سازمان نوسازی شهر تهران در سال ۱۳۴۷ تأسیس شد که فلسفه شکل گیری آن نوسازی شهر تهران بود و نه صرفاً بافت های فرسوده و در این راستا عمدتاً متولی اجرای پروژه های موردی همچون همکاری در طراحی و احداث پارک ملت، توسعه میدان آزادی و غیره بوده است.
ساماندهی گود عرب ها، آپارتمان سازی در حاشیه بزرگراه نواب، بزرگراه امام علی (ع) و نوسازی با رویکرد محله محور در محلات اتابک و مینابی واقع در منطقه ۱۵ بخشی از شاخص ترین فعالیت های سازمان نوسازی شهر تهران در طول دوره های مدیریتی گذشته بوده است.
با این حال بر اساس آمار، حدود سه هزار و ۲۷۰ هکتار، یعنی حدود ۵ درصد مساحت کل تهران را بافت فرسوده تشکیل می دهد، بافتی که هم به لحاظ ایمنی در برابر حوادثی مانند زلزله آسیب پذیر است و هم به لحاظ آسیب های اجتماعی با چالش اساسی رو به رو است.
نوسازی در بافت فرسوده موضوعی است که البته مورد تاکید جدی قرار دارد و اقدامات مهمی نیز برای تحقق آن صورت گرفته، در مجموع ۳۲ نهاد و دستگاه متولی این امر هستند اما تا زمانی که همه دستگاه ها در کنار هم قرار نگیرند، شاهد اقدامات موثر در این زمینه نخواهیم بود.
وزیر راه و شهرسازی هفته گذشته با حضور در شورای شهر به موضوع بافت فرسوده پرداخت و با اشاره به عدم تعادل در حوزه مسکن گفت: ما حدود دو هزار و ۲۰۰ بافت تاریخی، حدود دو هزار بافت مسکونی و حدود هزار و ۸۰۰ بافت مسکونی بی کیفیت را داریم و از یک سو پدیده خانه های خالی را داریم. به نحوی که تنها در منطقه یک بیش از ۳۰ هزار خانه خالی وجود دارد .
آخوندی یادآور شد: سیاست کلی که به آن نیاز داریم برگشتن به "تشخص هویتی" در شهر تهران است. آیا مسئله بافت فرسوده را با تراکم اضافه می توان حل کرد یا با بازگرداندن هویت به این بافت تاریخی؟
وی با اشاره به ضرورت وجود نهاد توسعه گر، گفت: ما در ایران فاقد این نهاد قانونی هستیم براین اساس تلاش کردیم در دولت مسایل قانونی را ایجاد کنیم و با بانک مرکزی مسایل را برطرف کنیم.
در این جلسه همچنین زهرا نژاد بهرام مطالبی را در نطق پیش از دستور خود در زمینه بافت فرسوده عنوان کرد.
وی گفت: تهران بیش از ۳۲۰۰ هکتار بافت فرسوده دارد که بیش از ۱۵ درصد جمعیت شهر را در خود جای داده است. علیرغم تکلیف بند «د» از تبصره ذیل ماده ۱۷۱ قانون برنامه ۵ ساله پنجم که وزارت راه و شهرسازی و شهرداری ها را به نوسازی سالانه ۱۰ درصد از بافت های فرسوده مکلف کرده است، اما میزان نوسازی انجام شده کماکان با مصوبه قانونی فاصله بسیاری دارد.
نژادبهرام افزود: سوال اساسی که وجود دارد این است که چرا با وجود تعلق گرفتن وام ۵۰ میلیونی برای ساخت و ۲۰ میلیونی برای ودیعه به ازای هر واحد مسکونی، اعطای کمک بلاعوض ۱۰ میلیون تومانی برای طراحی نما، صفر کردن هرینه های عوارض متفرقه و بخشودگی جرائم، رایگان کردن هزینه انشعابات، اعطای تراکم ۱۸۰ درصدی در بافت های فرسوده، ارائه رایگان خدمات نوسازی توسط دفاتر خدمات نوسازی و برنامه ریزی برای احداث پروژه های محرک توسعه در این قبیل بافت ها، کماکان نرخ نوسازی و بهسازی محیطی با استانداردها فاصله بسیاری دارد.
وی تاکید کرد: از طرف دیگر بودجه ۶۴۰ میلیارد تومانی پیش‌بینی شده در بودجه سال ۹۶ دولت که در قیاس با سال های گذشته رشد بسیاری به خود دیده است، کماکان با نیاز واقعی این بافت ها به منابع و تسهیلات فاصله بسیاری دارد. هرچند که از این ۶۴۰ میلیارد نیز تاکنون تنها حدود ۳۰ درصد تخصیص داده است.
عضو شورای شهر تهران با بر شمردن ۹ ضرورت در حوزه بافت فرسوده، در خاتمه گفت: در نهایت ضروری است دولت و شهرداری تهران در اقدامی هماهنگ با تجدید نظر جدی بر رویه های گذشته و با تاکید بر موارد ذکر شده رویکرد تازه ای مبتنی بر به سازی محیطی را دربافت های آسیب دیده دنبال کنند تا ضمن حفظ سکونت بستر نوسازی متکی بر مشارکت مردمی شکل گیرد .
عدم همراهی دولت، نوسازی را با وقفه رو به رو کرد
دبیر ستاد بازآفرینی پایدار کلانشهر تهران، ضمن نقد و ارائه نقاط قوت و ضعف پروژه های نوسازی اجرا شده در گذشته، عنوان کرد: ایده خوب نوسازی بافت فرسوده با رویکرد محله محور یکی از اقدامات سازمان نوسازی بود که مشخصاً در محلات اتابک و مینابی اجرا شد، اما به دلیل عدم همکاری و عدم حمایت جدی از سوی اجزای دولت و شهرداری و سایر دستگاه های ذی مدخل در امر نوسازی که مسئولیت ۳۲ دستگاه اجرایی در این رابطه احصاء شده است، این پروژه با نارضایتی ساکنان و اهالی منطقه مواجه شد.
در هیچ یک از برهه های زمانی، شهرداری ها بودجه ای را برای آبادی و نوسازی یک محله در اختیار یک سازمان و یا یک شرکت قرار نداده اند و همیشه مساعدت خود را موکول به اقدامات پس از ورود به نوسازی نموده اندفتح اللهی به مشکلات سازمان نوسازی در بازپرداخت وام های اخذ شده به منظور نوسازی پایتخت اشاره کرد و گفت: در هیچ یک از برهه های زمانی، شهرداری ها بودجه ای را برای آبادی و نوسازی یک محله در اختیار یک سازمان و یا یک شرکت قرار نداده اند و همیشه مساعدت خود را موکول به اقدامات پس از ورود به نوسازی نموده اند.
وی در این رابطه افزود: عدم توفیق سازمان نوسازی در طرح نوسازی اتابک و مینابی در منطقه ۱۵ نیز به همین خاطر بود که پس از نوسازی بلوک های فرسوده، هیچ اقدامی برای ساخت درمانگاه، مسجد، مدرسه، فضای سبز و سایر سرانه های خدماتی متناسب با نوسازی انجام شده در این محلات از سوی دستگاه های ذی مدخل صورت نگرفت.
مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران به دسته بندی انواع محلات از نظر فرسودگی اشاره کرد و گفت: محلات بافت فرسوده به ۳ نوع محله تقسیم بندی می شوند، نوع اول محلاتی است که دارای ارزش هستند مانند محلات واقع در مناطق ۱۲، ۱۱، حصار، ناصری و ...؛ نوع دوم، بافت فرسوده میانی است که بحث هویتی، تاریخی و فرهنگی در آن ها وجود ندارد و شکل گیری این نوع بافت به دلیل ایجاد سکونت های غیر رسمی که در چندین دهه قبل اتفاق افتاده صورت گرفته که در حال حاضر درون شهرها جای گرفته اند و واجد شرایط استاندارد ساخت و ساز شهری نیستند مثل محله دستغیب، خاک سفید، شمران نو و ... و نوع سوم نیز، بافت هایی هستند که در حاشیه های شهر یا روستاها واقع شده اند و در گذر زمان به شهر متصل شده اند مانند ده ونک، ده فرحزاد، ده کن، نعمت آباد و ....
۱۵ درصد جمعیت تهران در بافت فرسوده زندگی می کنند
فتح اللهی اظهار داشت: ۵درصد مساحت شهر تهران بافت فرسوده است که ۲۲درصد پلاک ها و ۱۵درصد جمعیت را در برگرفته است. با مقایسه این سه رقم می توان به میزان فقر سرانه ها، فشردگی و تراکم جمعیت بالا در بافت های فرسوده پی برد. در مقابل ۵ درصد شهر تهران نیز به عنوان اراضی ذخیره نوسازی مشخص شده بودند و طراحان طرح های تفصیلی و جامع بر این بودند که ضعف ۵ درصد اول را با توانایی ۵درصد دوم پوشش دهند و نوسازی در شهر به صورت دینامیک اتفاق بیفتد اما این اراضی برای سایر اقدامات عمرانی نظیر ساخت مترو و ...مورد بهره وری قرار گرفته است.
نوسازی ها در ارتفاع انجام شود
سید محمود میرلوحی، عضو شورای شهر تهران نیز در این خصوص بر ضرورت تعریف پروژه های نوسازی با رویکرد محله محور و مشخص کردن ۵ محله در گام نخست اشاره کرد و گفت: پیشنهاد ما این است که پروژه های نوسازی غیر از میراث، در ارتفاع کار شود. در نوسازی ۶-۷ طبقه، معابر بازگشایی می شود اما فکر کنید اگر در ارتفاع ۲۵ طبقه و یا حتی ۳۰ طبقه بتوان کار کرد، علاوه بر معابر، فضای سبز و سایر سرانه های خدماتی احصاء شود، ارزش افزوده نیز در پی خواهد داشت.
به نظر می رسد ایجاد ارزش افزوده در بافت های فرسوده از سه طریق میسر خواهد شد؛ یافتن زمین برای تأمین سرانه های خدماتی به دلیل کار کردن در ارتفاع، ایجاد ارزش افزوده اقتصادی به دلیل رشد اقتصادی در منطقه و کسب درآمد پایدار از طریق اجاره واحدهای ساخته شده از سوی شهرداریاین عضو شورای اسلامی شهر تهران، با اشاره به تجربیات نوسازی در هند و اربیل عراق خاطرنشان کرد: به نظر می رسد ایجاد ارزش افزوده در بافت های فرسوده از سه طریق میسر خواهد شد؛ یافتن زمین برای تأمین سرانه های خدماتی به دلیل کار کردن در ارتفاع، ایجاد ارزش افزوده اقتصادی به دلیل رشد اقتصادی در منطقه و کسب درآمد پایدار از طریق اجاره واحدهای ساخته شده از سوی شهرداری که شایسته است این پیشنهادها با استدلال و محاسبات دقیق مورد بررسی قرار گرفته شود.
ضرورت حضور همه دستگاه ها در بهسازی بافت فرسوده
محمد سالاری رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران نیز درباره چالشی به نام بافت فرسوده گفت: دولت تصمیم گرفت یک ستاد بازپیرایی در کل کشور ایجاد شود که در استان ها رئیس آن استانداران هستند اما در شهر تهران با توجه به وضعیت موجود، شهردار تهران ریاست آن را برعهده دارد و در این ستاد کمیته هایی ایجاد شده که مسئولان دولتی هم در آن ها عضو هستند و این باعث شده ما بتوانیم یک اتفاقات خوبی را ایجاد کنیم، از جمله اینکه مجموعه دوایر دولتی تصمیم گرفتند که در زمینه فروش انشعابات هم تخفیفات جدی و و حتی بسته های رایگان داده شود. چون تنها بسته تشویقی شهرداری و شورای شهر نمی تواند خیلی تسهیل گری جدی ایجاد کند.
سالاری تاکید کرد: این نگاه هم اگرچه اتفاق خوبی بوده و زمینه ساز اقدامات مفیدی بوده اما نیاز به بسته های تشویقی دیگر به ویژه تسهیلات بانکی داریم که می تواند ما را امیدوارتر کند و با وجود قول های بسیار هنوز در این زمینه مشکلات باقی است.
به نظر می رسد با توجه به جمیع آسیب هایی که در بافت فرسوده شاهد آن هستیم، از آسیب های ایمنی تا فرهنگی و اجتماعی و... حساسیت ورود جدی به این حوزه آغاز شده است.
در چند سال گذشته هم دستگاه های ذی ربط ورود نسبتا مناسبی در این زمینه داشته اند و شاهد بسته های تشویقی و همراهی در نوسازی به ویژه در بافت های مرکزی و جنوبی تهران بوده ایم؛ اما همچنان بیشترین انتقاد به عدم همراهی دولت و تزریق نشدن بودجه مناسب تاکید دارد.
شاید با همراهی دولت و شهرداری در دوره جدید و وعده های وزیر در شورای شهر، حذف یا کاهش این آسیب دیرینه شتاب بیشتری بگیرد.
