دستان ناتوان، پاهایی لرزان، چهره ای چروکیده و نگاهی پر از حرف و حکایت، وجه مشترک سالمندانی است که در کنار پارک ها، ترمینال ها، امام زاده ها و اماکن عمومی روزگار به سر می برند و نام و نشان خود را به فراموشی سپرده اند. فراموشی که گاه از سر بیماری و گاه به خاطر خاطرات سخت و ناملایم زندگی؛ خط بطلانی بر هویت آنان کشیده است.
به باور کارشناسان، افزایش مشکلات اقتصادی، نبود حمایت های اجتماعی و ناتوانی خانواده ها در نگهداری و پرداخت هزینه های مراکز نگهداری سالمندان، خواسته یا ناخواسته پدیده سالمند آزاری و در نتیجه سالمند سرراهی را دو چندان کرده است.
«علی ربیعی» وزیر تعاون کار و رفاه اجتماعی چندی پیش به شیوع پدیده ' سالمند سر راهی ' در برخی کلانشهرها اشاره کرد و گفت: 7 میلیون و 200 هزار تَن سالمند داریم که از این تعداد بیش از 6 میلیون نفر یا مستمری بگیر و حقوق بگیر هستند و یا تحت پوشش نهادهای حمایتی دولت قرار دارند.
وی با بیان اینکه افزایش کمک های حمایتی از سالمندان تحت پوشش نهادهای حمایتی در دستور کار دولت است و تعداد سالمندانی را که از هیچ حمایتی برخوردار نیستند اندک است ، افزود: دولت امسال تلاش می کند با شناسایی این افراد ، برنامه های حمایتی خود را برای آنان اجرا کند.
پیشتر هم «احمد دلبری» مدیرکل سازمان بهزیستی تهران، اعلام کرده بود که «به‌دلیل مشکلات مالی، تعداد سالمندان مجهول‌الهویه افزایش یافته است و پیشنهاد می‌شود مراکزی که از سالمندان نگهداری می‌کنند در بخش‌هایی معاف از مالیات شوند تا دست آنها برای حمایت از سالمند بازتر شود».
به گفته دلبری، در حال حاضر نزدیک به70 آسایشگاه شبانه‌روزی و 2 آسایشگاه روزانه نگهداری سالمندان در سطح استان تهران وجود دارد که 4 هزار و 500 سالمند در این مراکز زندگی می‌کنند. از این تعداد ٩٠٠ نفر، سالمندان مجهول‌الهویه هستند.
**افزایش 14 درصدی جمعیت سالمندان تا دو دهه آینده
افزایش امید به زندگی و شاخص های سلامت سبب شده تا شمار سالمندان جامعه ایرانی روز به روز افزایش یابد. در همین راستا، «محسن سلمان‌نژاد» رییس دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور، از 7 میلیون و 500 هزار سالمند بالای 60 سال در کشور خبر داد و گفت: بیش از 9 درصد جمعیت کشور سالمند است و با این وضعیت هم اکنون وارد مرحله نخست سالمندی شده‌ایم و این جمعیت، تا دو دهه دیگر به 14 درصد افزایش خواهد یافت.
وی که چندی پیش در همایش بین المللی سالمندی جمعیت و پیامدهای مرتبط با سیاستگذاری سخن می گفت، افزود: سالمندی، پدیده‌ای است که در کشورهای توسعه یافته، در یک دوره 50 ساله اتفاق می‌افتد، اما در کشور ما این شاخص، بعد از انفجار جمعیتی دهه 60، به یکباره شیب حداکثری پیدا کرد. این شیب تند سالمندی، سبب تسریع در تصویب سند ملی سالمندی شد و سالمندان کشور با پوشش حداکثری در سند ملی شاهد ارایه خدمات بهتری خواهند بود.
**تحول در سبک زندگی، تغییر در آداب رفتاری
تحول در سبک زندگی، کوچک شدن فضای محل سکونت، مشکلات اقتصادی و چالش های فرهنگی، دست به دست هم داده و عرصه را بر سالمندان تنگ کرده است تا آن جا که همه چیز را به دست فراموشی سپرده و ناامیدانه، سر به خیابان و فضای خارج از خانه می گذارند.
تغییر ساختار خانواده از گسترده به هسته ای هم عامل دیگر افزایش افراد بی خانمان و مجهول الهویه است. در خانواده هسته ای، اعضای خانواده نسبت به بزرگترهای خود، احساس مسوولیت نمی کنند و به مرور زمان، پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها، جایگاه خود را از دست می دهند. در نتیجه، سالمندانی که زمانی، برای پیشرفت و شکوفایی فرزندان، از خودگذشتگی کرده و از تلاشی فروگذار نکرده اند، به گوشه ای از خیابان کشانده می شوند.
بر همین اساس، ضرورت توجه جدی تر به مسایل سالمندان نمایان تر شده و تقویت بایسته های فرهنگ سازی نوین و بازنگری در راهکارهای رسیدگی به امور سالمندان را می طلبد؛ موضوعی که در کنار فرهنگ سازی در فضای درونی و بیرونی خانواده ها، تاثیر بسزایی در شادابی و تداوم سایه سالمندان بر سر فرزندان دارد.
در همین ارتباط، «انوشیروان محسنی بندپی» رییس سازمان بهزیستی به تازگی از تدوین سند ملی سالمندی خبر داد و اظهار کرد: محورهایی چون تامین رفاه اجتماعی، سالمندی با سلامت، دسترسی عادلانه به خدمات حمایتی، مسکن مناسب و کرامت سالمندان در این سند ملی مورد توجه قرار گرفته است.
** ایجاد فضای تاب آوری بیشتر سالمندان
تکریم سالمندان از سوی اطرافیان، داشتن گوش شنوا برای شنیدن اسرار صندوقچه سالمندان، مناسب سازی فضای زندگی و چینش وسایل منزل سالمندان، آموزش اعضای خانواده برای مراقبت از سالمندان، ترویج و آموزش مراقبت از سالمندان در سطوح مختلف آموزشی از مدرسه تا دانشگاه و بسیاری موارد دیگر، در کنار تدوین و اجرایی شدن سند ملی و تشکیل کمیته سالمندی، از جمله راهکارهای بهینه سازی فضای زندگی این قشر از جامعه و در نتیجه کاهش آزار روانی و افزایش تاب آوری سالمندان است.
همچنین، افزایش امکانات شهری، بهینه سازی فضای شهری و بناهای مسکونی برای سالمندان هم موضوع دیگری است که در سبد مطالبات این قشر از جامعه جای دارد. در میان سالمندان، تردد در شهر به دلیل نامناسب و مشقت بار بودن وسایل حمل و نقل کاهش یافته که این امر موجب افسردگی، دوری از فضای بیرون و در پاره ای موارد آزار و اذیت این قشر از جامعه شده است. سالمندان از جمله گروه های اجتماعی هستند که به دلیل شرایط سنی و کاهش نسبی فعالیت های کاری، اوقات فراغت بیشتری دارند و امکان و مطالبه آنان برای انجام فعالیت های اجتماعی در فضاهای شهری بیش از دیگر اقشار جامعه است.
