طوفان‌های گرد و غبار و خاکستری شدن آسمان پایتخت چندسالی است که گاه و بی‌گاه اتفاق می‌افتد، روندی که شاید سال‌ها قبل برخی از شهر‌ها و استان‌های کشور از جمله خوزستان آن را تجربه کرده و تاکنون نیز به‌دلایل متعدد از این معضل رها نشده‌اند. آنچه که این شائبه را در ذهن ایجاد می‌کند، آیا چنین سرانجامی نیز در انتظار کلانشهر تهران است؟
گردو غبار مهمان همیشگی تهرانی‌ها می‌شوند؟
چندسالی است که تالاب‌های تهران چشم انتظاری آب هستند و اگرچه بارش‌های اخیر روزنه امیدی برای بازگشت حیات به این تالاب‌هاست، اما همچنان خشک شدن آن‌ها را تهدید می‌کند. روندی که ادامه‌اش طوفان‌های گرد و غبار را برای پایتخت‌نشینان به‌طور جدی به ارمغان خواهد آورد.
به‌این ترتیب فهرست آلودگی در این کلانشهر بلندتر شده و به مجموعه دود خودرو‌ها و کارخانه‌جات، ریزگرد‌ها نیز افزوده خواهد شد. مهمانانی که هنوز چندان از راه نرسیده‌اند و فرصت برای رهایی از آن‌ها باقی است.
البته نه به آن معنا که همچنان می‌توان با بی‌تفاوتی از کنار آن گذشت، زیرا که به‌زودی پای ریزگرد‌ها به تهران نیز باز خواهد شد و پایتخت‌نشینان باید خود را برای میزبانی همیشگی از آن آماده کنند.
زنگ خطر نابودی درختچه‌ها و بوته‌های کویری
البته خشکی تالاب‌ها تنها علت برای ایجاد چنین معلولی نبوده و نخواهد بود. به‌عنوان مثال نماینده مردم ورامین در مجلس معتقد است که تبدیل جنوب تهران به منبع ریزگرد‌ها با عدم حراست از درختچه‌های طبیعی و بوته‌های کویری ایجاد می‌شود. توجه داشته باشید؛ قسمت جنوبی پایتخت به‌عبارتی دشت ورامین، یکی از مهمترین بخش‌های اقتصادی و منابع طبیعی استان تهران در شرایطی تلقی می‌شود که این مناطق دارای ظرفیت‌های بسیار مستعدی در زمینه کشاورزی است.
موقعیتی که اگر به آن توجه شود و امکانات لازم برایش فراهم آید، قادر خواهد بود تا حد زیادی از بروز معضل یاد شده جلوگیری کند. آنچه که ایجاب می‌کند تا در راستای حفظ منابع طبیعی و حفاظت از خاک در این مناطق اهتمام بیشتری شود.
با این وجود، اما برخی از کارشناسان نظرات متفاوتی درباره اثرگذاری پوشش گیاهی در نجات پایتخت‌نشینان از آلودگی هوا دارند. به‌طور مثال امید نوری، کارشناس فضای سبز شهری معتقد است؛ فضای سبز نمی‌تواند بر آن بخش از آلودگی هوا که سبب تنگی نفس یا آلرژی می‌شود، تاثیر بگذارد، زیرا بسیاری از گونه‌هایی که در تهران کشت می‌شود قابلیت جذب آلایندگی را ندارد.
کاهش نیتروژن با کمک فضای سبز
البته باید گفت: اگرچه فضای سبز در کاهش بخشی از آلاینده‌ها که شامل اکسید‌های گوگرد و اکسید‌های نیتروژن می‌شود، اثر قابل توجهی ندارد، اما به‌نظر می‌رسد فضای سبز بر کاهش اکسید‌های گوگرد و نیتروژن تاثیرگذار خواهد بود که البته این اثرگذاری بسیار محدود است.
با این وجود نباید از این نکته مهم غافل شد که به هرحال پوشش گیاهی نه تنها مانعی برای جولان ریزگرد‌ها خواهد بود بلکه موجب خواهد شد وزش باد نتواند ذرات خاک را به هوا بلند کنند که خود بسیار مهم است؛ بنابراین شاید در کاهش آلودگی هوا نقش چندان چشمگیری نداشته باشد، ولی به میزان زیادی از پخش شدن گردوخاک جلوگیری خواهد کرد. از این موارد که بگذریم نباید از یاد برد که بحران ریزگرد‌ها بیش از یک دهه است که به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی ایران تبدیل‌شده و اکنون سال‌هاست ساکنان بسیاری از شهر‌ها و استان‌های کشور از این معضل در امن نیستند.
بحرانی که کم کم در دل پایتخت نیز جا خوش خواهد کرد. اشاره به این نکته ضرورت دارد که پدیده گرد و غبار شامل گرد و خاک معلق خشک و ریزی در هوا می‌شود که مسافت‌های وسیعی را پوشانده و به وسیله باد پراکنده شده و در نهایت ته‌نشین می‌شود.
به یاد داشته باشید گرد و غبار سبب افزایش غلظت ذرات معلق بخصوص ذرات معلق کمتر از ۱۰ میکرون می‌شود. این ذرات معلق در هوا، باقیمانده ذرات گرد و خاکی است که بر اثر طوفان شن، معلق مانده است و به همین دلیل در شرایط یاد شده، دید عمودی و افقی کاهش می‌یابد. زمانی که پدیده گردوغبار در نوع حاد خود رخ می‌‍دهد، سبب کاهش شدید دید افقی شود، حتی در موارد شدیدتر باعث لغو پرواز هواپیما‌ها و به خطر افتادن سلامت انسان‌ها می‌شود.
ارزش اقتصادی بالای تالاب‌ها
باید گفت: تحقیقات درباره ارزش اقتصادی تالاب‌ها گویای این مطلب است که یک تالاب حدود ۱۰ برابر جنگل‌ها و ۲۰۰ برابر زمین‌های زراعی ارزش اقتصادی دارند. ضمن اینکه تالاب‌ها نقش مهمی در حفظ سلامت زیست محیطی شهر‌ها داشته و دارد. واقعیت این است که به‌جز ریزدانه‌های فرا منطقه‌ای، در اطراف پایتخت مناطق بزرگی وجود دارد که شامل زمین‌های خشک بایر می‌شود. اراضی که اگر وزش باد داشته باشیم، تهران را دچار گرد و غبار خواهد کرد. آنچه که تصویری از آسمان خاک گرفته را برای تهران‌نشینان تداعی می‌کند.
چهره‌ای غبارآلود که به‌نظر می‌رسد فاصله چندانی تا واقعیت نداشته باشد. آنچه که این سئوال را مطرح می‌کند که آیا میهمانان ناخوانده آسمان مانند خوزستان، اهواز و بسیاری از شهر‌های دیگر که این روز‌ها با این معضل مواجه هستند به تهران نیز کوچ خواهد کرد؟ پرسشی که در پاسخ به آن باید گفت، اگر بی‌توجهی به راهکار‌های ممانعت از این امر ادامه یابد و خشکسالی نیز مزید بر آن شود، شاید چندان دور از انتظار نباشد.
