علیرضا 37 ساله است و از زردی دندان و نقاط سیاه پرشده دندان‌ها که تقریبا سراسر دهان را فراگرفته شکایت دارد. او می‌گوید زردی دندان و پوسیدگی سراسری در خانواده دیده نشده است. در نوجوانی ناگهان چند دندان او با هم خراب شدند و مجبور شد همه آنها را با آمالگام یا همان ماده سیاه‌رنگ پر کند که هنگام باز شدن دهان نمای بدی پیدا می‌کند. از طرفی، این موضوع که آمالگام ماده سمی است و سلامت بدن را به خطر می‌اندازد نیز او را نگران کرده است.
علیرضا دندان‌های زردی هم دارد. او بهداشت دهان و دندان را به خوبی رعایت می‌کند، سیگار نمی‌کشد و روش‌های مختلفی را هم برای سفید کردن دندان‌ها امتحان کرده، ولی همچنان رنگ دندان‌ها به آن رنگی که مدنظرش است، درنمی‌آیند. او از ما خواسته در مورد تفاوت آمالگام و کامپوزیت و نحوه سفید کردن دندان‌ها و علت زردی با متخصصان «سلامت» گفت‌وگو کنیم.
روش‌های سنتی و خانگی توصیه نمی‌شود
بعضی از افراد از روش‌های خانگی مانند استفاده از زغال، جوش شیرین و... برای سفید کردن دندان‌ها استفاده می‌کنند. این روش‌ها از نظر علمی و بهداشتی توصیه نمی‌شود. همچنین ممکن است باعث سایش دندانی شوند. سایش دندان باعث حساسیت دندان می‌شود. موادی که برای سفید کردن استفاده می‌شوند حتما باید از داروخانه‌ها تهیه شوند و دارای مارک استاندارد باشند و سازمان غذا و دارو آنها را تایید کرده باشد.
تغییر رنگ دندان هم علت خارجی دارد، هم علت داخلی
تغییر رنگ دندان به دو عامل خارجی و داخلی بستگی دارد. عوامل خارجی که موجب زردی دندان می‌شوند ناشی از رسوب مواد شیمیایی روی سطح دندان است اما عوامل داخلی علل دیگری دارند. ممکن است فرد در دوران جنینی و کودکی با ماده‌ای به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم تماس داشته باشد. مثلا مادر باردار داروی تتراسایکلین مصرف کرده باشد یا فرد به مدت طولانی آب حاوی فلوراید زیاد مصرف کرده باشد. بنابراین برای درمان تغییر رنگ دندان حتما باید علت آن پیدا شود.
علل خارجی تغییر رنگ دندان
1. یکی از علل مهم تغییر رنگ خارجی دندان استعمال سیگار است. افراد سیگاری دندان‌های زردی دارند. در این مواقع می‌توان از ماده جویدنی به نام ناس استفاده کرد. این ماده می‌تواند تا حدود زیادی تغییر رنگ ایجادشده را اصلاح کند و دندان‌ها سفیدتر به نظر برسند. البته تا وقتی فرد سیگار را ترک نکند، احتمال بروز زردی مجدد دندان بعد از درمان وجود دارد.
2. بعضی از بیماران به‌دلیل بیماری، جراحی و... از دهانشویه کلرهگزیدین استفاده می‌کنند. دهانشویه تغییرات رنگی زیادی روی دندان ایجاد می‌کند، حتی گاهی ممکن است دندان سیاه‌رنگ هم شود. استفاده از دهانشویه نباید به مدت طولانی ادامه یابد. دستور مصرف مجاز روی بطری دهانشویه 3 بار در روز است ولی بهتر است همه افراد شب‌ها و بعد از مسواک زدن یکبار از این مایع استفاده کنند. گرچه استفاده از دهانشویه 3 بار در روز مجاز است ولی تداوم مصرف آن حتما می‌تواند باعث زردی دندان‌ها شود. در صورتی که فرد از زردی دندان ناراضی باشد می‌تواند به دندان‌پزشک مراجعه کند. در این مواقع می‌توان با بروساژ و پروفیلاکسی، سطح دندان را تمیز کرد.
3. قطره آهنی که برای کودکان تجویز می‌شود هم ممکن است سطح دندان را سیاه کند. به همین دلیل همیشه به مادران توصیه می‌شود قطره آهن را طوری داخل دهان کودک بریزند که با دندان‌های کودک تماس پیدا نکند. دادن آب به کودک و تمیز کردن سطح دندان با پارچه نرم و تمیز می‌تواند از سیاه شدن دندان‌ها جلوگیری کند اما در صورتی که دندان‌های کودک سیاه شود، دندان‌پزشک می‌تواند با استفاده از برس‌های مخصوصی تغییر رنگ ایجادشده را از بین ببرد.
علل داخلی تغییر رنگ دندان
1. بیماری‌های سیستمیک در دوران جنینی یا بعد از تولد می‌توانند باعث تغییر رنگ دندان شوند.
2. گاهی به آب آشامیدنی بعضی از مناطق فلوراید زیادی اضافه می‌شود. فلوراید زیاد برای دندان کودکان در 6-5 سالگی می‌تواند مضر باشد و ساختار دندان را تغییر دهد و این تغییر باعث زردی بیش از حد دندان شود.
3. نوجوانانی که از داروهای گروه تتراسایکلین برای درمان بیماری‌های پوستی مانند آکنه استفاده می‌کنند ممکن است رنگ دندان‌هایشان زرد شود که علت آن رسوب مواد شیمیایی ناشی از دارو است که روی عاج رسوب می‌کند و کمپلکس کلسیمی تشکیل می‌دهد و باعث زردی کمرنگ، قهوه‌ای تیره و سیاه دندان می‌شود. یکی از سوال‌هایی که دندان‌پزشکان برای یافتن علت زردی از بیمار می‌پرسند این است که آیا قبلا سابقه بیماری پوستی داشته است؟
درمان تغییر رنگ دندان
بدیهی است که علل داخلی تغییر رنگ دندان درمان طولانی‌تری هم دارد. بهترین راه برای سفید کردن دندان‌ها در این مواقع بلیچینگ است. این کار حتما باید تحت نظارت دندان‌پزشک باشد. دندان‌پزشک ماده‌ای به نام اکسیژن آزاد را به دندان بیمار می‌زند. ماده وارد ساختار دندان می‌شود، مواد آلی موجود در دندان را اکسید می‌کند و باعث سفید شدن آنها می‌شود.
گاهی افراد خودشان بلیچینگ دندان را انجام می‌دهند. اگر این کار حساب‌شده و دقیق نباشد، احتمال عوارض برگشت‌ناپذیر وجود دارد.
نکات مراقبتی بعد از انجام بلیچینگ
افرادی که عمل سفید کردن دندان را انجام می‌دهند باید بهداشت دهان و دندان را کاملا رعایت و هر هفته یکبار نیز درمان را تکرار کنند.
بیمارانی که بلیچینگ دندان انجام می‌دهند باید در 48 ساعت اول از مصرف نوشابه‌های گازدار، چای، قهوه، نسکافه، مرکبات و مواد رنگی به‌طور کامل پرهیز کنند. 2 هفته قبل از درمان بلیچینگ مصرف سیگار باید کنار گذاشته شود. بعد از انجام بلیچینگ هم استعمال سیگار کاملا باید ترک شود.
بروساژ و بلیچینگ عارضه ندارند
بروساژ یکبار انجام می‌شود و برای از بین بردن تغییر رنگ‌های خارجی سطح دندان است ولی بلیچینگ براساس نوع ساختار و تغییر رنگ ممکن است چند بار تکرار شود. این دو روش در صورتی که درست انجام شوند هیچ عارضه‌ای به دندان وارد نمی‌کنند.
یک نکته مهم
گاهی برای بیماران داروی سفیدکننده تجویز می‌شود و بیمار بعد از 2 هفته به دندان‌پزشک مراجعه و از بی‌اثر بودن دارو شکایت می‌کند. در این موارد اولین احتمالی که وجود دارد تاثیر تتراسایکلین روی دندان در دوران نوجوانی است. دندان‌های چنین بیمارانی در مقابل سفید شدن مقاوم است. تنها کاری که می‌توان انجام داد این است که طول دوره درمانی را طولانی‌تر کرد. به‌طور طبیعی طول دوره درمان 2 تا 4 هفته است ولی در این بیماران شاید نیاز باشد دوره درمانی 6-3 ماه طول بکشد تا بتوان نتیجه قابل‌قبولی به دست آورد.
روش‌های سنتی و خانگی توصیه نمی‌شود
بعضی از افراد از روش‌های خانگی مانند استفاده از زغال، جوش شیرین و... برای سفید کردن دندان‌ها استفاده می‌کنند. این روش‌ها از نظر علمی و بهداشتی توصیه نمی‌شود. همچنین ممکن است باعث سایش دندانی شوند. سایش دندان باعث حساسیت دندان می‌شود. موادی که برای سفید کردن استفاده می‌شوند حتما باید از داروخانه‌ها تهیه شوند و دارای مارک استاندارد باشند و سازمان غذا و دارو آنها را تایید کرده باشد.
یک نکته درباره لمینیت
اگر درمان‌های سفیدکننده نتوانند رضایت بیمار را جلب کنند، مرحله بعدی استفاده از پوسته‌های سرامیکی به نام لمینیت است که دندان‌پزشک به سطح دندان‌ها می‌چسباند. البته این کار باید با تراش دادن دندان‌های سالم بیمار انجام گیرد که باعث آسیب به دندان می‌شود، اما این کار بادوام و طولانی است.
وقتی دندان‌ها زرد می‌شوند...
عوامل ژنتیکی می‌تواند از همان دوران کودکی باعث تغییر رنگ دندان شود. اغلب تغییرات رنگ در مینا ناشی از عوامل محیطی است. در دهان هر فرد میکروب‌های رنگ‌زایی وجود دارند که می‌توانند باعث تغییر رنگ دندان به زرد، سیاه و قهوه‌ای شوند اما مشکل سیستمیک در زرد شدن دندان‌ها موضوع دیگری است که باعث می‌شود بافت دندان به‌طور کلی زرد شود، نه رویه آن. در این مواقع نمی‌توان با روش‌های معمول دندان‌ها را سفید کرد.
مصرف بعضی از داروها در طول دوران بارداری روی مینای دندان تاثیر می‌گذارد. کودکانی که آب با فلوراید بالا مصرف می‌کنند، نیز دچار زردی دندان می‌شوند.
میزان فلوراید باید بین 2/1 تا 6 باشد. وقتی این میزان بالاتر می‌رود و کودک در طولانی‌مدت از آن استفاده می‌کند، تغییر رنگ دائمی دندان ایجاد می‌کند. به همین دلیل است که توصیه می‌شود میزان فلوراید آب کاملا تنظیم شده باشد. البته فلوراید از طریق هوا نیز جذب بدن می‌شود. کودکانی که در مناطق صنعتی زندگی می‌کنند و محل سکونتشان نزدیک به کارخانه است نیز در معرض این عارضه قرار دارند. کودکانی که در سواحل جنوب زندگی می‌کنند نیز مقدار زیادی فلوراید از غذاهای دریایی دریافت می‌کنند.
در صورت بروز چنین عارضه‌ای بیمار حتما باید به دندان‌پزشک مراجعه کند تا فلورایدزدایی انجام شود.
اگر فلوراید تغییر رنگ ایجاد کند، رنگ دندان قابل‌برگشت نیست. وقتی بافت دندان دچار مشکل شود، یعنی دندان با تغییر رنگ رشد می‌کند و دیگر نمی‌توان در آن تغییر ایجاد کرد. این بیماران نیاز به ترمیم‌های زیبایی دارند ولی تغییر رنگی را که در اثر میکروبها ایجاد می‌شود می‌توان با جرم‌گیری و مراقبت‌های بهداشتی برطرف کرد.
در مورد پوسیدگی گسترده در نوجوانی باید گفت این عارضه در بعضی از نوجوانان مشاهده می‌شود که ربطی به ژنتیک ندارد ولی عواملی مانند هورمون‌ها، تغذیه نادرست و رعایت نکردن بهداشت درست ممکن است در بروز آن نقش داشته باشد.
بهترین راه این است که افراد به دندان‌های خود توجه کنند و اگر علائم پوسیدگی که شامل سفید شدن غیرعادی مینای دندان و لکه سیاه و... را مشاهده کردند به پزشک مراجعه کنند تا جلوی عمیق‌تر شدن پوسیدگی و رسیدن آن به عاج و ریشه گرفته شود. البته رعایت بهداشت دهان و دندان مهم‌ترین اصل برای پیشگیری از خرابی دندان است.
آمالگام تاثیر نامطلوبی بر بدن ندارد
شایعات زیادی در مورد تاثیر منفی آمالگام (ماده سیاه‌رنگی که برای پرکردن دندان استفاده می‌شود) بر سلامت انسان وجود دارد. نگرانی به‌دلیل وجود ماده‌ای به نام جیوه است اما مطالعات نشان داده جیوه موجود در آمالگام اثر سویی روی بدن فرد ندارد ولی سوال دیگری که مطرح می‌شود این است که چرا در بعضی از کشورها استفاده از آمالگام ممنوع شده و ما همچنان از این ماده استفاده می‌کنیم؟ علت ممنوع بودن آمالگام در بعضی کشورها عوامل زیست‌محیطی است. آمالگام در محیط‌زیست از بین نمی‌رود و اگر به صورت زباله وارد چرخه زیستی، آب و... شود می‌تواند برای محیط‌زیست مشکل جدی ایجاد کند.
بنابراین استفاده از آمالگام از نظر ایجاد مشکل سلامت ممنوع نیست. از طرفی، کامپوزیت ماده همرنگ دندان است و بسیاری از مردم ترجیح می‌دهند از نظر زیبایی کامپوزیت را انتخاب کنند تا هنگام خندیدن و صحبت کردن قابل‌تشخیص نباشد.
از نظر استحکام و کیفیت نیز این دو تفاوتی با هم ندارند ولی مراحل استفاده از کامپوزیت نیاز به دقت بیشتری دارد و ناحیه‌ای که قرار است دندان‌پزشک از کامپوزیت استفاده کند باید شرایط مناسب‌تری داشته باشد. برای موفقیت دندان پرشده با کامپوزیت، ناحیه حین درمان باید کاملا خشک شود و خشک کردن دندان‌هایی که در ناحیه انتهای دهان قرار گرفته‌اند کار دشواری است چون میزان بزاق در انتهای دهان زیاد است و امکان خشک شدن کامل دندان در بعضی موارد وجود ندارد و این وضعیت ممکن است احتمال شکست پرکردن دندان با کامپوزیت را بیشتر کند ولی پر کردن دندان‌های جلویی با کامپوزیت آسان‌تر است.
وقتی دندان با کامپوزیت پر می‌شود، بیمار باید به نکاتی توجه کند و رعایت بهداشت دهان و دندان اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. میزان موفقیت طولانی‌مدت به رعایت بهداشت فرد بستگی دارد.
بعضی از افراد از رنگ سیاه نواحی پرشده با آمالگام ناراضی هستند و می‌خواهند کامپوزیت را جایگزین آمالگام کنند. منعی برای این کار وجود ندارد و دندان‌پزشک می‌تواند با تخلیه آمالگام، کامپوزیت را جایگزین کند اما این درمان ضروری نیست، فقط باید دقت کرد که دندان شرایط گفته‌شده را داشته باشد. بعضی از بیماران دندان‌پزشک را مجبور می‌کنند دندان را با کامپوزیت پر کند ولی بهتر است این تصمیم را به دندان‌پزشک محول کنند تا بهترین درمان را انجام دهد.
