پسماند یا زباله هایی که قابلیت استفاده مجدد را دارند به صدها تن در پایتخت می رسد. برای درک دقیق تر این موضوع بهتر است به آمارها رجوع کنیم. براساس آماری که عبدلی مدیرعامل سازمان پسماند شهرداری تهران ارائه کرده روزانه در تهران 9 هزار تن زباله از سوی شهرداری جمع آوری می شود و در برخی از روزها به 12 هزار تن نیز می رسد. به گفته وی از مجموع این زباله ها، 7 هزار 500 تن زباله خانگی است و 200 تن نیز زباله ارزشمند است که توسط پیمانکاران جمع آوری می شود.
وی در جمع آوری زباله های ارزشمند پای مافیا را نیز به وسط کشیده و اعلام کرده:« درصد قابل توجهی از زباله‌های تهران مانند شیشه، پلاستیک، مقوا، کاغذ و فلزات ارزش بسیاری دارد که توسط مافیایی با به کارگیری کودکان کار از سطل‌های زباله جمع می‌شود و می توانند در طول دو ساعت ۱۵۰ کیلو زباله خشک را جمع‌آوری کنند.»
براساس برآوردهای دیگری درباره ارزش زباله‌های ارزشمند تهران، ضایعاتی به ارزش تقریبی دو میلیارد و 240 میلیون تومان استخراج می شود. در همین خصوص پژوهشی توسط محققانی از دانشگاه خوارزمی انجام شده که در آن تلاش شده است تا ضمن معرفی گونه‌ی جدیدی از اقتصاد غیررسمی تحت عنوان «اقتصاد زباله ای» که در پیرامون کلان‌شهر تهران دایر است، به بررسی علل وجودی و همچنین پیامدهای فضایی آن پرداخته شود.
با توجه به آنچه که دکتر حسن افراخته، استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه خوارزمی و همکارش در این پژوهش می‌گویند: «بنا بر آمار موجود، در هر شبانه روز به‌طور متوسط ۲۸۰۰ تن زباله خشک شامل مقوا، پلاستیک، شیشه، فلزات، نان خشک و غیره در تهران جمع‌آوری می‌شود که قابل بازیافت است و هر تن آن در حال حاضر به مبلغ ۸۰۰ هزار تومان توسط پیمانکاران بازیافت پسماند فروخته می شود. درحالی‌که حداکثر ۶۰۰ هزار تومان هزینه کرده اند. »
کودکان کار قربانیان زباله گردی
ورای موضوع جمع آوری پسماند و میلیاردها تومان پولی که از جیب شهروندان تهرانی در قالب عوارض پسماند و عدم مدیریت صحیح آن می رود، گردش بالای مالی جمع آوری پسماندهای قابل بازیافت برای بسیاری طمع ایجاد کرده است. با توجه به بررسی های صورت گرفته نزدیک صدها میلیارد تومان گردش مالی اقتصاد زباله ای در سال است و این گردش مالی خود به محلی برای سواستفاده، رانت، رشوه و استثمار کودکان کار تبدیل شده است. هرچند در بحث جمع آوری زباله ها جنسیت نیز دخیل نیست و شاهد کار زنان و دخترانی با سن پایین در این زمینه هستیم.
بدون شک شهرداری تهران به عنوان متولی اصلی پسماند در پایتخت می تواند به راحتی پیمانکاران و کسانی که در این حوزه فعال هستند را برای جلوگیری از سواستفاده از کودکان مدیریت کند ولی مساله اصلی آنجاست که اساسا این سازمان صورت مساله را کاملا پاک می کند. شهردار تهران به خاطر همین مساله از شورای شهر کارت زرد گرفت.
مجید فراهانی عضو شورای شهر تهران معتقد است، فقدان نظارت دقیق و واگذاری مجوز جمع آوری زباله به پیمانکارانی که کودکان محروم را که برای نان ناچارند کار کنند سبب شکل گیری مراکز مجاز و غیر مجاز بازیافت زباله در حاشیه مناطق جنوبی تهران شده است و متاسفانه در این مراکز همچون گود محمود آباد و دیگر گودها عده ای از هموطنانمان و اتباع بیگانه در بدترین شرایط زیستی در میان کوهی از زباله هم کار می کنند و هم متاسفانه زندگی!
وی ادامه داد: این شرایط زندگی و کار که ناشی از فقر شدید است، متاسفانه با رشوه خواری و باج گیری برخی کارکنان و ماموران فاسد شهرداری تهران تشدید می شود و کودک کار 9 ساله ای که 20 ساعت زباله جمع می کند تا آخر ماه حداقل درآمد را داشته باشد،گاها ناچار می شود تا نیمی از درآمد اندکش را به ماموران فاسد شهرداری باج دهد.
در همین زمینه الهام فخاری در مصاحبه با فارس عنوان کرده:« به کارگیری کودکان طبق پیمان‌نامه در ایران ممنوع است اما کودکان در اموری مانند پسماند به صورت غیرقانونی فعالیت می‌کنند. چیزی که در شهر دیده می‌شود با موضوعی که روی کاغذ می‌آید متفاوت است. قراردادها و پیمان‌ها مطابق قانون بسته می‌شود. پیمانکاران لیستی که ارائه می‌کنند تمامی کارگرانشان بزرگسال است اما مسأله این است چیزی که در شهر می‌بینیم به خصوص در ساعات تاریکی و بعضاً در روز روشن این است که کودکان و نوجوانان کیسه‌های زباله به دوش از این سطل به آن سطل در حال حرکت هستند. در روی کاغذ سندی مبنی بر اینکه این تخلف رخ می‌دهد نمی‌بینیم.»
وی بیان کرد: در کمیته اجتماعی مساله مهم کودکان کار و خیابان را دنبال کرده‌ایم. متاسفانه یکی از اقدام‌های ضربتی که هر از چند گاهی نهادهای اجرایی انجام می‌دهند، جمع‌آوری کودکان‌کار است . ولی نباید اقدامات ضربتی در این باره انجام شود و باید با برنامه پیش رفت.
براساس گزارش ها و اطلاعاتی که وجود دارد، اکثریت کودکان زیر سن قانونی تحت استثمار پیمانکاران و مافیای زباله در تهران قرار دارند و با حداقل دستمزد و حتی تنها با برآورده کردن هزینه های جاری شان در حال جمع آوری زباله هستند. مافیای خطرناک زباله در تهران در حالی فعال است که بدون وجود ارتباطاتی با بخش هایی از شهرداری اینگونه آزادانه نمی توانند فعالیت کنند.
با وجود گردش مالی بالا در بخش زباله تهران، دست هایی در کار هستند تا این بخش متعلق به شهروندان و شهرداری به صورت رسمی تحت کنترل قرار نگیرد.
بر این اساس؛ پژوهش انجام گرفته توسط دو محقق دانشگاه خوارزمی، این مولفه اینگونه می تواند اجرایی شود:« یکی از راهکارهایی که کارشناسان برای پایان بخشیدن به استثمار کودکان کار پیشنهاد می کنند، رسمی کردن مدیریت پسماند با ضوابط مشخص است. اول آنکه فرآوری زباله‌ها به‌طور کامل در چارچوب بخش رسمی باشد تا با پیاده‌سازی ضوابط و قوانین، نیروی کار فعال در این حوزه به حداقل‌های حقوقی دست یابند و جریان استثماری حاکم، برچیده شود و تولید ثروت ناشی از این بخش، کمک‌رسان منابع درآمدی دولت باشد؛ درنهایت نیز بتوان به‌سوی صنایع سبز و تولیداتی نظیر انرژی سازگار با محیط زیست (مانند برق زباله‌ای) گام برداشت.
دوم اینکه، کشورهایی نظیر کشورهای اروپایی، پیشگام در بحث فرآوری از زباله‌ها برای رشد بخشیدن به بخش صنایع سبز هستند. در سال‌های اخیر نیز شاهد علاقمندی آنان به استفاده از منابع زباله‌ای کشور ما بوده‌ایم. ازاین‌رو چنانچه زباله در بخش رسمی مدیریت شود، می‌تواند ابزاری برای گسترش مناسبات اقتصادی ایران با سایر کشورها باشد. به عبارتی، با مدیریت صحیح زباله‌ها می‌توان به تقویت قدرت دیپلماسی اقتصادی کشور در حوزه‌ی کشورهای پیشرفته نائل آمد.»
به هر حال روزانه میلیاردها تومان برای جمع‌آوری و دفن زباله و پسماند در تهران هزینه می‌شود و حتی در برخی محلات تهران روزانه چهار تا پنج نوبت زباله جمع‌آوری می‌شود، حال می تواند با مدیریت صحیح و بازیافت زباله، این هزینه را جبران کرد و حتی برای آن ارزش افزوده تعریف کرد. پس از آنکه شهردار تهران کارت زرد دریافت کرده انتظار می رود شهرداری برای جبران مافات و جلوگیری از هدر رفت ثروت شهر، به صورت جدی تر به مقابله با مافیای بخش زباله و مدیریت صحیح آن بپردازد.
