امسال گرچه عزم آموزش و پرورش برای رسیدگی به تخلفات شهریه هنگام ثبت نام دانش آموزان جدی تر شده است اما چالش ثبت نام از آن دسته چالش های همیشگی برای اولیاء، مدارس و آموزش و پرورش است به طوریکه هر سال ابهامات جدید، گزارش های تخلفات متنوع و همچنین قوانین جدیدی وضع می شود. از کلاس پیش دبستانی تا پایه دوازدهم، مقطع به مقطع چالش ها دارای گستردگی و تنوع در سراسر کشور است و از آنجا که در کشور ما مدل های مختلفی از مدرسه وجود دارد و از مدارس دولتی تا غیر انتفاعی؛ از مدارس هیات امنایی تا مدارس عشایری و...، این تنوع را در بر می گیرد و همچنین هر سه سال یکبار تقریبا پایه دانش آموزان تغییر می کند (۶ سال اول نیز به دو بخش سه ساله تقسیم می شود) ثبت نام ها نیز چالش برانگیز تر می شود اما می توان در مجموع بزرگترین چالش ها را ثبت نام دانش آموزان در کلاس اول، موضوع شهریه مدارس چه دولتی و چه غیر دولتی، سخت گیری برای ثبت نام دانش آموزان در منطقه محل سکونت و موضوع ثبت نام مدارس سمپاد و هیات امنایی در سال جاری دانست که در ادامه مروری داریم به داستان این روزهای ثبت نام در مدارس کشور.
ثبت نام کلاس اولی ها از کتاب تا کلاس
همیشه دیرترین ثبت نام ها برای کلاس اولی هاست. حتی دیرترین ثبت نام کتب درسی نیز به نام آنها ثبت می شود که هفته گذشته از ۲۳ تیر ثبت نام اینترنتی کتب درسی در پایگاه آموزش و پرورش آغاز شده و تا ۲۰ شهریور ادامه دارد. ثبت نام کتب درسی سایر پایه های دوره های ابتدایی از اواخر فروردین ماه آغاز شد و تا هشتم تیرماه به پایان رسید.
اما در کنار بحث کتب درسی، آنچه ثبت نام کلاس اولی ها در مدارس را به تاخیر می اندازد این موضوع است که لازمه ثبت نام قطعی در کلاس اول داشتن تست سلامت از پایگاه های سنجش آموزش و پرورش است. در تست سنجش که از ششم تیر آغاز شده است، سلامت و بهداشت دانش آموزان در چهار بخش بینایی، شنوایی، مراقبت سلامت و آمادگی تحصیلی سنجیده می شود. هر چند معدود دانش آموزانی هستند که سلامت آنها برای ثبت نام در مدارس عادی تایید نشود اما باز هم تا قطعی شدن ثبت نام این دانش آموزان یک استرسی همراه اولیا خواهد بود ضمن اینکه والدین کلاس اولی اولین سالی خواهد بود که بااین چالش رو به رو می شوند که فرزندانشان را با توجه به منطقه مسکونی خود در محدوده های مشخص شده می توانند نام نویسی کنند. در سال های اخیر در این زمان از سال، کمی کار و بار املاکی ها رونق می گیرد از این بابت که مبلغی پول دریافت می کنند و اجاره نامه ای برای منزل مسکونی در محدوده مورد نظر والدین صادر می کنند تا آنها بتوانند در مدرسه مورد نظر خود فرزندانشان را ثبت نام کنند. چرا که برخی مواقع اعتراض والدین به این است که با یک خیابان فاصله به دلیل مغایرت داشتن منطقه سکونت و منطقه مورد نظر خود نمی توانند فرزندانشان را در نزدیک ترین مدرسه ثبت نام کنند. نکته دیگر نیز این است که از آنجایی که عموم والدین گمان می کنند ثبت نام کلاس اول دانش آموزان آینده آنها را رقم خواهد زد از همین ابتدا نگاهشان به مدارس دولتی، غیردولتی، شاهد، هیات امنایی و...، را روشن می کنند. خصوصا آنکه متاسفانه سطح کیفیت در مدارس متفاوت است و در این شرایط نمی توان بر نگرانی خانواده ها در ثبت نام فرزندانشان خرده ای گرفت. مدارس دولتی خوب در اولویت است که شاید بیشترین مشکل سر همین مدارس باشد. در این سال ها افت شاخص کیفیت در مدارس دولتی سبب شده که عموم افراد جامعه که از اقشار متوسط و ضعیف هستند با ذره بین در محدوده محل سکونت خود به دنبال مدارس خوب بگردند و حال اگر با مصوبه آموزش و پرورش به دلیل یک خیابان فاصله با محل سکونت مشمول ثبت نام در آن مدرسه نشوند، از هر دری برای ورود به آن مدرسه استفاده خواهند کرد. حتی با پرداخت ۵۰۰ هزار تومان به یک املاکی برای دادن اجاره نامه با کد رهگیری!
جدیدا آموزش و پرورش تنها اجاره نامه های دارای کد رهگیری را قبول می کند که برای املاکی ها صادر کردن چنین اجاره نامه ای دشوار است، اما تجربه نشان داده بالاخره این قوانین قابل دور زدن است فقط زمان و انرژی اولیا را می گیرد. و حتی هستند خانواده هایی که به منطقه مدرسه مورد نظر برای ثبت نام می خوردند و حقیقتا ساکن همان محدوده هستند اما باز هم به دلیل اینکه اجاره نامه آنها کد رهگیری ندارد در پیچ و خم این موضوع گرفتار می شوند. شاید باورش هم سخت باشد اما بسیاری از والدین کلاس اولی وقت ثبت نام از شب قبل جلوی مدرسه نوبت می گیرند تا مبادا از ثبت نام جا بمانند.
شهریه هایی که بحث برانگیز و بدون چاره است
شاید بزرگ ترین چالش آموزش و پرورش در همین مدارس دولتی است. مدارسی که در کفه ترازوی کیفیت گاه چنان وزنه ها را جا به جا می کند که آموزش و پرورش مجبور می شود برای تقسیم مساوی دانش آموزان در این مدارس تمهیدات زیادی بیاندیشد تا یک مدرسه با انبوه متقاضی و مدرسه ای دیگر با کمبود متقاضی رو به رو نشود. هر چند همواره این اتفاق در حال رخ دادن است. بسیاری از کارشناسان معتقدند آموزش و پرورش به جای دستورالعمل های متنوع بهتر است فکری برای کیفی بخشی متعادل برای همه مدارس انجام دهد. عموم والدین که کمی فرزندشان درس خوان باشد ترجیحشان مدارس غیر دولتی از هر نوعی است. آنها معتقدند ازدیاد دانش آموزان در مدارس دولتی مهمترین دلیل پایین آمدن کیفیت این مدارس است. در هر مدرسه دولتی کلاس های درس بین ۲۵ تا ۳۰ دانش آموز و گاه بیشتر را در خود جای می دهد. امسال با توجه به کمبود معلم انتظار می رود این تراکم بیشتر هم باشد؛ هر چند آموزش و پرورش قول داده است اولویت تامین نیروی انسانی با مدارس دولتی باشد.
بزرگترین چالش در آموزش و پرورش فرصت های نابرابری است که در ثبت نام وجود دارد و نگرانی های خانواده در اینکه آیا فرزندشان را می توانند در یک مدرسه خوب ثبت نام کنند یا نه
محمد داوری کارشناس مسائل آموزش و پرورش درباره چالش های ثبت نام مدارس، گفت: بزرگ ترین چالش در آموزش و پرورش فرصت های نابرابری است که در ثبت نام وجود دارد و نگرانی های خانواده در اینکه آیا فرزندشان را می توانند در یک مدرسه خوب ثبت نام کنند یا نه. این چالشی که ایجاد شده ناشی از شکاف بین انتظارات والدین و شرایط مدارس است. یعنی مدارسی که شرایط مورد انتظار والدین را دارند، محدود هستند و تقاضا برای ثبت نام در این مدارس بالا و شرایط ثبت نام بسیار دشوار است.
وی ادامه داد: چیزهایی که به پیچیدگی امر دامن زده ضوابط و مقررات تقریبا ناعادلانه و گاه غیرمنطقی ثبت نام در برخی مدارس است که تامین کننده و تضمین کننده مطالبات و حقوق والدین و دانش آموزان نیست. هر کس می تواند حق این را داشته باشد که در مدرسه ای که می خواهد ثبت نام کند. یکی از مقررات بحث محدوده جغرافیایی است که شاید عادلانه ترین نوع ضوابط باشد اما بعد از آن سلیقه های غیر حرفه ای و غیر حقوقی برقرار می شود، مثلا بحث شرط معدل. چه کسی گفته است که هر دانش آموزی که معدل بالاتر دارد حق بیشتری برای ثبت نام در فلان مدرسه را دارد. اتفاقا بر عکس این شرایط عادلانه است. دانش آموزی که درسش ضعیف تر است به توجه بیشتر نیاز دارد و مدرسه بهتر می خواهد.
این کارشناس مسائل آموزش و پرورش در پاسخ به این پرسش که چرا در بین والدین اینگونه جا افتاده است که مدارس غیر دولتی در هر نوعی بهتر از مدارس دولتی هستند، بیان کرد: آن چیزی که در افکار عمومی جا افتاده است با واقعیت تطبیق ندارد. خصوصا به لحاظ تربیتی نمی شود گفت هر مدرسه غیر دولتی بر مدرسه دولتی ارجح است. مدارس دولتی خصوصا در شهرستان ها با مدارس غیر دولتی می توانند رقابت کنند. نکته در این است که تجارت آموزشی و تبلیغات باعث شده مدارس غیر انتفاعی دانش آموزان با معدل بالا و دارای تمکن مالی را گزینش کنند. در نتیجه عملکرد خوبی هم مثلا در کنکور دارند اما این اتفاق نتیجه موفقیت و تلاش آنها نیست بلکه متعلق به خود دانش آموزان است.
داوری اظهار کرد: اگر تحقیقی متمرکز صورت بگیرد مشخص می شود کارآمدی مدارس غیر دولتی با آنچه اولیا تصور می کنند فاصله دارد. هر عنوانی که روی مدرسه گذاشته می شود صرفا تفاوت در مدیریت مدرسه است و همه باید از یک دستورالعمل آموزشی تبعیت کنند. در واقع برنامه درسی و آموزشی و کتاب ها شبیه هم هستند.
وی همچنین درباره موضوع چالش برانگیز شهریه ها نیز گفت: آنچه مسئولان درباره موضوع شهریه می گویند با آنچه در واقعیت جامعه رخ می دهد فاصله بسیار زیادی دارد و هیچ مدرسه ای نیست که بدون دریافت پول از والدین بتواند باز بماند و فرقی نمی کند این مدرسه دولتی باشد یا نمونه دولتی یا هیات امنایی و... اینکه مدارس حق دریافت شهریه را ندارند یا فلان قدر باید بگیرند یک حرف اداری و مدیریتی و شعاری است. همه مدارس این شهریه ها را می گیرند چون در غیر این صورت توان اداره مدرسه را ندارند. در واقع حرف مسئولان در عمل قابل اجرا نیست.
وی درباره شهریه مدارس غیر دولتی به طور خاص گفت: دو نظر درباره شهریه مدارس غیردولتی وجود دارد. یک نظر می گوید وقتی ما وجود چنین مدارسی را پذیرفتیم و آنها را به رسمیت شناختیم تعیین میزان شهریه برای آنها بی معناست و تعیین این شهریه در یک رابطه بین اولیا و مدرسه شکل می گیرد و آموزش و پرورش حقی برای تعیین شهریه ندارد. نظر دیگر هم این است که روی این مدارس باید نظارت باشد و سقف شهریه را دولت باید تعیین کند. دولت هم یک سقف شهریه ثابت مصوب می گذارد اما باز مدارس به انواع و اقسام شکل های مختلف این شهریه را بالا می برند.
داوری البته تیترهایی چون شهریه های لاکچری یا نجومی را در این باره بی معنی خواند و تصریح کرد: در آموزش و پرورش کلا چیز نجومی وجود ندارد و بالاترین مبلغی هم که در مدارس گرفته شود، در برابر تخلفات مالی که در سطح جامعه می بینیم عددی نیست. برخی مدارس هم برند شده اند و والدین نه تنها حاضر به پرداخت شهریه هستند بلکه گاه با واسطه وزیر می خواهند فرزندشان در آن مدرسه تحصیل کند. این تعداد مدرسه هم فقط در تهران است و در شهرستان ها خبری از این حرف ها نیست. مدارس غیردولتی نزدیک به ۱۵ درصد هستند که ۸۰ درصد آنها در تهران هستند. پس این همه بحث درباره شهریه های آنچنانی! محدود به شمار کمی مدرسه است.
دریافت شهریه از انکار مسئولان تا تایید والدین
هر چند بزرگترین چالش واقعی به گفته این کارشناس و بسیاری از کارشناسان دیگر مسائل آموزش و پرورش بحث کیفی سازی مدارس دولتی است که در سطح کشور عمومیت دارند و ما را به عدالت آموزشی نزدیک می کنند، اما بحث شهریه علیرغم توضیحات مکرر مسئولان درباره نظارت بر آنها همچنان بحث برانگیز است.
از سال ۱۳۹۳ بود که حسابی به صورت آزمایشی ایجاد شد تا درآمد و هزینه در مدارس شفاف شود و تمام مدارس موظف شدند حسابی را تحت این عنوان داشته باشند. در سال ۱۳۹۵ اجرای رسمی طرح حساب یکپارچه مدارس آغاز شد. قرار بود این حساب تمام کمک های نقدی اولیا را ثبت کند و دیگر هیچ وجوه اختیاری نباشد که دریافت شود و در این حساب نیاید. در شهریور سال ۹۶ این حساب یکپارچه فعالیتش متوقف شد چون گفته شده که قانونی نیست. در واقع این دیوان عدالت اداری بود که آن را غیرقانونی اعلام کرده بود. هر چند آموزش و پرورش به دنبال این است که موانع را رفع کند تا این حساب که در حال حاضر نیز در برخی مدارس فعال است، دوباره راه اندازی شود که حال به گفته مدیر کل ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات آموزش و پرورش امسال این حساب فعال است.
نکته مهم در این است که بسیاری از وجوهی که میان اولیا و مدارس رد و بدل می شود هیچ ثبتی ندارد و تنها در صورت شکایت والدین از مدرسه چنین مواردی قابل پیگیری است
اما نکته مهم در این است که بسیاری از وجوهی که میان اولیا و مدارس رد و بدل می شود هیچ ثبتی ندارد و تنها در صورت شکایت والدین از مدرسه چنین مواردی قابل پیگیری است.
علیرضا کمرئی مدیرکل ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات آموزش و پرورشدرباره نظارت ها بر دریافت شهریه گفت: امسال یک دستورالعملی را برای مدارس کشور فرستادیم که موضوع نظارت بر حقوق والدین و دانش اموزان در ثبت نام را تاکید کردیم. مدارس به سه دسته تقسیم می شوند. مدارسی که مجاز به دریافت مساعدتهای مالی تحت عنوان فوق برنامه و نظایر آن هستند و مدارس دسته دوم که مجاز به دریافت وجهی نیستند که مدارس عادی دولتی و نمونه دولتی و هیات امنایی هستند. به جز پول بیمه و کتاب اینها نمی توانند وجهی دریافت کنند. اما مدارس مجاز به دریافت شهریه مدارس غیردولتی، مدارس سمپاد، مدارس شاهد و... هستند که ضوابط خود را دارند و نرخ دریافتی هم مشخص شده است.
وی ادامه داد: ما برای اینکه ببینیم امور به شکل صحیح پیش می رود یا خیر دو مکانیزم نظارتی را پیش گرفتیم. یک نظارت میدانی است که به طور خاص مبالغ کمک های مردمی را چک می کنند. در واقع یک تیم اعزامی ۶۰ نفره برای نظارت بر صحت فرایند ثبت‌نام دانش‌آموزان در سطح استان‌ها و مناطق آغاز به‌کار کرده است. روش دوم برای نظارت گسترده تر است روی ۱۰۰ هزار مدرسه و ۸۵ هزار مدرسه ای که دارای حساب های مالی، حساب یکپارچه مدارس شکل گرفته و می توانیم در بازه زمانی مختلف این حساب را کنترل کنیم و رخدادهای مالی داخل آن را بررسی کنیم. این کنترل می تواند هم زمان ثبت نام صورت بگیرد و هم در طول سال تحصیلی. پیگیری شکایات مردمی را هم ساده کرده است و برای اولین بار امسال صورت می گیرد.
مدیرکل ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات آموزش و پرورش در پاسخ به این پرسش که مدارس هیات امنایی مجاز به دریافت وجه نیستند اما مدارس سمپاد متوسطه دوم که از امسال اعلام شد هیات امنایی می شوند تا سال گذشته مجاز به دریافت وجه بودند، تکلیف آنها چیست، بیان کرد: مدارس سمپاد که روش اداره‌شان به شیوه ای که در گذشته بوده از حق الثبت می توانند دریافت کنند که ۵۰ درصد رقم شهریه مدارس غیردولتی همان منطقه محسوب می شود. می دانید که مدارس سمپاد هیات امنایی هم به شیوه سابق بودند. اگر هیات امنایی شدنشان به این معنا باشد که از شمول مدارس سمپاد خارج شوند و هیات امنایی محسوب شوند دیگر مجاز به دریافت وجه نیستند.
کمرئی در ادامه همچنین گفت: نظارت های مدارس غیردولتی تخصصی است و در شورای نظارت شکایت هایی که به آنها می رسد بررسی می شود. مدارس نمونه دولتی مجاز به دریافت وجه در فصل ثبت نام مجاز نیستند و همچنین هیات امنایی و در طول سال با اطلاع رسانی به اولیا می توانند از کمک استفاده کنند.
وی گفت: از دید ما هر نوع دریافت وجه غیر متعارف غیر قانونی است و قابل دریافت نیست.
این در حالی است که هر روز خبر می رسد در مدارس دولتی هنگام ثبت نام مبلغ بین ۲۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان مبلغ درخواست می شود و بسیاری از والدین از ترس اینکه ثبت نام فرزندشان در مدرسه ملغی شود، این موارد را گزارش نمی کنند.
از سوی دیگر گاه مشکلاتی برای ثبت نام جامعه کوچک تری مانند دانش آموزان افغانستانی به گوش می رسد مانند خبری که چندی پیش در فضای مجازی منتشر شد که در کرمان از دانش آموزان افغانستانی برای ثبت نام شهریه ۴۰۰ هزار تومان دریافت می شود که در همین رابطه امید سلاجقه رئیس اداره اطلاع‌رسانی و روابط عمومی آموزش و پرورش استان کرمان درباره دریافت هزینه ۴۰۰ هزارتومانی از دانش‌آموزان افغانستانی اظهار کرد: طبق دستورالعمل ثبت‌نام مدارس، دانش‌آموزان پناهنده افغانستانی نیز مانند دانش‌آموزان ایرانی ثبت‌نام می‌شوند و در زمان ثبت‌نام بخشی از هزینه‌های مربوط به بیمه، کتاب و مجلات کمک‌آموزشی و اردوهای دانش‌آموزی به‌صورت علی‌الحساب از آنها دریافت می‌شود که این مبلغ بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار تومان است و بخشی از این شهریه مربوط به بدهی سال قبل دانش‌آموزان است. بدیهی است دانش‌آموزان پناهنده افغانستانی به‌منظور ثبت‌نام در مدارس غیردولتی و خاص از جمله مدارس هیئت امنایی، باید شهریه قانونی و مصوب را بپردازند.
در واقع درباره میزان شهریه در هر نوع مدرسه ای که در نظر بگیریم به یک چرخه باطل گزارش های مردمی و توضیحات مسئولان می رسیم. به طوری که گزارش های مردمی حکایت از دریافت وجوه هنگام ثبت نام در بسیاری از مدارس کشور می دهد در حالی که مسئولان از انواع مصوبه ها برای نظارت بر این موضوع صحبت می کنند. مصوبه هایی که تنها ضمانت نظارت بر آن شکایت های مردمی است که آنها نیز به این نتیجه رسیده اند با پرداخت پول امکان تحصیل بی دردسرتری برای فرزندانشان مهیاست و البته نکته مجهولی که می ماند پاسخ مسئولان به این پرسش است که در این بی پولی آموزش و پرورش و سرانه های بسیار ناچیز مدارس چگونه می توان انتظار داشت مدارس را از گرفتن شهریه منع کرد و آنها نیز بتوانند درب مدارس را باز نگه دارند.
