شهروند به عضوی از یک جامعه گفته می شود که ضمن اینکه از بعضی امتیازات و حقوق برخوردار می گردد تعهداتی نیز بر دوش او گذاشته می شود، به عبارتی می توان گفت که در مبحث شهروندی یک رابطه دو طرفه یعنی رابطه بین فرد و محیط مطرح می گردد.
همچنین می توان گفت که شهروند بودن فقط شامل رابطه فیزیکی نمی شود بلکه احساس ذهنی تعلق و وفاداری را شامل می شود، ذهنی به این دلیل که فرد خود را متعلق به شهری بداند که در آن زندگی می کند و از بودن در آن احساس بیگانگی نکند.
آنچه مشخص است اینکه بین شهروندی با شهر نشینی تفاوت وجود دارد به عبارتی عبور از شهرنشینی و رسیدن به شهروندی و شهروند شدن یک دوره گذار اجتماعی است. در ایران برای اولین بار قانون شهروندی در دوره مشروطیت تدوین گردید و تمام ایرانیان از حقوق و امتیازات فردی و شهروندی برخوردار شدند. البته لازم به ذکر است که شهروند بودن مستلزم انجام یکسری تعهدات در قبال حکومت و شهری است که فرد در آن زندگی می کند.
در این خصوص سید محسن طباطبایی مزدآبادی گفت: تهران به عنوان پایتخت و بزرگترین شهر ایران، متاسفانه از نظر رفتار های شهروندی سالم، وضعیت خوبی ندارد و در بیشتر اوقات می توان رفتارهای مغایر شهروندی را در آن مشاهده کرد، عاملی که باعث شده است تهران از آرمان شهر و فرهنگ صحیح و اصیل شهرنشینی یک فاصله نسبی داشته باشد.
وی با بیان اینکه اگر با ذهنی آگاه(توجه بیشتر به زمان حال) به حوادث اطراف خود نگاه کنیم به وفور می توانیم رفتارهای مغایر شهروندی مانند پرتاب اشغال، فیلتر سیگار و آب دهن از شیشه خودرو به بیرون، هل دادن در موقع سوار شدن به مترو و اتوبوس های تندرو، وندالگری (صدمه زدن به اماکن عمومی)، درگیری های خیابانی، پارک در محل های غیر مجاز، عدم توجه به تابلوهای راهنما و بسیاری رفتارهای مشابه دیگر را مشاهده کرد، افزود: علت اینچنین رفتارهای مغایر شهروندی عوامل متفاوتی می تواند باشد، تهران شهری با فرهنگهای متفاوت است و بدلایل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جمعیت زیادی از نقاط مختلف کشور به این شهر مهاجرت می کنند. علت رفتارهای مغایر شهروندی در تهران تا حدودی ممکن است شخصیتی یعنی نشات گرفته از صفات ذاتی افراد باشد اما با نگاهی به فرهنگ شهرهایی مانند پاریس می توان مدعی بود که بیشتر این رفتارها تحت تاثیر محیط، اجتماع و برنامه هایی که متولیان اداره شهر مخصوصا شهرداری برای اداره شهر دارد.
دبیر انجمن علمی اقتصاد شهری ایران افزود: عوامل مختلفی اعم از شخصیت افراد، عدم وجود مهارتهای همدلانه، اعتقاد نداشتن به عدالت، عدم مسئولیت پذیری اجتماعی، خود خواهی و خود محوری، میزان امنیت ادراک شده، بی توجهی به سلامت عمومی و اجتماعی، آلودگی های زیست شهری، مدیریت شهری نامناسب، مهاجرت و تقابل فرهنگها در یک محیط مشترک، الگوهای نامناسب و غیره می توانند باعث خلق رفتارهای مغایر شهروندی شوند.
نایب رئیس مرکز مشاوره و روانشناسی شهر با اشاره به اینکه شهروندی دارای اصول و چهارچوبی است که آموخته می شود مهم ترین وظیفه متولیان شهری، برنامه ریزی برای بهبود بخشیدن به شرایط بروز رفتارهای متناسب شهروندی است، خاطرنشان کرد: از مهم ترین کارهایی که می توان برای ترویج رفتار شهروندی مناسب انجام داد بحث آموزش مهارتهای زندگی می باشد. مهارتهای زندگی بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت یعنی توانایی انجام رفتار سازگارانه و مثبت به گونه ای که فرد بتواند با چالش ها و ضروریات زندگی روزمره خود کنار بیاید. به عبارتی مهارتهای زندگی شامل توانایی هایی می شوند که باعث ارتقاء کیفیت زندگی فرد، بالا رفتن بهداشت روانی و رفتارهای متناسب فردی و اجتماعی در سطح جامعه می گردد.
وی این این مهارتها را در سه سطح دسته بندی کرد که عبارت اند از: سطح اول: مهارت های پایه ای و اساسی که هم جنبه اجتماعی و هم جنبه شناختی دارند و متاثر از فرهنگی هستند که فرد در آن رشد می کند و خودشناسی و همدلی. سطح دوم: مهارت های که جنبه اختصاصی تری دارند و در برخی مواقع و توسط افرادی خاص مورد استفاده قرار می گیرند مانند مذاکره، ابراز وجود و مدیریت بحران سطح سوم: مهارت های را شامل می شود که کاربردی هستند مانند امتناع از رفتن بسمت مصرف مواد مخدر و یا رفتارهای خلاف قانون و شرع.
مدرس دانشگاه با تاکید بر اینکه مدیران شهری در برنامه ریزی های خود باید آموزش این مهارتها را مد نظر قرار دهند و برای تببین آنها از رسانه ها و مخصوصاً فضای مجازی کمک بگیرند، ادامه داد: در واقع باید برنامه ها در راستایی قرار بگیرند که شهروندان در درجه اول توانمند شوند، آگاهی آنها از حقوق و استانداردهای شهروندی افزایش پیدا کند، به شهروندان اهمیت حضور در اجتماع و تاثیر مثبت مشارکتشان گوشزد شود،لازم است بین نهادهایی که سعی در فرهنگ سازی دارند اجماع لازم بعمل بیایید، از پژوهشهایی که در زمینه زندگی شهروندی، هویت شهری، مشارکت شهری و موارد مرتبط انجام می شود حمایت لازم بعمل آید، کتابچه های در مورد مهارتهای کاربردی شهروندی و هویت شهری تهیه و در اختیار عموم قرار بگیرد.
طباطبایی مزدآبادی در پایان با تاکید بر اینکه مشارکت شهروندی نباید امری صوری و ظاهری باشد بلکه باید این مسئله در متن جامعه عجین گردد تا مردم آنرا به عنوان بخشی از زندگی خود بپذیرند و از این طریق نیروهای انسانی محلی شناسایی و انجمن و نهادهای محلی شکل داده شود، یادآور شد: این توجه می تواند در تصمیم گیری های درست نقش برجسته ای داشته باشد و در بلند مدت ارزش افزوده و توسعه پایدار را برای شهرها و شهروندان، هویت را برای محله ها و شهر و مشارکت را برای شهروندان به دنبال داشته باشد.
