گروه اجتماعی- برای بررسی بیشتر اوضاع شهرداری تهران و خدمات شهردار سابق از نظر جامعه شناسان شهری به سراغ «حسین ایمانی جاجرمی»، رییس موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران رفته ایم. آنچه پیش رو دارید حاصل گفت و گوی افکار نیوز با وی است.
*جناب ایمانی!از نظر جامعه شناسی شهری اوضاع شهرداری تهران را از دهه ۷۰ تا ۹۰ چطور ارزیابی می کنید و به اعتقاد شما شهردار سابق چه اقداماتی صورت داد؟
شهرداری یک دستگاه همیشه پرمسئله در ایران بوده است یعنی قبل از انقلاب را هم که شما نگاه کنید، می بینید که علی الخصوص شهرداری تهران همیشه مشکلاتی داشته، شهردارهای آن موقع تهران چندباری به جرم فساد دستگیر شدند و حتی آخرین شهردار تهران قبل از انقلاب نیز، بعد از انقلاب اعدام می شود. منتهی به نظر می رسد از اواخر دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ که بحث بازسازی خرابی های ناشی از جنگ و مسئله اهمیت پایتختی تهران در دولت سازندگی آن موقع مطرح شد، یک حرکت هایی در شهرداری برای بحث تأمین مالی شروع شد، چرا که در سال ۶۱ دولت قانونی تصویب کرده بود که بر اساس آن شهرداری ها ملزم شده بودند که خودکفا شوند. حال اینکه این خودکفایی به چه صورت قابل تحقق است، سازوکارش معلوم نبود؛ فقط دولت گفته بود من کمک های خودم را به شهرداری ها قطع می کنم، اما اینکه شهرداری ها چطور خودکفا شوند و روی پای خود بایستند به خودشان مربوط است.موضوعی که از قاعده منطق خارج بود، لذا چالش بزرگی برای شهرداری ها در کل کشور درست شده بود. اما چون در حال جنگ بودیم این چالش خود را نشان نداد تا موقعی که شهرداری تهران خواست برنامه هایی عمرانی را شروع کند. یعنی در زمان مدیریت آقای کرباسچی که این ها نیازمند منابع مالی بود. اتفاقی که آن زمان افتاد این بود که به تراکم فروشی روی آوردند. یعنی مسئله از اینجا شروع می شود. موضوعی که هنوز هم شهرداری تهران و متأسفانه تقریبا تمام شهرداری های کلان شهرها، شهرداری های شهرهای متوسط و حتی شهرهای کوچک هم با آن درگیر هستند. روی آوردن به سیاست فروش اضافه تراکم، خشت کجی بود که در دولت سازندگی بنا شد و چیزهایی را در شهرداری ها باب کرد که الان ضربه هایش را می خوریم. در حال حاضر مسأله تراکم فروشی های بیش از اندازه و تغییر کاربری ها و مسئله ساخت و ساز های خارج از ضابطه مشکل ساز شده است.
*چه مشکلاتی ممکن است در پس این تراکم فروشی ها رخ بدهد؟ از منظر جامعه شناسی شهری، چطور آن را ارزیابی می کنید؟
یکی از مشکلات ساخت ساختمان و بنا بیش از نیاز شهر و جمعیت است مثلا در تهران حدود 1.5 میلیون واحد مسکونی اضافه ساخته شده است. اما این کجایش مشکل ساز است؟ باید گفت این امر بحران های شهری درست می کند و مشکلش این است که این نوع کسب درآمد و اداره شهر یک امر نادرستی است و متأسفانه برای شهرهای ما مسأله درست می کند.
چرا و به چه شکل؟
چون فضاهای عمومی را وارد ارزش گذاری اقتصادی می کند، در حالی که حق نداریم کالاها و فضاهای عمومی را ارزش گذاری اقتصادی کنیم. مثلا پارک، زمین بازی بچه ها. این ها که قیمت ندارد چون متعلق به عموم مردم و برای همه است.
ولی وقتی که شما این ها را قیمت گذاری می کنید و در فایل اقتصادی قرار می دهید، راغب می شوید که این فضاها را بفروشید و به راحتی تغییر کاربری بدهید.
این یکی از هنجارهای نادرستی است که در شهرداری ها حاکم شده و کسی هم اراده یا توانی برای تغییرش نداشته است، چون بالاخره در عصر بی پولی و عدم تامین مالی از سوی دولت، اینها منابع مالی برای شهرداری ها فراهم می کند. ما مشکل مان در شهرداری ها این است. یعنی به جای اداره شهر و خدمات رسانی به شهروندان مان چیزی که فلسفه تشکیل شهرداری ها است، تفکر تجاری غلبه کرده و این بزرگترین مشکل مدیریت شهری ما در حال حاضر است.
*از مسئله و مشکلات تراکم فروشی که بگذریم به عنوان یک جامعه شناس شهری کارهایی که در تهران از طرف شهرداری طی دهه 70 تا 90 انجام شده مثل افزایش سرانه فضای سبز، ساخت بزرگراه، کارهای فرهنگی و اجتماعی انجام شده در شهرداری سابق را چطور تحلیل می کنید؟
کارهای خوبی در این موارد شده و بعضی کارها هم قابل نقد است. مثلا اهتمامی که شهرداری سابق تهران به گسترش مترو داشته این کار خوب و بزرگی بوده و به این راحتی قابل انجام نبوده است. و یا مثلا بحث گسترش خطوط بی آر تی، خدماتی که برای معلولان سطح شهر صورت گرفته این ها کارهای خوبی بوده و یا حتی پارک یاس در شرق تهران که توانستند این اراضی را از ساخت و ساز نجات دهند و به پارکی برای بهره برداری و استفاده عموم مردم تبدیلش کردند. اینها کارهای خوبی بوده که در شهرداری انجام شده و کسی هم منکر این کارهای خوب نیست. با این حال یکی از خدمات این نهاد تولید دانش شهری بوده که غیرقابل انکار است و شهرداری تهران از معدود سازمان هایی بوده که در بحث ارزیابی اجتماعی اقدامات لازم را شروع و حمایت کرد و تا حدودی به کار بسته است. تا پیش از دهه۷۰ شهرداری تهران نهادی کم اثر بوده است، ولی می توان گفت که بعد از سال ۱۳۷۰شهرداری تهران تبدیل به دستگاهی قدرتمند در حوزه برنامه ریزی و مدیریت خدمات شهری شده است. چنانچه درحال حاضر این نهاد از بزرگترین فعالان جریان ساخت و ساز است و خود امپراطوری رسانه‌ای دارد که نشان دهنده حرکت به سمت شهری قدرتمند است. در حوزه فرهنگی و توجه به گروه های مختلف سیاسی هم شهرداری تهران تاثیر به سزایی دارد که این خبر از تولد حکومتی محلی می‌دهد. از طرفی شهرداری سابق تهران در زمینه تولید درآمد خیلی موفق بوده و توانسته بودجه شهر را چند برابر کند.
