شپش انگل اجباری خارجی و خونخوار جوامع انسانی است که قدمت آن به دوران قبل از تاریخ بر می گردد، اگر چه در مناطق متعددی بهبود وضعیت بهداشتی، اقتصادی و اجتماعی تاثیر بسزایی در کاهش آلودگی به شپش داشته است اما همچنان این انگل گستردگی جهانی دارد. این بیماری در محل های پر جمعیت و در زمان جنگ به علت عدم توجه به بهداشت فردی، بیشتر مشاهده می شود.
مدیرگروه پیشگیری و مبارزه با بیماری های واگیر معاونت بهداشتی دانشگاه با بیان این مطلب، گفت: شپش در کودکان، بسیار شایع تر از بزرگسالان بوده و در جنس مونث شایع تر از جنس مذکر است.
دکتر "حسین فرامرزی" تاکید کرد: این حشره به دنبال تماس های نزدیک بین فردی یا هنگامی که افراد خانواده در فصول سرد برای تامین گرما لباس های بیشتری می پوشند و به صورت دسته جمعی زندگی می کنند، از شخصی به شخص دیگر انتقال می یابد .
او با بیان اینکه شپش به جامعه و یا طبقه اجتماعی خاصی تعلق ندارد و تمام افراد جامعه را به خصوص در همه گیری ها مبتلا می سازد، ادامه داد: بالا بردن سطح آگاهی های جامعه، بهبود رفتارهای بهداشتی، تشخیص و درمان مبتلایان به ویژه در مراکز تجمع جمعیتی، از راه های مهم مبارزه با شپش است و هماهنگی و همکاری گسترده بخش بهداشت با سایر بخش های توسعه را می طلبد.
انواع شپش کدام است؟
مدیرگروه بیماری های واگیر دانشگاه شپش‌هایی که بر روی بدن انسان زندگی می‌کنند را به سه دسته اصلی "شپش سر"، "شپش بدن" و "شپش عانه" تقسیم بندی کرد و گفت: "شپش سر" اغلب در اثر تماس با اشیاء آلوده نظیر حوله، شانه، برس سر، کلاه، روسری، بالشت و لباس های خواب که به طور مشترک مورد استفاده قرار می گیرند و یا به وسیله صندلی های سالن های اجتماعات، کلاس ها، وسایل نقلیه عمومی و کمدهای لباس حمام های عمومی و استخرها انتقال می یابد.
او نقش معلمان و مربیان را در بیماریابی و شناسایی مخازن اصلی آلودگی شپش بسیار مهم دانست و با بیان این موضوع که "شپش سر" بیشتر در موهای عقب و پشت گردن و بالای گوش زندگی کرده و تخم گذاری (رشک) می کند، تاکید کرد: در صورت وجود غدد لنفاوی متورم و دردناک در نواحی پس سر و پشت گوش ها و هر مورد زخم در ناحیه پس سر، باید به فکر آلودگی به شپش سر بود.
نشانه های آلودگی به شپش سر
دکتر فرامرزی نشانه های آلودگی به شپش سر را مشاهده تخم، وجود خارش سر و مشاهده شپش بالغ در روی موها دانست و ادامه داد: زیستگاه اصلی "شپش تن"، درز و چین لباس ها، به ویژه لباس هایی که نزدیک بدن قرار دارند است؛ این انگل لباس را تنها برای مکیدن خون میزبانش ترک می کند و به همین دلیل گاهی آن را شپش لباس هم می نامند.
او گفت: شپش تن به تغییرات درجه حرارت بسیار حساس است و حرارت بیش از 40 درجه سانتیگراد و بدن سرد را تحمل نکرده و به سرعت آن را ترک می کند، این شپش بیشتر در مکان هایی با جمعیت متراکم و با وضعیت بهداشتی نابسامان و یا در جوامع فقیر و مواقع بروز بحران ها و بلایا دیده می شود.
مدیرگروه بیماری های واگیر دانشگاه تاکید کرد: برای یافتن آلودگی به شپش تن می بایست درز و چین های لباس ها را بررسی کرد، چرا که فقط در موارد آلودگی بسیار شدید است که می توان شپش تن را بر روی تن مشاهده کرد.
فرامرزی در ادامه در خصوص "شپش عانه" توضیح داد: زیستگاه اصلی شپش عانه همانطور که از نام آن مشخص است به طور معمول ناحیه عانه است و تمایل آن به زندگی در محل های مرطوب بدن باعث انتخاب این زیستگاه شده است؛ در مواقع آلودگی شدید در نواحی زیر بغل، سطح داخلی فوقانی ران ها و سطح قدامی شکم به ویژه در ناحیه ناف و نوک پستان و سینه در مردان پرمو، این شپش مشاهده می شود؛ باید بدانیم این شپش تنبل است و در مواقع خونخواری ممکن است بیش از یک روز به محل ثابتی، چسبیده باقی بماند.
او با اشاره به انتشار هر سه گونه شپش در تمام نقاط جهان، اضافه کرد: اما در مناطق معتدل، با شیوع بیشتری یافت می شوند؛ هر چند شپش تن تحت تاثیر بهبود استانداردهای زندگی در بسیاری از جوامع در سال های اخیر کمتر دیده می شود، اما شپش سر و عانه در تمام نقاط جهان به وفور یافت می شوند، ولی امروزه نقش شپش را در مناطق معتدل و سرد از نقطه نظر اذیت و آزار افراد انسانی قابل مقایسه با مشکلات ناشی از پشه ها در مناطق گرمسیری معرفی می کنند.
عوارض اصلی "پدیکولوزیس"
دکتر فرامرزی با بیان این مطلب که وجود شپش بدن، سر یا شپش عانه را روی بدن شخص "پدیکولوزیس" می گویند، عوارض اصلی پدیکولوزیس را خارش شدید پوست به علت تلقیح ماده بزاقی و مواد دفعی شپش به زیر پوست، پوسته پوسته شدن و ضخیم شدن پوست در اثر خاراندن زیاد، بروز عفونت های ثانویه باکتریال به دنبال خاراندن زیاد پوست (مثل زرد زخم) و ابتلا به بیماری هایی همچون تیفوس همه گیر، تب راجعه همه گیر و تب خندق عنوان کرد.
او خاراندن شدید را مهمترین عارضه شپش برشمرد که فرد را کلافه، خسته و پریشان و بی خواب می سازد و همین امر می تواند یکی از علت های افت تحصیلی در دانش آموزان باشد و افزود: بعضی اوقات پوسته های سفید ریز مثل شوره در مو ممکن است با تخم شپش اشتباه شوند، اما باید توجه داشت که تخم های شپش به سختی کنده می شوند زیرا به قسمت ساقه می چسبند، در حالی که شوره سر یا سایر پوسته ها به راحتی با برس برداشته می شوند، از طرفی رشک را اگر بین دو انگشت له کنیم، مانند دانه کنجد صدا می دهد در حالی که پوسته سر اینگونه نیست.
راه های پیشگیری از ابتلا به شپش
دکتر فرامرزی راه های پیشگیری از ابتلا به شپش را شستشوی مرتب سر با شامپوهای معمولی و شانه کردن مو، شانه کردن روزانه موهای سر و تمیز کردن همه روزه برس و شانه، شستشوی منظم لباس ها، روسری و کلاه، استفاده نکردن از وسایل شخصی دیگران و پرهیز از تماس با اشیاء و لباس های فرد آلوده، استفاده نکردن از وسایل آرایش عمومی در آرایشگاه ها، معاینه مرتب موهای دانش آموزان و افرادی که به تازگی وارد جمع آنها می شوند و استفاده از ملحفه یک بار مصرف در زمان مسافرت با قطار یا اقامت در مسافرخانه، هتل یا زائرسراها و سالن های ورزشی، عنوان کرد.
مدیرگروه بیماری های واگیر دانشگاه درمان شپش سر را استفاده از لوسیون "دایمتیکون "یا شامپو "پرمترین" 1درصد عنوان کرد و گفت: این لوسیون و شامپو در مراکز بهداشتی درمانی موجود است.
او تاکید کرد: لوسیون بایستی روی موهای خشک استفاده شود و به مدت هشت ساعت روی مو بماند، سپس شسته شود و یک هفته بعد مجدد استفاده شود، اما شامپو "پرمترین" روی موهای مرطوب استفاده می شود و به مدت 10 دقیقه روی موی سر می ماند، سپس شسته شده و هفته بعد مجدد تکرار می شود.
دکتر فرامرزی با تاکید بر این موضوع که شپش سر اغلب در خارج از بدن میزبان زیاد زنده نمی ماند، پاکسازی محیط خانه را در پیشگیری و درمان همه گیری بسیار با اهمیت دانست.
جارو برقی کشیدن فرش ها، موکت و روکش ماشین و استفاده از شانه دندانه ریز و محلول آب سرکه با نسبت مساوی یعنی نصف پیمانه آب و نصف پیمانه سرکه برای در شانه کردن مو را دیگر راهکارهای مبارزه با شپش برشمرد.
