هدایت تحصیلی از سال گذشته به پایه نهم و مقطع متوسطه اول منتقل شد و با توجه به عدم استقرار نظام جامع هدایت تحصیلی، صرفاً جنبه توصیه‌ای دارد ولی پس از استقرار نظام جامع مذکور، شرایط تغییر خواهد کرد.
هدایت تحصیلی فرآیند ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره به دانش‌آموزان است تا ضمن آشنایی با استعدادها، علایق، توانایی‌ها و ویژگی‌های شخصیتی خویش، شاخه‌ها و رشته‌های تحصیلی، حِرَف و مشاغل مورد نیاز جامعه را بشناسند و بر اساس آن، به صورت آگاهانه شاخه و رشته تحصیلی مناسب خود را انتخاب کنند.
فرآیند هدایت تحصیلی دانش‌آموزان پایه نهمی از 20 تیرماه آغاز شده است و دانش‌آموزان و خانواده‌های آنها به دنبال منابعی برای انتخاب بهتر هستند، مطالعه مطلب زیر برای انتخاب بهتر به همه پایه نهمی‌ها توصیه می‌شود:
*مراحل انتخاب رشته تحصیلی
برای انتخاب رشته تحصیلی بهتر است حداقل چهار مرحله را طی شود:
مرحله اول؛ شناسایی همه گزینه‌های موجود است. «همه گزینه‌های موجود» یعنی چیزی فراتر از کلیشه‌های ذهنی رایج، به عبارت دیگر، همه آن چیزی که از یک ذهن خلاق و پویا در شناسایی گزینه‌های ممکن انتظار دارید.
لازم است برای این بخش، وقت کافی اختصاص دهیم و سعی کنیم ذهنمان آزادانه و جسورانه به کنکاش بپردازد. مثلاً یک ذهن خلاق و پویا موفقیت را نه فقط در دانشگاه و نه فقط در شغل‌های نیازمند مدرک دانشگاهی، بلکه در همه گزینه‌های ممکن جست‌وجو می‌کند.
ابتدا ذهن خود را روی رشته‌ها و مشاغل موجود متمرکز کنید و سپس با کمک روش‌های اولیه، فهرست کاملی از آنچه به عنوان یک انتخاب، قابل اعتناست تهیه کنید.
مرحله دوم؛ بررسی همه گزینه‌های موجود است. پس از فراخوانی همه گزینه‌ها، اکنون نوبت به غربالگریمی‌رسد. غربالگری چیزی شبیه استفاده از غربال‌های درشت و ریز به منظور محدودسازی گام به گام گزینه‌های اولیه است.
مرحله سوم؛ جمع‌آوری اطلاعات است. برای هر گزینه‌ای که در مرحله قبل بررسی می‌کنید، باید اطلاعات کافیجمع‌آوری شود. اطلاعاتی که مبنای تصمیم‌گیری و انتخاب شما بوده است. این یعنی تصمیم‌گیری «غیراحساسی و مستند».
مرحله چهارم تهیه برنامه عملی دقیق است. طی کردن مسیر یک تصمیم و یا برخورد با نتایج منفی و غیرمنتظره اجرای آن نیازمند داشتن برنامه‌ای دقیق است. اهمیت برنامه در تحقق تصمیم به حدی است که آن را جزئی از مراحل تصمیم‌گیری درست می‌دانند. این برنامه می‌تواند برنامه انتخاب آگاهانه و منطقی رشته تحصیلی و شغلی باشد.
*رغبت‌های شغلی افراد بهترین معرف شخصیت شغلی واقعی
از مهمترین مؤلفه‌هایی که در ارتباط با دسته‌بندی صفات افراد مورد استفاده قرار گرفته، می‌توان به تیپ‌های رغبت شغلی اشاره کرد.
بارزترین مدل‌های سنجش رغبت‌های شغلی در نظریه تیپ‌شناسی شخصیت شغلی هالند ارائه شده است. در واقع، ابتکار اصلی در این مدل، سنجش شخصیت شغلی براساس الگوی رغبت‌های شغلی آنهاست. به بیان دیگر در این دیدگاه، رغبت‌های شغلی افراد بهترین معرف شخصیت شغلی واقعی آنهاست.
تیپ شخصیتی و الگوهای محیط شغلی که آزمون‌های توانایی و رغبت تبیین می‌کنند شامل چند دسته است؛ الگوی محیطی واقع‌گرایانه، جستجوگرانه، هنری، اجتماعی، متهورانه و محیط‌های تحصیلی‌ـ‌شغلی قراردادی.
محیط‌های مرتبط با تیپ شخصیتی واقع‌گرایانه
کشاورزی، دامداری، خیاطی، ورزش‌کاری ، تجاری، صنعت‌گری، برق کاری، ماشین کاری، تعمیرکاری و مکانیکی از جمله مشاغل و محیط‌های واقع‌گرایانه هستند.
محیط‌ها و مشاغل واقع‌گرایانه به افرادی نیاز دارند که دارای قابلیت‌های عملی، مکانیکی، فیزیکی و یدی هستند و در این محیط‌ها فرصت‌هایی برای انجام فعالیت‌های قدرتی و فیزیکی فراهم می‌شود.
محیط‌های جستجوگرانه
شیمیدان، فیزیکدان، ریاضی‌دان، زیست‌شناس، زمین‌شناس، ستاره‌شناس و باستان‌شناس نمونه‌ای از مشاغل جستجوگرانه هستند.
موفقیت در مشاغل و محیط‌های جستجوگرانه نیازمند داشتن قابلیت‌های فنی، جستجوگرانه و سطوح بالای هوش و خلاقیت است، این‌گونه محیط‌ها به چشم‌اندازها و ارزش‌های علمی و هوشی بیشتر بها می‌دهند. از این رو در آنها، تلاش و موفقیت‌های علمی و هوشی مورد تشویق و تقویت قرار می‌گیرند.
محیط‌های هنری
مشاغلی همچون بازیگری، کارگردانی، نویسندگی ادبی، شاعری، مجسمه‌سازی، نقاشی (نه نقاشی ساختمان)، از نوع مشاغل هنری است. رشته‌های تحصیلی متناسب با این مشاغل نیز طبیعتاً ماهیت هنری دارند.
محیط‌های هنری نیازمند افرادی با توانایی‌های ابرازگرانه، پرمعنا و خلاقانه هستند این محیط‌ها به تجربه‌گرایی نسبت به ایده‌ها و تجربیات جدید بها می‌دهند، آنها تولیدات عاطفی، هنری و ادبی را مورد تشویق و تقویت قرار می‌دهند.
محیط‌های اجتماعی
معلمی مهدکودک، مشاوره خانواده، جامعه‌شناسی و پرستاری نمونه‌ای از محیط های تحصیلی و شغلی اجتماعی هستند.
در محیط‌های اجتماعی به افرادی نیاز است که مهارت‌های بالایی در روابط بین فردی داشته باشند، محیط‌های اجتماعی به انگیزه‌های تعاون مدارانه و انسان‌دوستانه بها داده و رفتارهای سودمند و مفید برای دیگران را تشویق و تقویت می‌کنند.
محیط‌های متهورانه
سیاستمداری، فروشندگی، بازاریابی ، مدیریت تبلیغات، مدیریت روابط عمومی، معامله‌گری و واسطه‌گری امور کسب و کار نمونه‌ای از مشاغل متهورانه هستند.
محیط‌های متهورانه نیازمند افرادی با قابلیت‌های بی‌باکی و متقاعدکنندگی و تأثیرگذاری بالا هستند، در محیط‌های متهورانه به ارزش‌های قدرت‌مدارانه و سرمایه‌مدارانه بها می‌دهند و موفقیت در امر فروش، سیاست یا رهبری را تشویق و تقویت می‌کنند.
محیط‌های قراردادی
مشاغلی همچون کارمند اداری، حسابداری، دفترداری، مسئولیت برنامه‌ریزی بودجه، بازرسی کاری، و اپراتور کامپیوتر نمونه‌ای از مشاغل قراردادی هستند. رشته‌های تحصیلی حقوق، اسناد پزشکی، کتابداری، حسابداری و چاپ نمونه‌ای از رشته‌های تحصیلی قراردادی هستند.
محیط های قراردادی به افرادی با مهارت‌ها و قابلیت‌های سازماندهی و تبعیت و تحقق استانداردها و قوانین نیازمند هستند.
محیط‌های قراردادی فرصت‌هایی را برای نمایش مهارت‌های مرتبط با حفظ اسناد و مهارت‌های نظارت قانونی فراهم می‌کنند.
**آشنایی با انواع مدارس دوره دوم متوسطه
*دبیرستانها و هنرستان‌های دولتی عادی
دبیرستانها و هنرستان‌های دولتی عادی براساس محدوده جغرافیایی تعیین‌شده (محله)، از دانش‌آموزان همان محله به صورت رایگان ثبت‌نام می‌کنند. تعیین شرط معدل یا شرکت در آزمون ورودی برای ثبت‌نام در مدارس دولتی عادی، مجاز نیست.
دبیرستانها و هنرستان‌های دولتی می‌توانند پس از شروع سال تحصیلی به منظور ارتقای کیفیت برنامههای آموزشی و تربیتی با اخذ مجوز از اداره آموزش و پرورش منطقه و اخذ هزینه مصوب از داوطلبان، کلاس‌های فوق برنامه دایر کنند که شرکت دانش‌آموزان در این کلاس‌ها اختیاری است.
*دبیرستانها و هنرستان‌های هیأت امنایی
دبیرستان‌های هیأت امنایی دولتی هستند و توسط هیأت امنای مدرسه، اداره می‌شوند. ثبت‌نام در این مدارس رایگان و بر اساس محدوده جغرافیایی معین انجام می‌شود بنابراین تعیین شرط معدل یا شرکت در آزمون ورودی برای ثبت نام دانش‌آموزانی که محل سکونت آنان در محدوده جغرافیایی تعیین شده باشد مجاز نیست.
دبیرستانها و هنرستان‌های هیأت امنایی می‌توانند پس از شروع سال تحصیلی به منظور ارتقای کیفیت برنامههای آموزشی و تربیتی با اخذ مجوز از اداره آموزش و پرورش منطقه مربوط و اخذ هزینه مصوب از داوطلبان، کلاس‌های فوق برنامه دایر کنند. شرکت دانش‌آموزان در این کلاس‌ها اختیاری است.
*دبیرستانها و هنرستان‌های نمونه دولتی
مدارس نمونه دولتی با گزنیش فارغ‌التحصیلان مستعد پایه نهم از طریق آزمون ورودی و تأمین امکانات مناسب و با مشارکت مالی اولیای دانش‌آموزان، باعث ارتقای آموزشی و پرورشی دانش‌آموزان می‌شوند.
برنامه هفتگی این مدارس علاوه بر 35 ساعات دروس رسمی 8 ساعت فعالیت فوق برنامه آموزشی و پرورشی است که هزینه آن توسط اولیای دانش‌آموزان پرداخت می‌شود.
*دبیرستان‌های فرهنگ
دبیرستان‌های فرهنگ برای جذب دانش‌آموزان مستعد و علاقه‌مند به تحصیل در رشته ادبیات و علوم انسانی، تأسیس شده‌اند. این دبیرستانها از طریق آزمون ورودی، دانش‌آموزان واجد شرایط را ثبت‌نام می‌کنند. شرط شرکت در آزمون ورودی دبیرستان‌های فرهنگ داشتن معدل کتبی 17 و بالاتر و کسب حداقل نمره 15 در تمامی مواد درسی پایه نهم است.
مدارس فرهنگ دولتی هستند و به صورت هیأت امنایی اداره می‌شوند و تحصیل در آنها رایگان است. دبیرستان‌های فرهنگ می‌توانند پس از شروع سال تحصیلی به منظور ارتقای کیفیت آموزشی و تربیتی، با اخذ مجوز از اداره آموزش و پرورش منطقه، کلاس‌های فوق برنامه را با دریافت هزینه از اولیای دانش‌آموزان دایر کنند و شرکت دانش‌آموزان در این کلاس‌ها اختیاری است.
*دبیرستانها و هنرستان‌های شاهد
دبیرستانها و هنرستان‌های شاهد یکی از انواع مدارس دولتی هستند که به منظور تقویت بنیه علمی و ارتقای کیفیت شرایط تحصیلی فرزندان ایثارگران فعالیت می‌کنند.
برنامه فرهتگی این دبیرستانها 42 ساعت در هفته است و هزینه برگزاری جلسات آموزشی، پرورشی و پژوهشی مازاد بر برنامه درسی مصوب این مدارس براساس مجوز اداره کل مدارس شاهد و امور ایثارگران وزارت آموزش و پرورش تعیین و توسط اولیای دانش‌آموزان پرداخت می‌شود.
ثبت‌نام دانش‌آموزان در این مدارس براساس اولویت‌های تعریف شده در دستورالعمل ثبت‌نام ویژه مدارس شاهد انجام می‌شود.
*دبیرستان‌های استعدادهای درخشان
این دبیرستانها با هدف شناسایی و پرورش استعدادهای برتر تأسیس شده‌اند. در سال تحصیلی 97ـ96 ثبت‌نام در پایه دهم این دبیرستانها در شهر تهران به فارغ‌التحصیلان پایه نهم مدارس استعدادهای درخشان اختصاص دارد و تکمیل ظرفیت با برگزاری آزمون از سایر دانش‌آموزانی صورت می‌گیرد که در اسفندماه 95 در سامانه آزمون ثبت‌نام کرده‌اند.
برنامه هفتگی این دبیرستانها شامل 42 ساعت در هفته است و هزینه برگزاری جلسات آموزشی، پرورشی و پژوهشی مازاد بر برنامه درسی مصوب این مدارس براساس مجوز مرکز پرورش استعدادهای درخشان تعیین و توسط اولیای دانش‌آموزان پرداخت می‌شود.
*دبیرستان‌های علوم و معارف اسلامی
این دبیرستانها با مجوز وزارت آموزش و پرورش توسط نهادهای آموزشی‌ـ‌دینی همچون مدرسه عالی شهید مطهری، تأسیس می‌شوند.
ثبت‌نام در این مدارس بر اساس آزمون ورودی انجام می‌شود و هزینه تحصیل در این مدارس به عهده نهاد مؤسس است و در صورت برگزاری کلاس‌های فوق برنامه، هزینه آن از دانش‌آموزان دریافت می‌شود.
