قلیان وسیله‌ای آبی است برای کشیدن تنباکو که در خاورمیانه، آسیای مرکزی و شمال آفریقا متداول است. قلیان توسط هندیان اختراع شد. در کشور‌های عربی به نام شیشه و نارجیله معروف است و در شبه قاره به حقّه معروف است. قلیان برای استفاده از دود حاصل از تماس زغال گداخته و تنباکو است که به این عمل «کشیدن قلیان» می‌گویند.
استعمال دخانیات تنها به معنی مصرف سیگار نیست و توتون و تنباکو، پیپ و مصرف قلیان نیز دخانیات محسوب می‌شوند که دود ناشی از مواد دخانی بیش از 4000 ماده سمی و70 ماده سرطان زا دارد.
مضرات مصرف قلیان میوه ای:
دود حاصل از مصرف قلیان ترکیبی از مواد دخانی و سوختی است که خطر جدی برای اطرافیان خصوصاً کودکان محسوب می‌شود و یک ساعت درمعرض دود قلیان ماندن معادل مصرف 6 تا 8 نخ سیگار است. دود حاصل از مصرف قلیان مجموعه‌ای از مواد سرطان زای ناشی از سوختن ذغال است که این مواد عامل اصلی بروز سرطان ریه، بیماری‌های قلبی و عروقی، سرطان‌های ریه، لب، دهان، حنجره، مری، معده، لوزالمعده، مثانه، کبد و روده بزرگ از عوارض بدخیم مصرف طولانی مدت استفاده از قلیان است.
استفاده از قلیان بعنوان وسیله تفریحی و دردسترس بودن، عرضه روزافزون و شایع قلیان در اماکن تفریحی و رستوران‌ها و قهوه‌خانه‌ها با تنباکو‌های میوه‌ای و معطر موجب گرایش نوجوانان و جوانان به سمت مصرف آن شده است. اما تنباکو میوه‌ای به دلیل داشتن رطوبت موجب رشد انواع قارچ‌ها و میکروب‌های کشنده در آن می‌شود و افزودن الکل یا دارو‌های روانگردان به تنباکوی قلیان‌های میوه‌ای از دیگر خطرات استعمال این قلیان‌ها به شمار می‌رود.
بسیاری از افرادی که درگذشته از قلیان‌های میوه‌ای استفاده می‌کرده اند و دچار افت فشار و سردرد‌های چند روزه می‌شدند، امروز بر این باورند که مصرف قلیان میوه‌ای در یک سال اخیر موجب سردرد، عدم تمرکز و به هم خوردن تعادل بدن آن‌ها می‌شود.
این افراد می‌گویند: از زمانی که این حالت‌ها به هنگام مصرف قلیان میوه‌ای به ما دست می‌دهد قلیان راکنار گذاشته و باور مان شده که این تنباکو آغشته به مواد خطرناک دیگری شده که اگر کراک و شیشه نباشد بدون شک هرویین و یادیگر مواد مخدر است.
اسانس‌ها و عطر‌های مورد استفاده در تنباکوها، حاصل هزاران نوع مواد سمی و کشنده است که هم مصرف کنندگان و هم افراد در معرض دود آن را به عوارض ناشی از آن گرفتار می‌کند.
مصرف قلیان، با تنباکو‌های میوه‌ای که امروزه از آن استفاده می‌شود، از بدترین و پست‌ترین نوع توتون تهیه می‌شود و فرد را در معرض ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی و حملات تنفسی قرار می‌دهد و مصرف کنندگان قلیان بیش از سایر افراد، مستعد مصرف مواد مخدر هستند.
تحقیقات علمی نشان می‌دهد برخلاف باور‌های افراد قدیمی که مصرف قلیان را بدون ضرر می‌دانند دود ناشی از قلیان دارای مواد سمی است که عامل اصلی بیماری سرطان ریه و بیماری قلبی و عروقی شناخته شده است.
قلیان می‌تواند زمینه ساز مصرف دیگر مواد دخانی باشد، علاوه بر آن مصرف قلیان‌هایی که با ترکیبی از اسانس میوه‌ای هستند معمولا فرد را در طولانی مدت در معرض دود بیشتری نسبت به سیگار قرار می‌دهند.
اسانس‌های مواد معطر استفاده شده در تنباکو‌های معطر یا میوه‌ای حاوی هزاران ماده سمی و کشنده است و از آنجا که تنباکو حاوی فلزات سنگینی، چون آرسنیک، کروم، سرب و کبالت است در اثر حرارت دیدن آن در مجاورت ذغال، مقادیر زیادی از این فلزات سنگین آزاد می‌شود که سبب بروز بیماری‌های مزمن و خطرناک می‌شوند.
قلیان و بیماری ام اس:
دکتر عبدالرضا ناصر مقدسی در آستانه برگزاری سیزدهمین کنگره بین‌المللی ام اس ایران، اظهار کرد: بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال‌های اخیر یک شیب افزایشی در ابتلا به ام اس در کشور وجود دارد. کشور ما از نظر ابتلا به ام اس در منطقه پرخطر قرار دارد و، چون این بیماری
بیشتر جوانان را درگیر می‌کند پرداختن به جنبه‌های مختلف بیماری ام اس که تاکنون به آن‌ها کمتر پرداخته شده، اما در زندگی بیماران نقش بسزایی دارد بسیار حائز اهمیت است. کمبود ویتامین D، شیوع مصرف قلیان و سیگار، عفونت‌ها و حتی تغییر شیوه تغذیه طی 2 سال اخیر از عوامل مهم ابتلا به ام اس شناخته شده است. خوشبختانه در مدارس شاهد توزیع ویتامین دی هستیم که این می‌تواند گامی مهم در پیشگیری از بیماری باشد. اقدام در جهت کاهش مصرف قلیان و مواد دخانی در جوانان و زنان نیز می‌تواند از راه‌های مقابله با ام اس باشد.
تاثیر مصرف قلیان بر اسپرم:
می‌دانیم که یک نوبت مصرف قلیان بسیار مضرتر از یک نخ سیگار است. مطالعات متعدد و گسترده نشان داده‌اند که در مردان سیگاری، به‌خصوص آن‌هایی که روزانه بیشتر از ده عدد سیگار می‌کشند، حرکات اسپرم کاهش می‌یابد. حتی حرکت نطفه در مردان سیگاری بارور کمتر از مردان غیرسیگاری است. سیگار در زنان بر روی کیفیت تخمک اثر منفی دارد. از طرفی احتمال دیرباروری، سقط، حاملگی خارج رحم، یائسگی زودتر از موعد و پوکی استخوان را افزایش می‌دهد. همچنین روی دهانه رحم، و لوله‌های رحمی اثر گذاشته و قدرت باروری را کم می‌کند و حتی شانس موفقیت IVF در خانم‌های سیگاری کمتر است.
در مطالعات وسیع مشاهده شده که فرزندان دختر مادران سیگاری دیرتر حامله می‌شوند و فرزندان پسر آن‌ها نطفه کمتری دارند؛ لذا توصیه می‌شود زن و مرد حداقل وقتی که تصمیم به بچه‌دار شدن می‌گیرند، یک سال سیگار را ترک کنند. هموطنان ساکن تهران و شهر‌های بزرگ توجه داشته باشند که بالاجبار در معرض آلاینده‌های موجود در هوا قرار دارند؛ بنابراین مصرف سیگار و قلیان برای آن‌ها بسیار مضرتر است.
فواید مصرف قلیان در طب سنتی:
یکی از روش‌های درمانی که کاربرد زیادی در طب جامع ایران داشته است، هدایت دارو به موضعی است که درد و بیماری در آنجا ریشه دوانده است. از جمله وسایلی که می‌توان از طریق آن چنین شیوه درمانی را پیاده‌سازی کرد، قلیان و چپق بوده است. به عنوان مثال جهت از بین بردن عفونت که می‌بایستی مرزنجوش به آن ناحیه برسد، مرزنجوش را به شکل تنباکو خیس کرده، فردی که طبیعت ریه اش به گرمی و خشکی می‌زد، مرزنجوش را با قلیان می‌کشید. همچنین عرقیات گیاهان دارویی مانند نعنا، اکالیپتوس یا بادرنجبویه را می‌توان گرم کرد و در جام ریخت. از قطعات شنگرف در حقه برای درمان عفونت ریوی و عفونت سینوزیت می‌توان بهره برد.
چگونه قلیان را ترک کنیم؟
برای ترک قلیان تنها نیاز به تحولی روحی و روانی دارید تا خود را وادار به شروع ترک کنید.
1- پیش از ترک کامل قلیان، سعی کنید مکان‌هایی را به عنوان مکان‌های ممنوعه برای استعمال قلیان قلمداد کنید، سپس در این مکان‌ها مثلاً منزل، محل کار و یا اماکن عمومی، به هیچ عنوان قلیان نکشید. همسر و فرزندان فرد قلیانی، افراد بسیار مناسبی برای کمک به ترک هستند.
2- برای ترک قلیان باید ایجاد انگیزه کرد. انگیزه یعنی تلاش برای رسیدن فرد قلیانی به اینکه خود بخواهد نه دیگران، به عبارت دیگر اطرافیان تنها می‌توانند در ایجاد انگیزه، کمک کننده باشند و این خود فرد است که باید انگیزه را در خود ایجاد کند.
3- لیستی از معایب و فواید قلیان را تهیه کنید. آن را منصفانه بخوانید. با توجه به کلیه جزییات، اگر تمایل به ترک قلیان پیدا کردید، آن را عقب نیندازید و حتماً شروع کنید.
4- زمان و نوع کاری را که با آن قلیان می‌کشید، مشخص کنید و به دلایل قلیان کشی خود در آن زمان، و احساسی که بعد از مصرف قلیان داشته اید، فکر کنید.
5- در پایان هر روز، الگوی قلیان کشیدن خود را مرور کرده ببینید که چه چیزی شما را وادار به قلیان کشیدن می‌کند؟ کار سخت؟ عصبانیت؟ کسالت؟ تفریح و تفنن؟ بی کاری و یا موقعیت‌های خاص دیگر؟ بعد از شناخت آن، روش‌های دیگری را برای رو به رو شدن با احساسات و شرایط خود جستجو کنید.
درترک قلیان، از دوستان خود یاری بطلبید. درست مانند هنگامی که کار یا مشکلی دارید و از دوستان خود کمک می‌خواهید، در این زمینه هم از دوستان خود طلب یاری کنید، زیرا وقتی بار مسوولیت کاری را با دوستان تقسیم می‌کنید، راحت‌تر مشکل حل می‌شود.
پیش نیاز ترک قلیان این است که ابتدا با خود صادق بوده متعهد و آماده برای تلاشی مضاعف باشید. شما قلیان را ترک می‌کنید؛ چون قاطعانه معتقدید قلیان کشنده و مرگبار است. اگر تزلزلی در این فکر به وجود آید و مجدد وسوسه شوید که قلیان بکشید، در رخداد این حقیقت هیچ گونه خللی ایجاد نشده و این اتفاق، یعنی مرگ ناگهانی در اثر قلیان، حتی با یک قلیان نیز می‌تواند به وقوع بپیوندد.
