تو آدم خودخواهی هستی، این خودخواهی محض است، چطور می‌توانی اینقدر خودخواه باشی و ... این‌ها شاید جملاتی باشد که در شرایط خاص به گوشتان خورده باشد، اما سوالی که در این بین مطرح می‌شود این است که واقعا خودخواهی چیست و چطور می‌توان با آن مقابله کرد و یا اینکه آیا واقعا شما آدم خودخواهی هستید؟!
خودخواهی چیست؟
رفتار خودخواهانه اغلب به عنوان غیر اخلاقی توصیف می‌شود. یک شخص خوب اول به فکر دیگران است. به گفته برخی از کارشناسان، رفتار خودخواهانه نه تنها غیر اخلاقی است، بلکه برای رفاه روانی خود نیز بد است. سونیا لووبومیرسکی، روانشناس مشهور مثبت، مقاله‌ای را مطرح کرده است که ادعا می‌کند این تحقیقات از ضرب المثل چینی حمایت می‌کند: "اگر شما یک زندگی طولانی برای شادی می‌خواهید، به دیگران کمک کنید.
بنابراین، خودخواهی (اول فکر خود) خوب یا بد است؟ وقتی سوالاتی مثل این مطرح می‌شود، اولین پاسخ من این است که بپرسید «برای چه (یا چه کسی) خوب است؟» بنابراین سوال عمیق تر، همانطور که می‌بینم، این است که "چه کسی از خودخواهی سود می‌برد؟ "
افراد خودخواه نمی‌توانند دوستان خود را حفظ کنند، زیرا به سبب توقعات نابجا، آنان را از دست می‌دهند. انسان‌های خودخواه اگر خدمتی درحق دیگران انجام دهند هرگز آن را فراموش نکرده و همواره آن را به رخ طرف مقابل می‌کشند. اما اگر دیگران خدمات بزرگی درحق آن‌ها انجام دهند خیلی زود آن را فراموش می‌کنند و در مقابل زحمات آنان قدردان نیستند. مگر این که امید برخورداری‌های دیگری داشته و برای جلب منافع بیشتردر مقام قدردانی برآیند، اما، چون امید تمتع را از دست دهند همه آن خدمات را فراموش می‌کنند از این رو قدر ناشناسی یکی از ویژگی‌های بارز آنهاست.
تیپ‌های شخصیتی و خودخواهی
انسان‌ها تیپ‌های شخصیتی متفاوتی دارند. شخصیت خودشیفته، شخصیتی است که خود را بالاتر از دیگران و ستودنی می‌داند و خود را محور محیط پیرامون و دنیا می‌پندارد. شخصیت خودشیفته نماد بارز انسان خودخواه است، چنین افرادی از دوران کودکی چنان بار آمده اند که گویی همه چیز باید حول محور آن‌ها بچرخد و اگر غیر از این باشد، اتفاق ناخوشایندی افتاده است. چنین افرادی ممکن است از سوی نزدیکان و خانواده با همین خصوصیات پذیرفته شوند، اما در تعاملات اجتماعی قطعا با مشکلات زیادی روبه رو می‌شوند که، چون قدرت پذیرش آن را ندارند و از آن تحت عنوان بی عدالتی یاد می‌کنند.
در واقع فرد خودشیفته همه خوبی‌ها را برای خودش می‌خواهد و با بدی‌ها نیز تا زمانی که به ضررش نباشد کنار می‌آید. اما زمانی که جایگاه وی به هر دلیلی به خطر بیفتد، دنیای ذهنی وی همان ویژگی‌ها و خصلت‌ها را طور دیگری تعبیر می‌کند. از سوی دیگر دوست داشتن خود بخشی از توان و ظرفیت روانی همه انسان هاست که بدون آن نمی‌توانند ادامه حیات دهند.
تعاملات انسان در زندگی پیچیده امروزی باعث شده است که نحوه نگرش به خود متحول شود، زندگی مدرن، عناصر و ابزار‌هایی را به انسان تحمیل کرده است که مستقیم و غیر مستقیم روابط خود را با دیگران تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ در این فرآیند انسان برای حفظ منافع خود، دفع خطر، رفع احساس تهدید و ایجاد پناهگاه امن، گویی راه دیگری جز فربه کردن حس خودخواهی پیدا نکرده است. به عبارت دیگر فرد برای پیگیری اهداف و اغراض خود به خودخواهی دامن می‌زند.
نکته این جاست که مرز خود دوستی با خودخواهی از چگونگی تعاملات اجتماعی فرد مشخص می‌شود. عملکرد فرد خودخواه باعث ایجاد ترس، تهدید یا آزار یا پایمال شدن حقوق دیگران می‌شود و باید مانع از رشد آن شد. در مقابل عملکرد فردی که خود را دوست دارد باعث رشد و شکوفایی روانی، اجتماعی و فردی می‌شود بدون این که مانعی سر راه دیگران ایجاد کند و این ویژگی پذیرفته شده است.
آزمونی برای سنجش میزان خودخواه بودن
تا به حال پیش آمده که از خودتان بپرسید که، "آیا من به کسی به جز خودم اهمیت می‌دهم؟ " برخی از افراد فقط به خودشان اهمیت می‌دهند و برای دیگران ارزش قایل نیستند.
اما برخی دیگر در کنار توجه به نیاز‌های خود، با اهمیت دادن به دیگران، از دنیا مکانی بهتر و بسیار زیباتر می‌سازند. شما از کدام دسته هستید؟
با انجام دادن این آزمون و مطالعه نتیجه آن، به پاسخ سوال تان می‌رسید.
تست خودخواهی
-
۱- یکی از دوستان تان شما را به صرف شام در رستورانی هندی دعوت می‌کند. اما شما غذا‌های هندی را دوست ندارید. آیا چیزی می‌گویید؟
الف- البته که نه.
ب- سعی می‌کنم او را تشویق کنم به جایی دیگر برویم. بدون اینکه اجازه بدهم بفهمد غذای هندی دوست ندارم.
ج- به صراحت می‌گویم از غذای هندی بیزارم. حتی ممکن است نوع علاقه او را دست بیندازم.
-
۲- دوست تان لباس جدیدی می‌خرد و نظرتان را می‌پرسد. چه می‌گویید؟
الف- فوق العاده شدی!
ب- خیلی سعی می‌کنید حقیقت را نگویید، چون می‌ترسید او ناراحت شود، اما گاهی اوقات نمی‌توانید جلوی خود را بگیرید.
ج- اگر به نظرم خوب نیاید بی رودربایستی بیان می‌کنم. حقیقت هم هرقدر تلخ باشد، او باید بداند.
۳- تمام دوستان تان قصد دارند که روز تعطیل آخر هفته را به گردش بروند، اما شما خسته‌تر از آن هستید که جایی بروید. چه می‌کنید؟
الف- با آن‌ها می‌روم، می‌ترسم اگر نروم ناراحت شوند.
ب- در خانه می‌مانم. اما احساس گناه هم خواهم کرد.
ج- در خانه می‌مانم و به استراحت می‌پردازم.
-
۴- به همراه عده زیادی به رستوران رفته اید و صورت حساب هرچه خریده اید را به طور مساوی بین خودتان تقسیم می‌کنید، اما تنها شما پیش غذا سفارش داده اید، چه می‌کنید؟
الف- خودم پول پیش غذا را می‌پردازم و ربطی به گروه ندارد.
ب- احساس می‌کنم که باید این مورد هم بین جمع تقسیم شود، اما در هرحال حرفی از آن به میان نمی‌آورم.
ج- به جمع تذکر می‌دهم.
-
۵- دوست تان لباس گرانقیمت و بسیار نوی شما را قرض می‌خواهد. چه می‌کنید؟
الف- حتما می‌پذیرم. بالاخره او دوستم است.
ب- به او می‌گویم آن لباس نه، ولی لباس دیگری به وی پیشنهاد می‌دهم.
ج- کسی چنین چیزی از من نمی‌خواهد، چون می‌داند فایده‌ای ندارد.
-
۶- با دوستان تان به مکانی زیبا و دوست داشتنی رفته اید، اما برای یکی دیگر از دوستان تان، مشکلی پیش آمده که شما می‌توانید به او کمک کنید. یا حداقل او را دلداری دهید. او از شما می‌خواهد که پیش او بروید، چه می‌کنید؟
الف- به سرعت نزد او می‌روم.
ب- به او می‌گویم، چند ساعت تحمل کند و سپس خود را به او می‌رسانم.
ج- آن روز به او توجه‌ای نمی‌کنم. دوست ندارم لحظه خوب و شیرین تفریحم خراب شود. روز بعد با او تماس خواهم گرفت.
-
۷- آیا زمانی که مهمانی به راه می‌اندازید و خودتان میزبان هستید از داشتن چنین نقشی لذت می‌برید؟
الف- بله، بسیار
ب- بعضی مواقع خسته می‌شوم.
ج- ترجیح می‌دهم مهمانی بروم تا میزبان باشم.
-
۸- شما و دوست تان قصد دارید به سینما بروید او دوست دارد یک فیلم کمدی ببیند، اما شما دوست دارید فیلمی پرحادثه و هیجانی ببینید؛ نتیجه چه می‌شود؟
الف- به دیدن فیلم کمدی می‌رویم.
ب- قرعه کشی می‌کنیم.
ج- معلومه! فیلم پرحادثه و هیجانی را می‌بینیم. من از چیزی که دوست دارم، نمی‌گذرم.
-
۹- از سرکار با عجله به سمت خانه خود رانندگی می‌کنید تا کاری را دارید و ضروری است انجام دهید. در بین راه یکی از آَشنایان تان، شما را می‌بیند و از شما می‌خواهد که او را به فرودگاه برسانید. پاسخ تان چیست؟
الف- مساله‌ای نیست... کارم را بعدا انجام می‌دهم.
ب- می‌گویم ایکاش می‌توانستم، اما الآن کار مهمی دارم که باید انجام دهم.
ج- با خونسردی و بدون نگرانی، می‌گویم که باید به کارم برسم.
-
۱۰- دوست تان با کسی دوست شده است که شما از وی بیزارید. چه می‌گویید؟
الف- چیزی نمی‌گویم. بالاخره دوستم او را دوست دارد.
ب- غیرمستقیم به وی می‌فهمانم که از وی خوشم نمی‌آید.
ج- با صراحت ابراز انزجار می‌کنم و او را تهدید می‌کنم که اگر به آن دوستی ادامه دهد، مرا از دست می‌دهد.
-
۱۱- با دوستان خود برنامه‌ای ریخته اید که با همدیگر به جایی بروید، اما دوست دیگری با شما تماس می‌گیرد و می‌خواهد که با او بیرون روید. چه می‌کنید؟
الف- گروه دوستان را نمی‌رنجانم و به وعده ام عمل می‌کنم.
ب- دوستم را نیز دعوت می‌کنم و او را به دوستان دیگرم معرفی می‌کنم.
ج- هرکجا بهتر باشد به آنجا می‌روم.
-
۱۲- سر میز غذا دسری را به همراه دوست خود می‌خورید. آخرین قسمت غذا را آیا شما برمی دارید؟
الف- البته، نه.
ب- بستگی به دسر دارد.
ج- چرا این کار نکنم؟
نتیجه تست خودخواهی
چنانچه اکثر پاسخ هایتان از نوع "الف" هستند باید گفت که شما تا جایی که می‌توانید به نظر و گفته دیگران احترام می‌گذارید و سعی دارید که در روابط تان با دیگران کوچکترین خدشه‌ای وارد نشود، اما اینگونه رفتار کردن بسیار به شما فشار می‌آورد و گاهی اوقات نیز خسته تان می‌کند.
اگر اکثر پاسخ هایتان از نوع "ب" می‌باشد می‌توان نتیجه گرفت که طبیعتا طالب خشنودی دیگران هستید و روابط خوب با دیگران را حتی المقدور حفظ می‌کنید به شرط اینکه مطمئن باشید زندگی خودتان مشکل و طاقت فرسا نشود و دیگران از شما سوء استفاده نکنند؛ و در پایان اگر اکثر پاسخ‌های تان از نوع "ج" می‌باشد، شما فقط و فقط به آسایش و راحتی خود می‌اندیشید.
اگرچه در برخی موارد کاملا حق با شما است. اما بیشتر مواقع فقط به خواست خودتان اهمیت می‌دهید که این مساله باعث می‌شود، دیگران از شما فاصله بگیرند.
راهکار‌های غلبه بر خودخواهی
-
بپذیرید که خودخواه هستید، زیرا اگر این اولین قدم را طی نکنید برای روبه روشدن با آن به آمادگی کامل نرسیده اید. این گام بسیار دشوار است و صداقت زیادی می‌طلبد. لازم است چند روز به رفتار و حرکات خود بیندیشید و رفتار‌های خودخواهانه را تشخیص دهید.
-
بپذیرید که بعضی خصوصیات شما ناپسند است. همه ما از ناراحتی و رنج کشیدن دوری می‌کنیم، البته می‌توان همچنان خودخواهانه زندگی کرد، اما برای رشد و تکامل باید سختی کشید.
-
یاد بگیرید که تا نبخشید نمی‌توانید خودخواهی را از خود دور کنید. بخشنده باشید و بدون داشتن توقع، نیکی کنید. ممکن است احساس کنید مورد ظلم واقع شده اید، اما باید بدانید انسان فطرتا بخشنده است و هر قدر انسان ببخشد، عملکرد او به انسانیت نزدیک‌تر می‌شود؛ بنابراین در لحظات حساس و دشوار زندگی، تصمیمات درست بگیرید.
-
در برابر خودخواهی دیگران صبور باشید. ممکن است در راه مبارزه با خودخواهی تنها باشید و اطرافیان همچنان خودخواهانه به زندگی ادامه دهند. با آن‌ها صبور باشید و از رفتار‌های آنان، عمق زشتی خودخواهی را دریابید.
