هر ساله وقایع علمی بسیاری در جهان دستخوش تغییرات و شایع سازی می شوند. ماه آبی پدیده ای نام آشنا و طبیعی می باشد که مختص گاه شماری میلادی است و تنها برای افرادی کاربرد دارد که از این تقویم بهره می گیرند است. این بار مقارن شدن آن با دو رخداد ابر ماه 2018 و خسوف، آن را متفاوت تر از همیشه نموده است اما همین تفاوت نه چندان چشم گیر سبب شده است که بزرگ نمایی ها و شایعه سازی های غیر علمی این بار دامن گیر این پدیده شده و ذهن بسیاری از مخاطبان را از واقعیت ها منحرف نماید.
پدیده ماه آبی چیست؟
ماه آبی یا Blue Moon به زمانی اطلاق می شود که دو ماه بدر در یک ماه میلادی و یا چهار ماه بدر در یک فصل از سال روی دهد. این رخداد به طور متوسط هر 2/7 سال یک بار اتفاق می افتد و کاملا به تقویم میلادی وابسته می باشد. در سال 2018 میلادی این پدیده قدری متفاوت تر از دیگر سال ها رخ می دهد به این علت که اولین ماه بدر در 1 ژانویه با ابر ماه سال 2018 مقارن شد و دومین بدر که مورخ 31 ژانویه خواهد بود با رخدادخسوف (ماه گرفتگی) مصادف می شود. همین امر موجب شده است تا این اتفاق قدری بیش از دیگر رخدادهای پدیده ماه آبی مورد توجه منجمان و پوشش های خبری رسانه ای قرار بگیرد. اما نکته جالب توجه اینجاست که این پدیده کاملا وابسته به تقویم میلادی بوده و در دیگر ملل که از تقویم های نظیر قمری و یا خورشیدی به عنوان تقویم رسمی کشور خود استفاده می کنند جایگاهی ندارد. اما گاه پوشش های خبری اغراق آمیز رسانه ها در ذهن عموم مردم که اطلاعات تخصصی در حیطه علم نجوم ندارند شبهاتی را به وجود می آورد.
چرا نام "ماه آبی" یا Blue Moon به این پدیده اطلاق شده است؟
همانطور که در ابتدا نیز اشاره شد در حقیقت ماه آبی یا همان Blue Moon ارتباط مستقیمی به رخدادهای نجومی ندارد و تنها به علت اختلاف میان تقویم میلادی و قمری ، 2 ماه بدر در یک ماه میلادی و یا 4 بدر در یک فصل سال رخ می دهد. این اختلاف به همان نکته ساده کمتر بودن تعداد روزهای ماه های قمری (29 یا 30روزه ) از ماه های 30 و 31 روزه میلادی برمی گردد و هیچ ارتباطی به رنگ ماه ندارد. "ماه آبی" نامی کاملا عامیانه است و اطلاق آن به این پدیده از سر یک اتفاق و یک ترجمه اشتباه صورت گرفت. داستان از اینجا شروع می شود که در سال 1946 مقاله ای توسط اخترشناسی به نام جیمز هاگ پروت با عنوان یک بار در ماه آبی (Once in a Blue Moon) منتشر می شود. این مقاله برداشتی از ترجمه پیچیده سالنامه مین بود و این عبارت مفهومی کنایه ای دارد و در زبان فارسی معادل "صد سال سیاه" می باشد . گزینش چنین عنوانی در این سالنامه به نادر بودن پدیده اشاره داشت اما پروت با برداشت اشتباه، نام "ماه آبی" را به دومین ماه بدر یک ماه میلادی، اطلاق کرد، هرچند این نام ساده و بدون داشتن پشتوانه علمی است اما از آنجایی که موجب انکار حقیقتی نمی شود، همچنان به صورت گسترده مورد استفاده قرار می گیرد و سادگیش باعث جاودانگی آن به عنوان نامی عامیانه شد.
آیا ماه می تواند حقیقتا به رنگ آبی دیده شود؟
بله، این امکان وجود دارد که حقیتا ماه به رنگ آبی دیده شود. این پدیده بسیار نادر است و هیچ رخداد نجومی مسبب آن نمی شود بلکه برخی از اتفاقات در جو کره زمین و افزایش ناگهانی برخی عناصر موجب تغییر ظاهری رنگ ماه می شود. به عنوان مثال فوران آتش فشانی و ذرات معلق موجود در جو که که تنها اجازه عبور و انتشار نور آبی را می دهند می توانند چنین پدیده نادری را رقم بزنند. از نمونه های چنین رخدادی می توان به فوران آتشفشان کراکاتوآ در اندونزی در سال 1883 اشاره کرد که باعث شد تا مدت ها رنگ ماه به آبی تغییر پیدا کند. وجود ذرات غبار ناشی از آتش‌سوزی جنگل‌های آلبرتا در کانادا نیز در سال 1950 عامل تغییر رنگ چهره ماه شد، اما همه موارد باعث این می شود که ما به عنوان ناظر زمینی رنگ انعکاسی سطح ماه را به صورت آبی رنگ ببینیم و اگر از جو خارج شویم همچنان رنگ ماه همان نقره ای دوست داشتنی است.تصویر زیر یک عکس از ماه بدر می باشد که توسط نرم افزار های گرافیکی دستکاری شده است و به رنگ آبی در آمده است و از این قسم تصاویر با اخبار مرتبط با عنوان ماه آبی منتشر می شوند که هیچگونه سندیت علمی ندارند.
دروغ های اینچنین بزرگ را باور نکنیم:
مطمئنا ماه آبی آخرین خبر علمی دستکاری شده امسال نیست و نخواهد بود. اکثر ما با اخبار دیگری نظیر ابر ماه و یا مقابله جنجالی مریخ که منجر به حضور دو ماه در آسمان خواهد شد نیز بارها مواجه شده ایم.
توصیه می شود هرگاه خبری به دستتان رسید که به نظر غیرواقعی می آید به سایت های رسمی مراجع معتبر رجوع کرده و یا از افراد متخصص و آگاه از صحت و سقم آن مطلع شوید و به اخباری که در شبکه های مجازی به صورت غیر واقعی و خیلی اعجاب آور منتشر می شوند توجهی نکنید.
