییر ارزش ها، باورها و اعتقادات آدمی اشاره می کند؛ در دوران نوجوانی به ثبات می رسد.
اخبار اجتماعی- خودشناسی، خودباوری، عدم احساس یاس و ناامیدی، اعتماد به نفس، مسئولیت پذیری، برقراری روابط اجتماعی، سازگاری، انتقادپذیری، خلاقیت، هدفمندی و استقلال عمل که به اعتقاد بسیاری از صاحبنظران از جمله خصایص یک هویت مستقل به شمار می روند، گاه به جهت مسائل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... با چالش روبه رو می شوند.
این چالش که رشد فکری و هویت یابی را با دشواری روبه رو می سازد؛ با عنوان "بحران هویت" شناخته می شود. در این شرایط به اعتقاد روانشناسان و روان‌پزشکان، ارزش ها و باورهای دوران کودکی بازیابی نمی شود و اعتقادات موخر (دوران نوجوانی و جوانی) نیز به ثبات نمی رسد.
"اریک اریکسون" نخستین روانشناسی که اصطلاح بحران هویت را مطرح کرد، در این باره معتقد است: هویت به عنوان یک ساختار روانی – اجتماعی به افکار و اعتقادات آدمی در رابطه با جهان هستی اشاره می کند و بحران هویت در حقیقت عدم رشد متقارن روحی – روانی، اجتماعی، عاطفی و زیستی است.
بر اساس گفته های این روانکاو بحران هویت در هر یک از مراحل رشد بشر اتفاق می افتد؛ اما یکی از مهم ترین مراحل رشد فکری – اعتقادی و ثبات هویت دوران نوجوانی است و بنابراین بحران هویت در این برهه زمانی رخ می دهد.
به اعتقاد برخی از کارشناسان اجتماعی و روانشناسی، چالش اعتقادی، از خودبیگانگی، سردرگمی، عدم انجام وظایف نقش و مسئولیت گریزی و ناامیدی از جمله آثار و تبعات منفی بحران هویت محسوب می شوند که از طریق آموزش، هدف گذاری، خداشناسی، خودشناسی فردی، خودباوری و تقویت نقاط ضعف برطرف می شوند.
"مهدی عسگری پور" کارشناس ارشد روانشناسی و مشاوره در این باره به خبرنگار گروه اجتماعی گفت: اعتقادات و باورهای حاکم بر جامعه در هر دوره متفاوت است و بر این اساس دیدگاه های اقتصادی، اجتماعی، مذهبی و سیاسی هر نسل به طور متمایز رشد می کند.
وی ادامه داد: اقتصاد، فرهنگ و سیاست حاکم بر جامعه همچنین بر هویت یابی و امید به زندگی اثرگذار است و در واقع بحران های سیاسی، اقتصادی و... امید به زندگی را کاهش و ثبات هویت را با دشواری روبه رو می کنند.
این روانشناس همچنین با اشاره به تاثیر سبک زندگی بر هویت یابی یادآور شد: در حال حاضر مسئولیت پذیری در جوانان به منظور انجام وظایف و انتظارات کاهش یافته است؛ این مساله در حالی است که اهتمام به منظور دستیابی به اهداف سبب تقویت انگیزه می شود و این انگیزه در هویت یابی نقش موثری ایفا می کند.
عسگری پور با بیان این مهم که احساس بی نیازی مطلق و نیازمندی نیز امید به زندگی را تحت تاثیر قرار می دهد؛ گفت: امید به زندگی از اهتمام به منظور تامین نیازها نشات می گیرد و بر این اساس تامین هر یک از نیازها و احساس بی نیازی مطلق بی تردید سبب بی انگیزگی و بحران هویت می شود.
این روانشناس تاکید کرد: تربیت والدین نیز بر این بی انگیزگی موثر است؛ امروزه بسیاری از نیازها در محیط خانودگی برای فرزندان برآورده می شود؛ اما به طور حتم این احساس در جامعه تامین نمی شود و این امر ناامیدی را گسترش می دهد.
وی تهاجم فرهنگی را یکی دیگر از مولفه های تاثیرگذار بر بی انگیزگی و بی هویتی برشمرد و افزود: فرهنگ جامعه ایران یک فرهنگ ایرانی – اسلامی محسوب می شود که سبک فرهنگی، اجتماعی، اعتقادی و هویتی کشور را تعیین می کند. متاسفانه فرهنگ غرب بر این فرهنگ تاثیرگذار است و بسیاری از جوانان فرهنگ و تمدن ایران زمین را با فرهنگ غرب قیاس می کنند.
خودشناسی فردی بر هویت یابی موثر است
عسگری پور با تاکید بر اهمیت آموزش عنوان کرد: خودشناسی فردی به جهت شناخت نقاط ضعف و قوت در کاهش بی انگیزگی موثر است. به عبارت دیگر خودشناسی فردی و خودباوری به منظور ارتقای توانمندی ها و تقویت نقاط ضعف آدمی را به جهت کمال و هویتی مستقل سوق می دهد.
وی با بیان این که فرزندپروری نیازمند آموزش است؛ گفت: به منظور رشد فکری فرزندان سطح فکری والدین باید ارتقا یابد. تهاجم فرهنگی، ضعف آموزش، بی نیازی مطلق و نیازمندی، بحران های اقتصادی و اجتماعی هر یک بر بحران هویت موثر است اما بی تردید آموزش در سطح فردی و اجتماعی بر هویت یابی می تواند موثر باشد.
بر اساس گفته های عسگری پور؛ همانطور که ژان ژاک روسو گفته است، به منظور تربیت آدمی باید بر تعلیم و تربیت ۳۰ سال پیش از وی تمرکز کرد.
وی در پایان با تاکید بر بسترسازی فرهنگی یادآور شد: آموزه های وزارت آموزش و پرورش، آموزش عالی و همچنین بسترسازی فرهنگی به منظور ارتقای رشد فکری جوانان در شکل‌گیری و ثبات این هویت برای جوانان بسیار حائز اهمیت است.
