از آغاز تمدن بشری مردم در تلاش بودند محیط سالمی را برای خود فراهم کنند، به‌عنوان نمونه می‌توان از معماری دوران نوسنگی نام برد. همچنین بعدها بیش از 3هزار سال پیش در کرت مینوسی‌ها (نخستین تمدن بزرگ اژه ای یونان) برای جلوگیری از آلودگی‌ها و بیرون راندن فاضلاب از محیط زیست انسان، سیستم فاضلاب زیرزمینی را احداث کردند.
با وجود این موفقیت‌های اولیه، اما حفظ و گسترش این شرایط با رشد سریع جمعیت با مشکل مواجه شد. به‌عنوان مثال در انقلاب صنعتی بسیاری از شهرها از جمعیت زیاد در حال انفجار بودند که با توجه به شرایط پیش آمده حفظ بهداشت و سلامت دچار افت شد چراکه صاحبان مشاغل با توجه به رشد صنایع برای به‌کارگیری کارگران بیشتر تحت فشار قرار گرفتند و این نیروهای اضافه شده به امکانات اولیه چون تهیه مسکن نیاز داشتند و به ناچار باید در ساختمان‌های فرسوده با کیفیت بهداشتی پایین زندگی می‌کردند.
در انگلستان هم شرایط زندگی به چنان استانداردهای ضعیفی رسیده بود که دولت برای بهبود سلامت عمومی به ناچار مجبور به تصویب تعدادی از قوانین در این زمینه شد. یک پروژه بهداشتی مشابه هم همزمان در آلمان اجرایی شد. این استراتژی‌ها همچنین در راستای تأمین سلامت شهروندان زیرساخت‌های سبزی مانند پارک‌ها و بلوار‌ها را ایجاد کرد.
سندروم ساختمان بیمار
در سال‌های اخیر سندروم ساختمان بیمار (Sick Building Syndrome) «به شرایطی در یک ساختمان گفته می‌شود که ساکنان آن نشانه‌هایی از بیماری‌هایی را دارند که زمان طولانی را در آن ساختمان گذرانده‌اند، اما بیماری خاصی را به سبب آن نمی‌توان نام برد.» در سراسر جهان به یک معضل نگران‌کننده تبدیل شده است.
باکتری، گرد و خاک، ویروس‌ها و انواع آلاینده‌های بیولوژیکی نیز از جمله عوامل ایجاد این سندروم محسوب می‌شوند. بنابراین، سازمان استاندارد تمام کشورها باید استانداردهای مرتبط با دستگاه‌های تهویه ساختمانی و غیره را مورد بازنگری قرار بدهند.
تحقیقات نشان می‌دهد سردرد و مشکلات تنفسی در میان کارمندان اداره‌ها نیز به طور مستقیم با استفاده از تهویه مطبوع، تهویه مناسب و سایر فناوری‌های به کار رفته در آن مرتبط است و می‌توان گفت برخی از ناراحتی ایجاد شده برای این قشر به شرایط ساختمان محل کارشان برمیگردد. امروزه، متخصصان و کارشناسان حوزه بهداشت معتقدند شواهد مستند فراوانی وجود دارد که برخی ساختمان‌ها می‌توانند به صورت فیزیکی و روانی به مردم آسیب برسانند، اما با این حال، اطمینان از اینکه یک ساختمان هم سالم باشد، نیز کار دشواری است.
در انگلستان برخی ویژگی‌ها مانند سیستم تهویه و حرارت به استانداردهای خاصی رسیده است، اما دیگر ویژگی‌های طراحی که تأثیر زیادی بر رفاه افراد دارد هنوز جایگاه خود را در طراحی ساختمان‌ها پیدا نکرده است.
شواهدی معتبر و علمی منتشر شده است که نشان می‌دهد در معرض نور خورشید قرار گرفتن و تماس مستقیم با طبیعت تأثیر مثبتی بر نتایج امتحانات مدارس و دانشگاه‌ها دارد، اما هیچ قانونی مبنی بر حمایت از این استدلال وجود ندارد و این در حالی است که دانشمندان دائماً در تلاش هستند در جوامع جا بیندازند که سلامت ساختمان‌ها بر رشد دانش و سلامت جسمی و روحی ساکنان آن تأثیرگذار است.
جالب است بدانید در برخی ساختمان‌های جدید هم مشکلات و ضعف‌هایی در طراحی و معماری آن از جمله سیستم تهویه نامناسب و کمبود نور خورشید وجود دارد که هر دو این فاکتورها از مهم‌ترین عوامل بروز این بیماری محسوب می‌شوند. نبود تهویه منجر به حفظ ویروس‌ها در هوا می‌شود و کمبود نور طبیعی نیز بر عملکرد مغز تأثیر منفی می‌گذارد.
از طرفی تأثیر این بیماری بر افراد مختلف و همچنین در زن و مرد متفاوت است. از اختلالات عصبی گرفته تا آلرژی و آبریزش چشم و بینی و سرفه و عطسه تا تأثیرات روانی در دامنه این موضوع قرار می‌گیرند. مشکلات فنی و استفاده از مصالح ساختمانی نامرغوب و بی‌کیفیت فاجعه مرگباری را در برج گرنفل واقع در غرب لندن در ۱۴ ژوئن ۲۰۱۷ رقم زد که در پی آن حداقل ۷۹ نفر کشته یا مفقود و ۷۰ نفر نیز زخمی شدند.
گزارش‌ها و تحقیقات منتشر شده در این زمینه نشان داد آتش‌سوزی این برج از یک یخچال فریزر مدل «هات پوینت» شروع شد و عایق و کاشی‌هایی که برای کف این برج استفاده شده بود نیز به لحاظ ایمنی کامل انجام نشده بود که در تحقیقات به عمل آمده مشخص شد این نوع عایق و کاشی منجر به تسریع شعله‌ور شدن آتش شده است بنابراین استفاده از مصالح نامرغوب این حادثه تلخ را به ارمغان آورد!
در سال 1984 نیز سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد: بالای 30 درصد از ساختمان‌های نوساز و بازسازی شده از کیفیت پایین و بدی هوای داخل ساختمان رنج می‌برند و شکایات در این زمینه در سراسر جهان رو به افزایش است. علل چنین سندرومی معمولاً به نقض در سیستم گرمایشی، تهویه و سیستم‌های تهویه مطبوع برمیگردد.
فناوری‌های ناقص
معماران در ساخت و ساز اصولاً کاهش مصرف انرژی را هدف خود در طراحی‌ها قرار می‌دهند. طیف گسترده‌ای از فناوری‌ها وجود دارد که می‌تواند در راستای نیل به این هدف کمک کند. با وجود این، با تأکید زیاد روی چنین راه حل‌هایی، استفاده نادرست از آنها نیز می‌تواند موجب عقب‌ماندگی در زمینه طراحی ساختمان‌ها شود. در سال 2016، محققان دریافتند خانه‌های بسیاری ساخته شده‌اند که به‌دلایل مختلفی گاز دی اکسیدکربن و دیگر آلاینده‌ها را در داخل ساختمان‌ها ایجاد می‌کنند که به نوبه خود اثرات نامطلوبی را بر سلامت ساکنان دارد.بیماری‌های ناشی از ساختمان به‌علت شرایط فیزیکی و روانی محیط کار و سکونت ایجاد می‌شوند.
تحقیقات نشان داده است مردم نیز در بروز این نوع بیماری نقش دارند چراکه آنها اغلب اوقات از تجهیزات طبق دستورالعمل استفاده نمی‌کنند بلکه به‌طور طبیعی از رفتارهای غریزی خود فرمان می‌گیرند، به‌عنوان مثال هنگامی که دمای یک اتاق بیش از حد گرم باشد به‌جای کم کردن درجه حرارت سیستم گرمایشی پنجره‌ها را باز می‌کنند که این کار اثربخشی فناوری‌های کم کربن را کاهش می‌دهد. بنابراین حتی ساختمان‌هایی که دارای ویژگی‌های فراوانی برای افزایش بهره‌وری انرژی هستند، هنوز نمی‌توانند از نظر اقتصادی در وضعیت مناسب باشند.
قدرت طراحی خوب
نقش طراحان و معماران را نباید در ساخت ساختمان‌های سالم نادیده گرفت و باید گفت ابزار طراحی به‌عنوان یک روش بر سلامت جسم و روح انسان‌ها نقش بسزایی دارد. فضاهای داخل شهرها به دلیل اندازه کوچک و محیط شلوغ اطراف قدری کار طراحی را برای متخصصان با چالش مواجه می‌کند، اما معماران برخی مواقع در جهت تأمین یک محیط بیرونی برجسته هزینه‌های سالم‌سازی داخلی را اولویت‌بندی می‌کنند و در برخی موقعیت‌های دیگر دستورالعمل‌ها و توصیه‌های برنامه‌ریزی را به اشتباه تفسیر می‌کنند که این می‌تواند مبهم باشد به‌همین ترتیب چنین عواملی به‌ضرر کیفیت کلی ساختمان تمام می‌شود.
در حال حاضر قوانین برنامه‌ریزی هم به اندازه کافی قوی و اثربخش نیستند تا محیط‌های واقعاً پایدار و عوامل انسانی را در نظر بگیرند. اصلاحات در این زمینه خیلی زمانبر است و طراحان، سازندگان، برنامه ریزان و متخصصان حوزه بهداشت باید تلاش بیشتری در جهت یافتن روش کار جمعی و هماهنگ تری انجام دهند، با وجود این هر یک از افراد جامعه باید احساس مسئولیت را در خود تقویت کنند و این با یادگیری نحوه تغییر رفتار خود فرد شروع می‌شود.
ساختمان‌های بیمار تهران
ساختمان‌های کوتاه و بلندی که در کلانشهری چون تهران ساخته شده است چقدر در آنها معیار‌های سلامت جسم و روح افراد لحاظ شده است، ساختمان‌هایی که در اغلب موارد به دست معماران تجربی که کمتر اطلاعات به‌روزی در زمینه ساختمان‌سازی دارند، ساخته شده است.
شاید بتوان بخشی از عصبانیت، اضطراب، پرخاشگری و گسترش برخی بیماری‌ها را به غیراستاندارد بودن نوع ساختمان‌ها ربط داد. در دوره مدیریت شهری قبلی پایتخت، مسئولان شهری در جهت تأمین درآمد شهرداری دست به تراکم فروشی زدند که نه تنها باری از دوش این سازمان برنداشت بلکه چهره این شهر را بسیار بدقواره کرده است، حال اگر بخواهیم به صورت جزئی و فنی‌تر این ساختمان‌ها را مورد ارزیابی قرار دهیم خدا می‌داند که در این ساختمان‌ها که اغلب بدون نظارت مهندس ناظر قدعلم کرده‌اند چه ایرادات فنی و غیرفنی می‌توان یافت.
در دنیای امروز که جوامع پیشرفته روی نقش سلامت ساختمان‌ها بر سلامت انسان‌ها متمرکز شده‌اند ساختمان‌هایی در ایران بویژه در پایتخت ساخته می‌شوند که براحتی می‌توان گفت بدون هیچ نظارتی بنا شده‌اند و این انتظار بیهوده‌ای است که توقع داشته باشیم عوامل سلامت جسمی و روحی انسانی در آن درنظر گرفته شود. در دوره جدید مدیریت شهری نیز چشم امید به اقدامات شهردار جدید داریم که باید منتظر ماند و دید که چه کسی سکان مدیریت آن را برعهده خواهد گرفت.
