همه این حساب و کتاب‌ها دست وزارت مسکن و شهرسازی است، آمارها هم مربوط به همین ماه است، داغِ داغ، به داغی این خبر که اگر وسعت تهرانِ بی‌سر و ته را در دو ضرب کنیم، می‌شود وسعت بافت‌های فرسوده شهری در ایران.
تهران که در این ضرب و جمع‌ها، حکم متر و معیار را یافته اما خودش درگیر فرسودگی است، شهری هزار رنگ که به یک چشم، شهری مدرن و خوش آب و رنگ است و به چشمی دیگر، شهری کهنه و توسری خورده. دیروز شهردار پایتخت گفت تهران بیش از 3200 هکتار بافت فرسوده دارد، شهری که با وجود این همه فرسودگی تا امروز فقط 40 درصد بافت‌های ناکارآمدش، نوسازی شده است.
محمدعلی نجفی که کلنگ افتتاح طرح تجمیع 50 پلاک فرسوده را درمحله تختی به زمین می‌زد اما خبری خوش داد که گوش ساکنان مسکن‌های فرسوده را تیز کرد. او داشت کلنگ تجمیع بافت‌های کوچک و فرسوده را به زمین می‌زد و در همان حال از تجمیع‌های بزرگ حرف می‌زد.
نجفی گفت، 5 درصد مساحت تهران فرسوده است در حالی که 15 درصد پایتخت‌نشین‌ها در این بافت کهنه زندگی می‌کنند، قسمت‌های فرسوده شهر نیز سه برابر بیشتر از بقیه مناطق تراکم جمعیت دارد، بنابراین در نظر داریم با تشویق سرمایه‌گذار بخش خصوصی آنها را به سمت بافت‌های فرسوده جنوب پایتخت هدایت کنیم. در واقع شهرداری پایتخت با اعلام یک فراخوان عمومی در نظر دارد سرمایه‌گذاران را که به تعبیر او نرم نرمک از ساخت و ساز در مناطق شمالی تهران دست کشیده‌اند به سمت جنوب شهر و مناطق فرسوده بیاورد، مهاجرتی که بی‌شک اتفاق نمی‌افتد مگر با ارائه مشوق‌های جدی که انگیزه بخش و هیجان‌‌آور باشند؛ شهردار نیز خودش این را تائید کرد.
مشوق‌ها چیست؟
نجفی گفت به سازندگان در زمان ساخت، وام با بهره 8 درصد می‌دهیم، برای واحدهای ساخته شده مشتری پیدا می‌کنیم، به مردم وام با سود کم می‌دهیم تا واحدهای ساخته شده را بخرند، از سازندگان، عوارض ساخت و ساز نمی‌گیریم و هزینه‌های مربوط به انشعاب آب و گاز و برق را هم خودمان می‌دهیم .
او از مشوق‌های در نظر گرفته شده برای سرمایه‌گذارانی حرف می‌زد که شجاعت به خرج می‌دهند و وارد ساخت وساز در مناطق فرسوده می‌شوند؛ او حتی گفت به این سرمایه‌گذاران بابت حس مسئولیت اجتماعی‌شان باید تبریک گفت.
طرحی که شهرداری تهران برای نوسازی بافت‌های فرسوده پایتخت در نظر دارد، البته فراتر از این مشوق‌هاست و اندکی چم و خم دارد. ظاهرا برنامه این است که شهرداری و ارگان‌های دولتی، زمین‌های در اختیار خود را به سرمایه‌گذاران بدهند، آنها ساخت و ساز را شروع کنند و مردم ساکن درمناطق فرسوده در حین این ساخت و ساز بدون این که از محل زندگی‌شان جابه‌جا شوند، پس از تکمیل واحدها به مناطق تازه‌ساز نقل مکان کنند. در واقع طبق این برنامه به نظر می‌رسد نوعی انبوه‌سازی یا مجتمع‌سازی مدنظر است که قرار است جایگزین بافت‌های فرسوده و قوطی کبریتی جنوب پایتخت شود.
مجتمع‌سازی به شرط نظارت
اگر تهران بیش از 3000 هکتار بافت فرسوده دارد و اگر قرار است زمین‌های متعلق به شهرداری یا ارگان‌های دولتی برای ساخت و ساز در اختیار سرمایه‌گذاران قرار بگیرد این وسعت باید رقمی نزدیک به وسعت بافت‌های فرسوده کنونی باشد وگرنه با زمین‌های کوچک و محدود نمی‌توان انتظار تحولی بزرگ داشت.
این چالشی است که به نظر، نیاز به شفاف‌سازی بیشتری دارد، حتی علیرضا سرحدی، کارشناس مسائل شهری شک دارد که این میزان زمین بلااستفاده در تهران موجود باشد. ولی او در گفت‌وگو با ما تاکید دارد که مجتمع سازی به شرط ایجاد همه زیرساخت‌های شهری درآن اقدام مثبتی است. سرحدی تجربه سال‌های گذشته در مناطق10 و 11 پایتخت را یادآور می‌شود که در آن به سرمایه‌گذاران مجال نوسازی بافت‌های فرسوده داده شد اما حاصلش رواج بساز و بفروشی و ساخت واحدهای بی‌هویت و کم‌استقامت در محلات بود که فقط بافت مناطق را ناهمگون می‌کرد.
او با این پیشینه، باور دارد که ورود بخش خصوصی به نوسازی بافت‌های فرسوده فقط باید به شکل مجتمع‌سازی باشد، آن هم از نوع با هویت و با اصالتش که مالکان بافت‌های فرسوده هم جزیی از سهامداران آن هستند. سرحدی البته نگران تکرار تجربه ناخوشایند نیز هست و تاکید می‌کند که برای احیای بافت‌های فرسوده شهری باید به دقت نظارت کرد و جلوی تکرار تجربه‌های ناخوشایند گذشته را گرفت.
فراتر از مشوق
تهران که سرآمد نوسازی بافت‌های فرسوده در کشور است تاکنون فقط توانسته 40 درصد از وسعت مناطق کهنه و ناایمن خود را کم کند چه رسد به شهرهای دیگر ایران که بسیار عقب‌تر از این هستند و بعضی‌هایشان هنوز کمتر از10 درصد و 5 درصد از بافت فرسوده را نوسازی کرده‌اند.
بافت فرسوده به این ترتیب معضلی ملی برای ماست، معضلی که به اندازه بزرگی‌اش به عزمی بزرگ نیاز دارد تا حل و فصل شود.
شهردار تهران معتقد است که دولت و مجلس باید جدی‌تر وارد این حوزه شوند، قانون برنامه ششم توسعه اما گفته است که باید تا پنج سال آینده 80 هزارمیلیارد تومان از سرمایه بخش خصوصی برای نوسازی بافت‌های فرسوده خرج شود، کارشناسان ولی می‌گویند تا مشوق نباشد سرمایه‌گذار رغبتی به ورود ندارد. در این وضعیت پیچیده اما دولت کوشیده درقالب لایحه بودجه سال آینده نگاهی خاص به بافت‌های فرسوده کشور داشته باشد.
آخرین خبرها را در این حوزه هادی بهادری، عضو کمیسیون تلفیق بودجه 97 به ما داد و گفت که دولت در جدول ذیل تبصره 4 مبلغ 100 میلیون دلار معادل350 میلیارد تومان را برای احیای بافت‌های فرسوده در نظر گرفته که به محض موافقت رهبری، مجلس وارد کار می‌شود. او البته قول داد که در کمیسیون متبوعش در حین بررسی بخش‌های هزینه‌ای لایحه بودجه، نگاه ویژه‌تری به بافت‌های فرسوده داشته باشد.
البته کارشناسان می‌گویند وسعت بافت‌های فرسوده و تامین سرمایه‌های کلانی که برای احیای آنها لازم است از عهده دولت به تنهایی ساخته نیست و باید بانک‌ها نیز دست به کار شوند و با ارائه وام‌های کم بهره، مردم را به نوسازی این بافت‌ها ترغیب کنند. به دیگر سخن، دولت و نظام بانکی و مردم باید کنار هم قرار بگیرند تا فرسودگی از چهره شهرها زدوده شود و گرنه بازهم شهرها می‌مانند و زلزله و هر حادثه غیرمترقبه دیگر که پیش از همه به سراغ بافت‌های فرسوده می‌روند و از میان بی‌چیزترین مردمان قربانی می‌گیرند.
