کتاب درسی مهم‌ترین ابزار انتقال علم و دانش به دانش‌آموزان است و به وسیله آن، محصلان با الفبای علم‌آموزی آشنا می‌شوند؛ در نتیجه این محتواهای آموزشی باید از جامعیت مطلوبی برخوردار باشد تا نیازهای دانش‌آموزان در کسب دانش تأمین شود و پاسخ های پرشمار آنها جواب‌های منطقی و مستدلی را داشته باشد.
در این میان، سال‌های متمادی است که استفاده از کتب کمک آموزشی در بین دانش آموزان مقاطع مختلف رواج یافته است. این کتب، ابزار کمکی در هنگامه رقابت در کنکور و رسیدن به صندلی دانشگاه است.
در این گیر و دار، مؤلفان کتب کمک آموزشی دست به کار شده و نگارش صدها عنوان کتاب کمک آموزشی و تست، کلید زده شد.
این شرایط به عنوان یک روش آموزشی طی سال‌های گذشته و با شگردهای مختلف در سیستم آموزشی ما نفوذ پیدا کرد و امروز به عنوان سیستم آموزشی مکمل در مقاطع مختلف تحصیلی و به شکل تقریباً رسمی فعالیت می‌کند.
کار به جایی رسیده است که هیچ دانش‌آموزی را نمی‌توان پیدا کرد که در کیف خود و در مسیر آموزش روزانه در مدرسه، کتب کمک آموزشی را همراه نداشته باشد و انگار دانش‌آموز بدون کتاب کمک آموزشی، دارای نقص بزرگی است و همه برای جانماندن از قافله علم، به چنین کتبی متوسل شده‌اند.
هر روز می‌توان تعداد زیادی از والدین را به خصوص در روزهای ابتدایی آغاز سال تحصیلی مشاهده کرد که با لیست بلند بالای معلمان روانه بازار کتب و کتابفروشی‌ها شده تا کتاب‌های کمک آموزشی را برای فرزندان خود فراهم کنند.
هر سال والدین دانش‌آموزان باید بودجه‌ای چند صد هزار تومانی را برای تهیه کتب کمک آموزشی اختصاص دهند و انگار دانش‌آموزان راه کسب دانش اندوزی را از مسیر کمک آموزشی‌های جور واجور جستجو می‌کنند.
برخی از معلمان دانش‌آموزان نیز برای آسان و قابل فهم کردن آموزش خود، دانش‌آموزان را به خرید چنین کتبی ترغیب و تشویق می‌کنند و معتقد هستند این کتب به دلیل اینکه مملو از سئوالات مختلف درسی است، دانش‌آموزان را بهتر آماده امتحان می‌کنند و نقش مکمل کتب درسی را دارند. دانش‌آموزان نیز برای سهل الوصول بودن به نمونه سئوالات امتحانی به خرید این کتب کمک آموزشی مبادرت می‌ورزند.
وزارت آموزش و پرورش، مسئولیت تأیید صلاحیت کتب کمک آموزشی را بر عهده دارد و هر ساله کتب کمک آموزشی تأیید شده را در مجلات رشد خود معرفی می‌کند اما آیا این تأیید به معنای ورود اجباری کتب کمک آموزشی در کیف دانش‌آموزان است؟
کتب کمک آموزشی در تبلیغات رسانه‌ها به ویژه صدا و سیما جایگاه ویژه‌ای دارد و به عنوان مثال در شبکه‌های مختلف تلویزیونی تیزرهای تبلیغی به معرفی کتاب‌ها و ناشران مختلف می‌پردازد که البته به نسبت آن درآمدهای میلیاردی را به همراه دارد.
در مجموع، همه چیز انگار خواسته و ناخواسته دست به دست داده‌اند تا این مهمان جای قابل توجهی در کنار سفره تعلیم و تربیت پیدا کند.
هر روز کیف و کوله دانش‌آموزان حامل تعداد زیادی کتب کمک آموزشی است که هر دانش آموز مجبور به انتقال آن به مدرسه و برگشت به خانه است.
حل‌المسائل پُر زرق و برق کمک آموزشی آنچنان کوله تحصیلی دانش‌آموزان و جیب والدین آنها را اشغال کرده است که همه برای رسیدن به کعبه آمال خود که همان دانشگاه و دکتر و مهندس شدن است، با شور و شعف خاصی سعی در تهیه کتب یاد شده از ناشران مختلف را دارند.
نظام آموزش حافظه محور و فاقد مهارت آموزی، انگار برای تحقق مطلوب خود، جز به پناه بردن به کمک آموزشی‌های رنگارنگ و کلاس‌های کنکور راه دیگری پیدا نکرده است.
* سالانه 5 تا 6 هزار کتب کمک آموزشی در نوبت تأییدیه آموزش و پرورش
سید محمد ناصری مدیرکل دفتر انتشارات و تکنولوژی آموزشی با اشاره به نظارت این اداره کل بر روند تولید کتاب‌های کمک آموزشی برای دانش‌آموزان و معلمان، اظهار داشت: سالانه بین 5 تا 6 هزار کتاب از سوی ناشران به این اداره‌کل می‌رسد و تقریباً 50 درصد این کتب از نظر ما، برای دانش‌آموزان نامناسب است.
وی در خصوص «میزان مطالعه دانش‌آموزان و استفاده از کتب معرفی شده به آنها»، افزود: کتاب دارای بازار بزرگی است که بخشی از آن، به کتب کمک‌درسی اختصاص دارد.
*500 تا 600 هزارتومان بودجه صرف شده توسط هر دانش‌آموز برای خرید کتب کمک آموزشی
مدیرکل دفتر انتشارات و تکنولوژی آموزشی اضافه کرد: بر اساس آمار حدود سه سال پیش رئیس آموزش و پرورش منطقه 2، دانش‌آموزان در دوره پیش‌دانشگاهی این منطقه 500 تا 600 هزار تومان کتاب کمک‌درسی خریداری کرده بودند.
ناصری با اشاره به اقبال زیاد دانش‌آموزان به استفاده از کتب کمک‌درسی، تصریح کرد: این میزان استفاده از کتب کمک‌درسی به حدی است که برخی از دانش‌آموزان به دلیل تعداد عناوین مختلفی که خریداری می‌کنند، حتی وقت این را ندارند که کتاب‌های خریداری شده را ورق بزنند.
مدیرکل دفتر انتشارات و تکنولوژی آموزشی در خصوص «انتشار زیاد کتب کمک درسی و رشد روزافزون آن در بین دانش‌آموزان»، گفت: مؤلفان کتب درسی، کتب کمک‌درسی را برای دوره دبستان مفید نمی‌دانند؛ مگر اینکه معلمی در درسی تشخیص دهد که برای حل تمرین‌ها دانش‌آموزان باید از آن استفاده کنند.
ناصری با انتقاد از اقبال روزافزون دانش‌آموزان به استفاده از کتب کمک‌درسی، ابراز داشت: وقتی کیف دانش‌آموزان را مشاهده می‌کنیم، کتاب‌های کمک‌درسی بیشتر از کتاب‌های درسی فضای آن را اشغال کرده است که این یک انحراف است و برای خود، بازار بزرگی را ایجاد کرده است.
وی عنوان کرد: در جامعه ما اولیای دانش‌آموزان از همان دوره ابتدایی می‌خواهند فرزندشان بالاتر از دیگران قرار داشته باشد؛ در نتیجه فرزندان خود را در مدارس با سطح بسیار بالا ثبت‌نام می‌کنند و این باعث می‌شود که دانش‌آموز برای شرکت و تحصیل در این مدارس، ناچار به خواندن کتاب‌های مختلف شود که در این مسیر آموزشگاه‌های آزاد ایجاد شده و در نهایت، منجر به انعقاد قراردادهایی بین این آموزشگاه‌ها و مدارس خواهد شد.
* کتب درسی خالی از اشکال نیست
مدیرکل دفتر انتشارات و تکنولوژی آموزشی در واکنش به این پرسش که «آیا دلیل روی آوردن دانش‌آموزان به کتاب‌های کمک‌درسی را ضعف کتاب‌های درسی نمی‌دانید؟»، گفت: بله، حتماً نقاط ضعفی وجود دارد؛ ضمن اینکه کتاب درسی مهم‌ترین سند آموزشی کشور است که در فرآیند تولید محتوا و انتشار آن افراد متخصصی دخیل هستند.
ناصری بیان داشت: متن کتاب درسی از جهت میزان درک دروس برای سطح متوسط جامعه تدوین شده است و دانش‌آموز می‌تواند معلومات خود را گسترش دهد که این کار بر عهده معلمان است.
وی افزود: اینکه کتاب درسی به حاشیه رفته و کتاب کمک‌آموزشی اصل قرار گیرد، صحیح نیست؛ باید این پرسش را مطرح کرد که چرا دانش‌آموزان از دوره ابتدایی که ارزیابی علمی آن به صورت توصیفی است، گرفتار تست‌زنی می‌شوند و این یک نوع انحراف است.
*برخی معلمان مبّلغ کتب کمک آموزشی هستند
مدیرکل دفتر انتشارات و تکنولوژی آموزشی در واکنش به این ادعا که «برخی معلمان در مدارس به بازاریاب کتاب‌های کمک‌درسی تبدیل شده‌اند»، یادآور شد: بله، این موضوع را قبول دارم که تعدادی از معلمان این کار را انجام می‌دهند، اما بخش زیادی از آنها با خوش‌نیتی و در جهت رشد دانش‌آموزان این کار را انجام می‌دهند.
ناصری در خصوص «میزان گردش مالی کتب کمک‌درسی»، تأکید کرد: در این خصوص اطلاعی ندارم، اما باید بگویم شمارگان متعددی که این کتب دارد و کتاب‌های شیکی که ارائه می‌کنند نشان می‌دهد که گردش مالی خوبی داشته و وجه زیادی را از دانش‌آموزان دریافت می‌کنند.
وی در خصوص اینکه «چرا صدا و سیما به میزان زیاد کتاب‌های کمک‌درسی را تبلیغ می‌کند»، افزود: صدا و سیما اعلام می‌کند که بخش بازرگانی داریم که باید فعالیت کند؛ در مقابل ما به آنها اعلام کرده‌ایم که شما باید مجوز تبلیغ این کتاب‌ها را دریافت کنید و آنها می‌گویند ما این مجوز را از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گرفته‌ایم؛ در حالی که کتاب‌هایی که تبلیغ می‌شود، کتب کمک‌درسی هستند، اما در نهایت صدا و سیما زیر بار این موضوع نمی‌رود و به نظر می‌رسد در این موضوع مباحث اقتصادی مطرح باشد.
