هر از گاهی قطع برخی از درختان خیابان ولیعصر که به دلیل محاصره‌شدنش با درختان تنومند و سالخوره چنار مشهور است با اعتراض کاربران فضای مجازی رو به رو می‌شود. اعتراضاتی که اگر به جا باشد برخورد قاطع با عاملان این ویرانی را می‌طلبد و اگر ناصواب باشد، مستلزم شفاف‌سازی رسانه‌هاست. چرا که اعتراضات بی‌اساس، همواره بر انتقادات به‌جا سایه افکنده و با ایجاد حاشیه‌ای امن، مسئولان را از پاسخگویی به انتقادات موجه مصون می‌دارند. چه بسا اعتراض نابه‌جا نسبت به قطع درختان ولیعصر می‌تواند انتقادات موجه نسبت به قطع درختانی که در سطح شهر، قربانی ساخت و ساز شدهاند، را لوث کند.
اعتراضات نسبت به قطع درختان چنار خیابان ولیعصر که گاهی با ذوق ادبی کاربران آمیخته شده و به عباراتی از قبیل "کشتار درختان ولیعصر" و یا "سپردن درختان ولیعصر به جوخه مرگ" آراسته می‌شوند، خبرنگار را بر آن داشت تا طی گفت‌وگویی با مسئولان سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهرداری تهران، علت خشک شدن و قطع درختان مشهور خیابان ولیعصر تهران را جویا شود.
گفت‌وگو با علی‌محمد مختاری، مدیرعامل سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهرداری تهران را در ادامه می‌خوانید:
طی سالهای اخیر با خشک شدن درصد قابل ملاحظه‌ای از درختان خیابان ولیعصر مواجه هستیم. علت این رویداد تلخ چیست؟
مختاری: درخت چنار (با نام علمی Platanus)، از درختان بومی نیمکره شمالی است که با داشتن ویژگی‌های منحصر به فرد نظیر قامت استوار، شاخه های متوازن، تاج پهن و سایه گسترده، عمر طولانی، مناظر و چشم اندازهای زیبایی را ایجاد کرده و به عنوان یکی از درختان مهم و موثر در فضای سبز شهرها محسوب می‌شود. از همین رو حفظ درختان چنار که بخش اعظمی از فضای سبز شهر تهران را تشکیل می‌دهند، از اهمیت زیادی برای مسئولان و مدیران شهری برخوردار است. اما به رغم توانایی بالای این درخت در سازگاری با شرایط متغیر حاکم بر مناطق شهری، به دلیل مشکلات ناشی از پدیده شهرنشینی، ثبات و حیات این درختان ارزشمند طی سالهای اخیر در کلان شهرهای ایران مورد تهدید قرار گرفته است. اختلالات زرد برگی (کلروز Chlorose) که جزو بیماری‌های مهم فیزیولوژیک این درخت بوده و عوامل زیادی در ایجاد آن نقش دارند ، موجب زوال (Die back) گیاه گردیده و این درختان زیبا، سرسبزی و طراوت خود را خیلی زود از دست داده و در پی آن چهره خیابان‌ها، پارک‌ها و مناطقی که درخت چنار بعنوان گیاه اصلی به کار رفته ، ناخوشایند می‌شود.
چه عواملی سلامت درختان چنار را تهدید می‌کند؟
مختاری: عوامل خاکی یکی از این دلایل هستند. مهمترین عوامل عمده خاکی که کاهش یا افزایش آنها سلامت درخت چنار را تحت تاثیر قرار می‌دهد عبارتند از کانی‌شناسی و درجه کریستالی اکسیدهای آهن خاک، مقدار، توزیع و اندازه ذرات، واکنش‌گری و ترکیب فاز کربنات خاک، مقدار مواد آلی و PH خاک، غلظت سدیم و منیزیم قابل تبادل، ترکیب محلول خاک و یون‌ها بویژه یون کربنات. به عنوان مثال محدودیت‌های سطح‌الارض و تحت‌الارض و وجود خاکهای آهکی تهران و به تبع آن کمبود آهن، تولید کلروفیل را در درختان چنار با مشکل روبه‌رو و زردی مشخصی روی پهنک برگ ظاهر می‌کند در حالی که رگبرگهای اصلی سبز هستند.
دلیل دیگر، عوامل محیطی هستند. دفع متفاوت آبهای جاری و سطحی و تغییرات در کیفیت آبهای زیرزمینی ( طی ساعات و فصول مختلف )، تردد ماشین‌آلات و آلاینده‌های زیست‌محیطی و ساخت و سازهای عمرانی موجب تغییر شرایط رطوبتی، تهویه‌ای، دمایی و ... در محیط شده و بر رشد فیزیولوژیکی درختان چنار (بسته به نوع ژنوتیپ آنها) تاثیرگذار هستند. همچنین یون بیکربنات موجود در آبهای آبیاری مناطق خشک و نیمه خشک ( از جمله تهران ) موجب بافری شدن PH خاک و آپوپلاست ریشه شده و در نتیجه به کاهش حلالیت و جذب آهن خاک توسط ریشه می‌انجامد.
عوامل تغذیه‌ای: تغییرات غلظت عناصر کم‌مصرف و پرمصرف به ویژه غلظت فسفر، تعادل نیترات آمونیوم و پتاسیم و تعادل نسبت آهن به منگنز در بروز تنش‌های درختان چنار تاثیرگذار هستند.
عوامل خسارت‌زا: وجود آفات مختلف (سوسک‌های چوب‌خوار، کنه‌ها و ...) و همچنین پاتوژنهای بیمارگر (قارچ‌های Fusarium ،Cytospora ،Nattrissia و ...) هنگام ضعیف شدن درختان و حتی در شرایط رقابت برای جذب عناصر غذایی می‌توانند با ایجاد شانکر، آنتراکنوز، سرخشکیدگی و ... زوال درختان را تشدید کنند.
چگونه می‌توان این عوامل مهلک را از حیات درختان تهران کنار زد؟
مختاری: در همین راستا برای حفاظت و بهره برداری مناسب از درختان چنار در فضاهای سبز شهری، شهرداری تهران، با بهره‌مندی از همکاری و نقطه‌نظرات استادان و متخصصان دانشگاهی و موسسات تحقیقاتی، فعالیت‌ها و تحقیقاتی بنیادین را به منظور بررسی دقیقتر ناهنجاری‌های درختان چنار آغاز کرده‌است که مهمترین آنها را می‌توان بدین شرح خلاصه کرد:
1- آزادسازی طوقه درختان به نحوی که امکان آبیاری و تنفس ریشه به بهترین نحو میسر شود.
2- بررسی طرح‌های جامع بالادست (حمل ونقل شبکه ارتباطی و ...) و انجام اقدامات پیشگیرانه و کنترلی با ملاحظات زیست محیطی جهت جلوگیری از آسیب به درختان
3- انجام آزمایش‌های خاک‌شناسی، هیدرولوژی، تجزیه برگی و غیره به منظور ریشه‌یابی مشکلات تغذیه‌ای، مشکلات در جذب عناصر و دست‌یابی به رژیم‌های غذایی مناسب به منظور تقویت درختان
4- انجام آزمایش‌های آسیب شناسی و فیتوپاتولوژی جهت شناسایی عوامل خسارت‌زای گیاهی (آفات و بیماریها و) و کنترل آنها با روش‌های صحیح تلفیقی (IPM) به منظور کاهش استفاده از سموم شیمیایی آسیب‌رسان به محیط زیست
5- غرس درختان مقاوم و بزرگ چنار به روش‌های اصولی و به‌کارگیری سیستم‌های آبیاری مکانیزه به منظور جایگزین نمودن درختان منقرض شده
سرنوشت چنارهای بیمار به کجا می‌رسد؟
مختاری: آلودگی هوا ، آلاینده‌های محیطی، افزایش جمعیت، مشکلات شهرنشینی، دیرزیستی درختان، قرار گرفتن در معرض تهدیدهای محیطی و تخریب‌های انسانی (وندالیسم) سبب می‌شود سالانه تعدادی از درختان چنار دچار تنش‌های شدید شده و خشک شوند. لذا جلوگیری از سقوط و آسیب‌های احتمالی جانی و مالی و پیشگیری از تشدید زوال درختان و همچنین جلوگیری از انتقال و گسترش بیماری‌های گیاهی از طریق اتصال ریشه‌ها و بستر خاک، حذف درختان خشک را در محیط‌های شهری ضروری می‌سازد. به همین منظور ادارات فضای سبز، در چارچوب وظایف و ماموریت‌های قانونی شهرداری تهران و با هدف مدیریت مناسب و استفاده بهینه از فضاهای سبز شهری و پس از اخذ مجوزهای قانونی، در ساعات غیرترافیکی و با رعایت کلیه مسائل ایمنی نسبت به حذف اصولی درختان خشک که بنا به شرایط، شامل عملیاتی چند مرحله‌ای (پانسمان ریشه‌ها و تنه‌های سالم، ضدعفونی بستر خاک و ریشه‌های مورد حمله میکروارگانیسم‌ها) اقدام می‌کنند.
اشاره کردید که برای جبران درخت‌های چنار منقرض شده، درختان جدید غرس می‌شوند. آیا تعداد درختان جدید، با درختان از بین‌رفته برابر است؟
مختاری: خیر. تعداد درختان چنار غرس شده به مراتب بیشتر است. طی سالهای گذشته بیش از سه هزار اصله درخت چنار 5 تا 8 ساله در خیابان ولیعصر غرس شدهاند در حالی که تعداد درختان خشک شده در مقایسه، بسیار اندک بوده است.
می‌گویند شهرداری بر خلاف کشورهای پیشرفته به جای آنکه پل‌ها و مسیر‌های جدید را با حفاظت کامل از درختان احداث کند برای آسان شدن کار، درختان را قطع می‌کند. این انگیزه تا چه اندازه در قطع درختان خیابان ولیعصر دخیل است؟
مختاری: این موضوع صحت ندارد درختان شهر تهران جزو سرمایه‌های ارزشمند طبیعی و ملی شهر بوده و حفاظت از آنها جزو اولویت‌های شهرداری تهران است. در رابطه با درختان حاشیه خیابان ولیعصر این موضوع به دلیل میراث طبیعی این خیابان از اهمیت فراوانی برخوردار است و بر همین اساس و بنا به پیشنهاد سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران در سال 1395 بخشنامه‌ای از طرف معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران به شماره 991508 مورخ 8/8/95 صادر گردید که بر اساس آن، به منظور حفاظت و صیانت از درختان واجد ارزش این خیابان و بر اساس مقررات طرح تفصیلی شهر تهران (مفاد بندهای 2-3 و 4-4) رعایت عقب‌نشینی توده ساختمان و تورفتگی در کلیه ترازهای مثبت و منفی به میزان حداقل 3 متر الزامی بوده و تبصره‌های بندهای فوق از حیطه وظایف شورای معماری منطقه سلب می‌گردد. ضمناً احداث کنسول رو به گذر در سرتاسر محور فوق ممنوع بوده و درخواست شهرداری تهران در ارسال موضوع تخلفات مورد نظر به کمیسیون‌های ماده صد، قلع و قمع مستحدثات موصوف خواهد بود.
همچنین براساس ماده یکم مصوبه شماره 27520/2256/160 مورخ 29/10/95 شورای محترم اسلامی شهر تهران تحت عنوان حفظ و گسترش درختان خیابان ولیعصر، شهرداری تهران موظف است به منظور حفاظت از درختان این خیابان، پس از ابلاغ این مصوبه، به کمیسیون ماده 5 پیشنهاد دهد در مناطق 1، 3، 6 و 11 برای ساخت و سازهای جدید در پلاک‌هایی که در بر خیابان مذکور واقع شدهاند رعایت عقب‌نشینی به عمق حداقل 3 متر از بر ملک در کلیه طبقات و زیرزمین‌ها الزامی و ایجاد ساخت هرگونه کنسول و پیش آمدگی جدید ساختمان‌های بر خیابان ولیعصر ممنوع شود.
