انس و دوستی مردم با گیاهان، منجر به افزایش نگهداری گل و گیاه در منازل شده است . در کنار جذابیت های نگهداری از گل و گیاه، و بهبود روحیه در فضای ساختمان های قوطی کبریتی، پرورش برخی از آنها می تواند عوارض بدی داشته باشد و مردم غافل از آن، اقدام به تهیه هر نوع گیاهی می کنند. این در حالی است که در بسیاری از کشورهای جهان گیاهان، به عنوان یکی از علل مهم بروز مسمومیت ها بویژه در کودکان زیر 5 سال محسوب می شوند
بر اساس گزارش سالانه انجمن مراکز کنترل مسمومیت آمریکا در سال 2008، بیش از 000/60 مورد مسمومیت ناشی از گیاهان سمی در این کشور گزارش شده است، که بیش از 000/40 مورد آن در کودکان کمتر از 5 سال روی داده است که معادل 4/3 درصد از کل موارد مسمومیتهای گزارش شده در این گروه سنی است. به عبارتی، گیاهان سمی به عنوان دهمین عامل بروز مسمومیت در کودکان در این کشور محسوب می شوند.
گزارشات به دست آمده از مراکز اطلاع رسانی داروها و سموم کشور ایران در سال 1395 حاکی از آن است که از میان 14640 تماس تلفنی مرتبط با مسمومیت، 761 تماس (3/5٪ از موارد) در خصوص مسمومیت با گیاهان سمی بوده است. شرایط اقلیمی و تنوع آب و هوایی در کشور ما منجر به ایجاد تنوع زیادی در گونه های گیاهی شده است که این امر خود موجب دسترسی مردم به انواع گیاهان دارویی و سمی در مناطق وسیعی از کشور می شود. در سالیان اخیر، افزایش گرایش مردم به مصرف داروهای گیاهی و گیاهان دارویی، سبب مصرف گیاهان به صورت ناآگاهانه و خودسرانه - با حدس داشتن ارزش دارویی و به منظورخوددرمانی بیماری ها - شده است.
مسمومیت با گیاهان در برخی از گروه های سنی و شغلی به میزان بیشتری مشاهده می شود و ممکن است به صورت مسمومیت های اتفاقی و عمدی رخ دهد. همان گونه که ذکر شد مسمومیت ناشی از گیاهان در کودکان زیر 5 سال شیوع بیشتری دارد. کنجکاوی ذاتی کودکان در این محدوده سنی و وجود جذابیت در شکل و رنگ بخش های مختلف یک گیاه سمی مانند میوه، دانه و برگ آن، سبب می شود تا کودک به صورت اتفاقی و از روی کنجکاوی اقدام به بلع قسمت های مختلف یک گیاه سمی نماید.
از نظر شغلی، بروز مسمومیت های گیاهی در کشاورزان، باغداران، شکارچیان و کارگران مزارع و گلخانه ها به علت تماس بیشتر با انواع گیاهان سمی شیوع بیشتری دارد. قابل ذکر است بسیاری از گیاهان دارویی در صورتی که به صورت خودسرانه و با مقادیر بیش از حد مصرف شوند می توانند سبب بروز مسمومیت در انسان شوند. علاوه بر آن برخی از انواع گیاهان تزیینی مانند دیفن باخیا و خرزهره که در باغچه های منازل و آپارتمان های مسکونی کاشته و نگهداری می شوند نیز می توانند در صورت مصرف اتفاقی موجب بروز مسمومیت در انسان شوند.
خوشبختانه مسمومیت با گیاهان در بسیاری از موارد از نظر شدت از نوع خفیف یا متوسط بوده و دارای ماهیت محدود شونده می باشد، بطوری که تنها در صورت درمان های اولیه و علامتی علایم و نشانه های مسمومیت کاهش یافته و برطرف می شوند. با این وجود برخی از گیاهان مانند شوکران، خرزهره، تاتوره، گل انگشتانه و کرچک قادر به ایجاد مسمومیت های شدید و حتی کشنده در انسان می باشند، که این امر خود نیاز به انجام اقدامات درمانی فوری و ویژه و انتقال سریع بیمار مسموم به یک مرکز درمانی را اجتناب ناپذیر می نماید.
شدت مسمومیت های گیاهی بستگی به عوامل متعددی مانند خصوصیات گیاه (مانند جنس و گونه گیاه، سن گیاه، شرایط آب و هوایی محل رویش گیاه، مقدار و قسمت های مصرف شده گیاه نظیر میوه، برگ، ریشه و دانه) و خصوصیات بیمار (مانند سن ، جنس ، سابقه بیماری های زمینه ای و خصوصیات ژنتیکی) دارد. به عبارت بهتر شدت مسمومیت های گیاهی در افراد می تواند به صورت متفاوتی نسبت به هم ظاهر شوند.
وجود مواد شیمیایی با ساختار متنوع در گیاهان به عنوان سموم گیاهی می توانند با تاثیر بر سیستم های زیستی بدن موجب بروز اختلال و آسیب شوند. مهم ترین این مواد موثره از دسته آلکالوئیدها، اسیدهای آلی، رزین ها و ترکیبات شبه رزینی، مواد معدنی و الکل ها است.
رعایت نکات زیر می تواند در پیشگیری از مسمومیت های گیاهی بسیار حایز اهمیت باشد
مصرف هر نوع گیاهی توسط حیوانات اهلی و وحشی، بیانگر غیر سمی بودن آن نیست
از خوردن قسمت های مختلف هر نوع گیاهی که برای شما ناشناخته است خودداری کنید.
در هنگام قدم زدن در پارک، جنگل و باغ مواظب کودکانتان باشید و تا به گیاهان دست نزنند و گیاه را به دهان نبرند.
در صورت تمایل به نگهداری دانه ها و قسمت های خشک شده گیاهان در منزل، آنها را دور از دسترس کودکان نگهداری کنید.
نام گیاهان موجود در اطراف محیط کار و منزل خود را یاد بگیرید تا در صورت بروز مسمومیت با آنها بتوانید با ذکر نام گیاه، پزشک را در درمان هر چه بهتر مسموم یاری کنید.
در بسیاری از موارد، پختن گیاه سبب از بین رفتن مواد سمی موجود در آن نمی شود.
هرگز از گیاهان ناشناخته جهت مصارف دارویی ( به صورت دم کرده، جوشانده و غیره) استفاده نکنید.
در صورت تمایل به مصرف گیاهان دارویی، حتماٌ آنها را مکان های مجاز و معتبر و تحت نظر پزشک و داروساز مصرف نمایید.
در صورت برخورد با هر گونه مسمومیت گیاهی بویژه در کودکان، جهت اخذ اطلاعات اولیه و راهنمایی های مورد نیاز، موارد را با مراکز اطلاع رسانی داروها و سموم (با شماره 190) در میان گذاشته و در صورت نیاز بیمار را به نزدیکترین مرکز درمانی منتقل کنید.
مسمومیت با گیاهانی مانند خرزهره، دیفن باخیا، گل انگشتانه، آزالیا، شوکران و کرچک می تواند کشنده باشد. در صورت وقوع مسمومیت با این گیاهان بیمار را در اسرع وقت به نزدیکترین مرکز درمانی منتقل کنید.
- در منزل خود از نگهداری گیاهان تزئینی (مانند فلفل تزئینی) که دارای میوه ها و ظاهر جذاب برای کودکان می باشند خودداری نمایید. کنجکاوی ذاتی کودکان زیر 5 سال و وجود جذابیت در شکل و رنگ بخش های مختلف یک گیاه سمی منجر به بلعیده شدن آن توسط کودک می شود. به رغم سمی نبودن گیاه فلفل، ولی تماس پوست و چشم با میوه فلفل تزئینی بسیار سوزاننده است.
شیره سمی برخی از گیاهان سمی آپارتمانی مانند دیفن باخیا و کالادیوم که از محل جداشدن برگ از ساقه و یا شکستن و خراش برگ و ساقه ایجاد می شود، در صورت خورده شدن می تواند سبب تورم، خارش و سوزش مخاط دهان وخفگی و یا آسیب گوارشی فرد مسموم شود. به محض تماس ناخواسته با این گیاهان، پوست و دهان را با آب فراوان شست و شو دهید و فرد مصدوم را به مراکز درمانی منتقل نمایید.
برخی از داروهای گیاهی در صورت مصرف بیش از حد یا نابه جا می توانند مسمومیت های منجر به مرگ ایجاد کنند.
محلول اوکالیپتوس که به منظور بخوردادن و استنشاق بخارات آن در بازار وجود دارد، در صورتیکه به اشتباه خورده شود، حتی در مقادیر کم (یک قاشق) می تواند کشنده باشد. از القای استفراغ در مسمومیت با این فرآورده خودداری نموده مصدوم را سریعاً به بیمارستان منتقل نمایید.
تماس با ساقه و برگ گیاه گزنه که در جنگلهای شمال کشور به وفور یافت می شود، منجر به سوزش، خارش و قرمزی و تاول پوست می شود.
