بخوانیدش تجمل، یا همان چشم و هم چشمی معروف همانی که مدتی است وارد زندگی اکثر ایرانی ها شده و به سرعت در حال انتشار است. همانی که نگرانی رهبر انقلاب را در پی داشته، همانی که با زندگی ائمه بسیار متفاوت است، همانی که پیامبر اسلام به شدت آن را نهی کرده اند.
بیماری چشم هم چشمی که جزو یکی از بیماری های روانی است و فرد را آنقدر در تجملات و نگاه کردن به زندگی دیگران غرق میکند که فرد کم کم مشاعرش را از دست داده و فقط به فکر تقلید از زندگی دیگران میفتد.
حتی لوازم و وسایلی را خریداری می کند که نیازی به آن ندارد و مورد استفاده اش نیست و تنها به دلیل این که اطرافیانش وسیله ای را خریداری کرده اند او نیز می خواهد داشته باشد .
به میان آنهایی که دنبال تجمل هستند که می روی، هر یک دلایل خود را دارند، هیچکدام اسم این کار را تجمل گرایی و یا چشم و هم چشمی نمی گذارند و از بیماری خود بی اطلاع هستند.
دعوای چند زن در بازار بر سر عروسک
با محمد 38 ساله که چندسالی در بازار کار می کند و به قول خودش حسابی با چم و خم کار آشنا است گفتگو می کنم درباره این که مردم معمولا چه چیزهایی می خرند آیا وسایلی که در مغازه می فروشید همه مورد نیاز است یا اکثرا حالت تزیینی و لوکس هستند.
او می گوید: هرروز شاهد چیزهایی در مغازه هستم که برایم عجیب است گاهی وسایلی را ما وارد مغازه می کنیم که صرفا استفاده ضروری ندارند ولی به دلیل لوکس بودنشان با تقاضای مردم و استقبال بی نظیرشان مجبور به وارد کردن این اجناس در مغازه هستیم.
محمد ادامه داد: چندی پیش یکی از دوستانم به یکی از مناطق مرزی رفته بود و تعداد زیادی عروسک با قیمت نسبتا پایینی خریداری کرده و از من خواهش کرد آن ها را در مغازه بفروشم به محض گذاشتن تعدادی از آن عروسک ها در جلو مغازه و خرید کردن اولین خانم از این عروسک ها با صحنه هایی مواجه شدم که باورش سخت است حتی به درگیری لفظی بین چند خانم هم انجامید که حاضر بودند با قیمت بالایی بخرند.
این فروشنده افزوود: وقتی به صحبت های عده ای از آن ها گوش می دادم متوجه شدم نه کودکی در خانه دارند و نه مورد نیازشان است و تنها به دلیل اینکه بعدا در خانه استفاده می شود خریداری می کنند.
به گفته محمد مردم فقط دنبال جدید ترین کالا در زندگیشان هستند و برایشان اصلا اهمیت ندارد که این کالا لازم است یا نه. او گفت: چندی پیش خانم و آقایی وارد مغازه شدند که خانم میوه خوری کریستالی را می خواست بخرد اما با مخالفت همسرش مواجه شد به گفته مرد خیلی اهل رفت و آمد و مهمانی نبودند ولی با لجبازی همسرش برای خرید آن مواجه شد آنقدر با هم یکی به دو کردند که مرد بیچاره مجبور به خریداری شد .
خرید گوشی آخرین مدل با پول قرضی
سوار ماشین خطی پرایدی زهوار در رفته ای می شوم مدلش آن طور که نشان می داد فرسوده و اسقاطی میزد تمام درها و گلگیرش ضرب دیده و داغون بود حتی زنگ زدگی و خوردگی در جای جای بدنه اش به چشم می خورد. از صدای موتور و بدنه که فاکتور بگیریم کلا چیز بدرد بخوری از آن به چشم نمی آمد.
همان طورکه در افکار خودم به تجزیه و تحلیل آن غرق بودم، ناگهان صدای گوشی موبایلش مرا از افکار خودم بیرون کشید واقعا تعجب زده شدم درست است، گوشی موبایلش مارک معروف سیب گاز زده بود آن هم از جدیدترین نوعش !!!! گوشی موبایلی که چندی است جوانان ایرانی را درگیر خریداری خود کرده است. به دلیل قیمت بالا و شکل منحصر به فردش جزو لوازم لوکس به شمار می رود حتی چندی پیش مراسم رونمایی از جدیدترین نوعش بود.
بگذریم، دلم میخواست بدونم این گوشی که دارد آیا برای خودش است یا نه با هزار مقدمه چینی بالاخره دل را به دریا زدم طوری باید سوال می کردم که گارد نگیرد و به سوالم جواب دهد بعد از کلی این شاخه آن شاخه پریدن رفتم سر اصل موضوع، جوابی داد که برایم واقعا عجیب بود جوانی حدودا 30ساله، ذهنش درگیر چه چیزهایی است به قول راننده که می گفت این گوشی با بقیه گوشی ها فرق دارد، امکانات زیادی دارد که هیچ گوشی دیگری ندارد و مهمتر از همه این که در بین دوستان و اقوامم برایم کلاس می آورد.
راجع به وضعیت زندگی اش از او سوال کردم ادامه داد: وضعیت مالی خوبی ندارم همین را با قرض و قوله خریداری کردم با اینکه خیلی بدهکارم ولی ارزشش را دارد. میگفت خرج زندگی ام با همین ماشین است، شده روزها بیکار بودم بخاطر خرابی ماشینم اما همین حالا طلا های زنم را فروختم تا ماشینم راه بیفتد بتوانم خرج زندگی را بدهم.
واقعا برایم سخت بود که مردم چرا با خود این کار را می کنند یاد آیه مبارکه 195 سوره بقره افتادم، «با دست خود، خود را به هلاکت نیندازید».
یکی دیگر از دوستانمان نیز وضع مالی مناسبی ندارد. سه پسر در پایه مختلف تحصیلی دارد دبستان، راهنمایی، دبیرستان و هر سال با هزار مکافات پول شهریه مدرسه آنها را تامین می کند. حتی چندین وام بانکی گرفته و مجبور شده است ماشینش را نیز بفروشد تا خرج تحصیل فرزندانش در مدارس غیرانتفاعی فراهم کند.
وقتی به بازار تهران برای خرید وسیله رفته بودم میانه راه خانواد ه ای را دیدم که در حال چک و چانه زدن با کارگر چرخی بودند که وسایل آنها را حمل می کرد پدر خانواده گوشه ای ایستاده بود خستگی و ناراحتی در چشمانش موج می زد. چرخ حاوی کلی وسیله بود جلو رفتم بحث را باز کردم مرد میانسال گفت: این وسیله ها برای جهیزیه دخترم خریدم بهش گفتم وسایلی که خریدی جنسیت خوبی ندارد می توانستی پولت را جمع و جور کنی بجای اینهمه حداقل دو، سه وسیله ضروری اما باکیفیت بخری! خنده تلخی زد و گفت: فامیل های داماد خیلی اهل تجمل هستند اگر دختر من این ها را در جهیزیه اش نداشته باشد مدام باید سرکوفت بشنود درست است جنس ندارد ولی دهان پر کن است .
جشن سیسمونی مجلل، پدیده ای خانمان سوز
چندی است جشن هایی در ایران مد شده که اولین جرقه آن سال گذشته زده شد و آن سیسمونی های مجلل برای کودک تازه متولد شده بود. بطوری که حتی سر شیشه و پستونک شیشه کودک را طلا فرا گرفته بود.
سیسمونی هایی که هزینه آن به 70،80 میلیون تومان می رسید و در فضای مجازی سروصدای زیادی به راه انداخته بود، بطوری که تا مدتی بعضی از طلا فروشی های شهر نیز داشت کم کم به آن سمت می رفت که فرهنگ استفاده از سر شیشه طلایی را در بین مردم جا بیندازند و همه را به خرید آن وا دارند، بعد از مدتی که این امواج فروکش کرد به فراموشی سپرده شد.
حال دوباره جشن هایی در بین مردم باب شده که در حال افزایش است جشن تعیین جنسیت کودک، جشن خداحافظی پوشک، جشن اولین قدم برداشتن کودک، جشن اولین دندونی (اولین دندان کودک)، جشن اولین ماه زندگی کودک و... عناوین مختلفی که به چشم می خورد و تاسف برانگیز است .
فقیر های پولدار
همه این تجملات بر می گردد به فقر فرهنگی، چرا اینگونه فقر فرهنگی در جامعه ما به وضوح دیده می شود و مانند زالو خون تک تک را می مکد؟
فقر فرهنگی، فقری جدا از سر نداری نیست فقر افکار است، ممکن است از نظر مالی در بهترین حالت ممکن به سر ببری ولی فقر فرهنگی در جای جای زندگی ات به چشم بخورد آن جایی واقعا درد ناک است که به جای درست کردن ماشین خرابت که خرج زندگیت از آن تامین می شود باید به فکر خریدن جدید ترین گوشی سال باشی و برای مدل جدیدش برنامه ریزی کنی یا بجای هزینه کردن فرزندانت در بهترین مدرسه شهر، دارو ندار زندگی ات را بفروشی آنوقت به فروش لواشک و الو در محل کارت روی بیاوری و دائم در حال ناله باشی که وضع مالی درستی نداری و همه عالم و آدم را مقصر بدبختی خود بدانی.
حتی شده بخاطر حرف مردم بنجل ترین وسایل بازار را برای جهاز دخترت بخری و یا جشن های بی مورد و پر هزینه را برای فرزندت داشته باشی همه این ها بخشی کوچک در دریا معضلات و بدبختی های جامعه امروز ماست. نه می شود درباره اش سکوت کرد و نه به راحتی از کنارش رد شد. باید درباره اش فکری کرد و چاره ای اندیشید .
در این رابطه با امان الله قرایی مقدم جامعه شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی گفتگو کردیم. وی گفت: تجمل گرایی بطور کلی تحت تاثیر چند عامل است که یکی از بارزترین عواملش ابزار و وسایل لوکس مانند خانه ،ماشین و... این عوامل از نظر جامعه شناسی مورد بررسی قرار گرفته است و تئوری مطرح در این زمینه تحت عنوان حاکم شدن ذهنیت، حسی و مادی در جامعه است.
وی ادامه داد: این تئوری را «پیتریم سوروکین» استاد دانشگاه هاروارد اولین بار مطرح کرده بود. تحرک اجتماعی مهم‌ترین مبحث در نظریات و اندیشه‌های سوروکین است. مطالعات تحرک اجتماعی بیش از 50 سال است که در علوم اجتماعی صورت می‌گیرد.
قرایی افزود: یکی از نخستین مطالعات در این زمینه بررسی سوروکین در سال 1927 است. سوروکین جوامع متعددی را مورد مطالعه قرار داد. از منظر سوروکین محرک دگرگونی اجتماعی را باید در منطق درونی هر یک از این جوامع جستجو کرد. بدین معنا که جوامع بشری تحت فشار داخلی برای بسط شیوه تفکرشان به آخرین حد منطقی‌اش قرار دارند. بدین‌سان که یک جامعه حسی سرانجام آنقدر حسی می‌شود که زمینه برای سقوط اش فراهم می‌گردد. وقتی ذهنیت حسی به آخرین حد منطقی‌اش می‌رسد، مردم به نظام‌های مفهوم‌پردازانه پناه می‌آورند. اما این نظام تازه نیز دوباره به آخرین حدش سوق داده می‌شود و در نتیجه جامعه بیش از حد مذهبی می‌گردد. در این هنگام صحنه برای پدیداری یک فرهنگ آرمان‌گرایانه آماده می‌گردد و سرانجام همان چرخه پیشین دوباره تکرار می‌گردد.
علت تجمل گرایی مردم ایران چیست؟
قرایی ادامه داد: امروزه در کشور ما اصل مادیات است، که حرف اول را می زند و مردم دوست دارند با ابزار و اشیاء خود را به رخ دیگری بکشند یا به قول معروف پز دهند. به دلیل آنکه افراد دیگر مانند گذشته شناخته نمی شوند با توجه با اینکه جمعیت در گذشته محدود بود و همه از احوال هم باخبر بودند و دیگر نیازی به شناساندن اینکه دختر یا پسر چه کسی و یا از چه خانواده ای بود باب نبود. اما اکنون ما خودمان را با اشیا نشان می دهیم با مدل ماشین، مدل لباس پوشیدن و یا خانه ای که در آن زندگی می کنیم این اسباب و وسایل باعث شده تجمل گرایی بالا رود .
وی در ادامه باتوجه به بزرگی و کوچکی شهرها که نقش بسیار زیادی در این شناساندن ایفا می کند گفت: در کلان شهرها بخصوص تهران ما این پدیده را بیشتر و بزرگتر به چشم می بینیم که روز به روز نیز در حال افزایش است. یکی از دلایلی که باعث شناساندن و مطرح کردن خودمان، در بین مردم است و می توانیم سری در بین سرها پیدا کنیم تجملات است .
قرایی نیز این نکته را اذعان داشت: در مملکت ما شئ سروری حاکم شده است. ما نوکر دست به سینه اشیا شده ایم و این اشیا هستند که برای ما شخصیت می آورد و متاسفانه بدلیل خود کم بینی از خودمان شخصیت نداریم و این تجملات هستند که برای ما شخصیت آورده اند. نکته مهم و قابل بررسی این است که نوکیسگی در جامعه بسیار زیاد شده است هرکسی به هر چیزی می رسد اولین کاری که انجام می دهد خرید یا اجاره کردن خانه در بهترین مناطق تهران است و سپس به تغییر ماشین و پوشش و ... روی می آورد. برای مثال فلان دختر ملاک یا کارخانه دار و یا کسی که از قبل از وضعیت بالایی برخوردار بوده دیگر نیازی به نشان دادن شخصیت خود بوسیله اشیا نیست .
وی ادامه داد: از نظر جامعه شناسان جهان امروز جهان مادیات است. در مسئله ازدواج به عقیده عده ای اصلا شخصیت فرد و خانواده برایشان اهمیت ندارد و آنچه مهم است تجملات و مادیات است در حقیقت ما عمرمان را می فروشیم تا تجملات را بخریم، اکثر ماشین های ما لیزینگی و قسطی شده اند حتی لوازم خانگی مان نیز همینطور هرچیزی را بعد مدتی با قرض می خریم بعد پرداخت وام دوباره وام دیگری می گیریم و مدلی جدیدتر را وارد زندگی خود می کنیم .
وی افزود: باید سعی کنیم معنویت را بالا ببریم از بس غرق دنیای مادیات شده ایم که از معنویت دور شده ایم . متاسفانه وقتی کسی در فضاهای مجازی می گوید ژن خوب دارد دیگر حرفی برای گفتن باقی نمی ماند این تئوری شکست خورده قرن 18 میلادی است که دیگر مرسوم نیست و نظریه ای که معتقد است کسی که یک باره به وضعیت خوبی رسیده باید از همه بالاتر باشد .این اختلافات طبقاتی ناراحتی روحی و روانی به همراه بحران های اجتماعی و سیاسی به وجود می آورد.
وی در پایان گفت: با تمام این احوال باید مراقب حکومت مرکزی بود که دچاد تزلزل و شکست نشود، باید حکومت مرکزی را تقویت کنیم که با وجود این اتفاقات اگر مراقب نباشیم تجاوزات و ناهنجاری های اجتماعی زیاد می شود. حال ما باید با فرهنگ سازی مناسب از مدارس، خانواده ها، دانشگاهها و... شروع کرده و گسترش داده و نسبت به این پدیده شوم مقابله کنیم. همه بحث ما در این نکته خلاصه می شود که ما با بحث شیک پوشی و منظم بودن مخالف نیستیم، اما آنچه مهم است اینکه نباید بگذاریم افراط بر ما چیره شود و برای ما تصمیم بگیرد. تجمل گرایی یک نوع سبک زندگی ناجور است که باید از بین برود.
